Türk Halk Şiiri

Yanıt Açıklaması: Nesîmî, XIV. yüzyılda divan şiiri alanında önemli temsilciler arasında sayılmaktadır. Diğerleri ise XV. yüzyıla ait örneklerdir.

Yanıt Açıklaması: Umay Günay'ın, özellikle Doğu Anadolu Bölgesi âşıklık geleneğinde görülen bir âşık faslının düzenini verirken çizdiği tablo ilgi çekicidir. Bu fasıllarda her şey bir düzen çerçevesinde ve sırayla olmaktadır. Faslın hemen her safhasında karşılaşma­lara yer verilir. Günay'ın sistemleştirdiği bu düzen şöyledir: Hoşlama, merhabalaşma: Âşıkların dinleyicilere hoş geldiniz deyip onları selamladıkları bölümdür. Hatırlatma, canlandırma: Eski usta âşıkların şiirlerinden örneklerin verilip, saygı gösterildiği bölüm olup burada karşılaşma yoktur. Tekellüm: Faslın en önemli bölümüdür. Âşıkların güçlerini ve hünerlerini göstermeleri burada gerçekleşecektir.

Yanıt Açıklaması: Yunus Emre Divanı, mürettep bir divan olmayıp sonradan ve kanaatimizce sözlü gelenekten derlenmiştir. Divan’da hem heceli hem de aruz vezniyle yazılmış şiirler vardır (Güzel 1992: 36-41). İlim ilim bilmekdür ilim kendin bilmekdür Sen kendini bilmezsin yâ nice okumakdur Okumakdan mânî ne kişi Hakk’ı bilmekdür Çün okıdun bilmezsin ha bir kurı emekdür.

Yanıt Açıklaması: XVIII. yüzyıl Anadolu’sunda Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı sahasında fazla bir yenilik görülmemiş, Yunus geleneği devam ettirilmiş, Pir Sultan Abdal’ın etkisi devam ederek ona isnat edilen manzumelere yer verilmiştir. Bu dönemde Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı bir duraklama ve gerileme hayatı içindedir. Âşık Virânî ise XVII. yüzyılda yaşamıştır.

Yanıt Açıklaması: Muhyiddin Abdal XVII Yüzyıldaki Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı temsilcisi değildir.

Yanıt Açıklaması: Bu tür eserler daha çok dinî-tasavvufî Türk halk şairleri için iyi birer kaynaktır. Bugün başta Yunus Emre olmak üzere Sarı Saltık, HacıBayram Veli, Hacı Bektaş Veli ve benzerlerinin gerçek hayatlarından daha çok menkıbevi hayatları öne çıkmaktadır. Onlarla ilgili bilgileri de büyük ölçüde menakıbnamelerde bulabilmekteyiz.

Yanıt Açıklaması: Üsküdarlı Hasib’in Risale-i Vefayât adlı eserinde Âşık Ömer’in ölüm tarihi 1707 olarak verilmektedir; mezarı İstanbul’dadır. Elde bulunan şiirlerinden hareketle Âşık Ömer’in bir ordu şairi de oldu¤ğeyebiliriz. Divan’ındaki şiirleri arasında savaşları konu edinenlerin sayısı azımsanmayacak ölçüdedir. Yine bu şiirlerden öğrendiğimize göre Ömer, Osmanlı-Rus savaşlarına katılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Mevlâna Celâleddin-i Rumî, Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre vb. gibi büyük mutasavvıfların kendi dönemlerinde ortaya koydukları zengin tasavvufî hayatın, XV. asırda bunları örnek alan Alâaddin Gaybî, Hacı Bayram Veli, Akşemseddin, Yazıcıoğlu Mehmed, Gülşehrî, Süleyman Çelebi, Eflrefoğlu Rûmî, Kemal Ümmî, Emir Sultan, İbrâhim Tennurî, Rûfleni, Şirâzî vb. pek çok şair de yetişmiştir. Tarihimize “Fatih Rönesans’ı” tabiriyle geçen sosyal hayat ve nizamıyla muhteşem bir yap›ya bürünen Osmanlı Türk Devleti’nin bu asrı, Fatih’i yetiştiren büyük bir mutasavvıfın da yaşadığı devirleri içine alır. Akşemseddin adıyla anılan bu büyük veliden günümüze dini-tasavvufî ve tıbbî bazı eserler kalmıştır. Sorunun doğru cevabı B seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Süleyman Çelebi, XV. asrın meşhur mevlit yazarlarındandır. Bilindiği gibi, Vesiletü’n-Necat, mesnevî nazım şekliyle yazılmış bir mevlit türüdür. Bu sebeple, mısra ahengi itibariyle de son derece başarılıdır.

Yanıt Açıklaması: Kendi Kendine Âşık Olma: Âşık şiirine ve âşıklığa yeteneği olan bir kimse; Karaca Oğlan, Pir Sultan Abdal, Şah Hatayî, Çıldırlı Âşık Şenlik, Erzurumlu Emrah, Dadaloğlu, Dertli, vb. âşıkların şiirlerini önce dinler, sonra ezberler, daha sonra da saz çalmayı öğrenir. Bir süre sonra da usta âşıklara ve kendisine ait şiirleri saz eşliğinde söyler, ardından da kendisine bir mahlas seçer.

Yanıt Açıklaması: Yaşar Reyhanî okuma yazma bilen âşıklara örnektir. Gevherî şehir ortamında yetişen âşıklara örnektir. Ümmi Sinan din ve tasavvuf ortamında yetişen âşıklara örnektir. Noksanî köy ortamında yetişen âşıklara örnektir. Erzurumlu Ümmanî Can kalem şairlerine örnektir.

Yanıt Açıklaması: Kul Nesîmî’nin hayatı hakkında fazla bir bilgimiz yoktur. Ancak, hece vezni ile yazılmış şiirlerinin bulunduğu bazı defterlere bakarak onun; XVII. yüzyılda yaşadığını, iyi bir eğitim gördüğünü, kültürlü ve usta bir derviş-şair olduğunu öğreniyoruz. XVII. yüzyıl Anadolu sahası şairi olan Kul Nesîmî, Bektâşî tarikatındandır.

Yanıt Açıklaması: Aşık irticalen (doğaçlama olarak) saz eşliğinde şiir söyleyen kişidir.

Yanıt Açıklaması: Güzelleme: Güzelliği konu edinen koşma türüne verilen ad. Dadaloğlu’nda sanat endişesi pek görülmez. Şiirlerinde işlenen konu ise büyük ölçüde Avşar aşiretinin hayatıdır. Bu genel çerçeve içerisinde sevda, yurt güzellemeleri ön plandadır.

Yanıt Açıklaması: Âşık Osman Feymâni'nin aşıklığa başlamasında ve yetişmesinde kayın babası Âşık Deli Hazım, Âşık Hüdaî ve Âşık Kul Mustafa’nın etkileri görülmektedir. Feymâni, Karaca Oğlan geleneğinden yetiştiği için, kendisinin manevî ustası olarak Karaca Oğlan’ı kabul etmiştir. Yazdığı ilk şiirlerini Kadirli’den Âşık Mehmet Cihangiroğlu’na göstermiş, Cihangiroğlu da ona eksiklerini öğretmiştir. Bir yaz günü söğüt gölgesinde yattığı sırada rüyasına yaşlı zat girmiş ve üç defa mahlasının Feymânî olduğunu bildirmiştir.

Yanıt Açıklaması: XX. yy. âşıklarından olmayan C seçeneğindeki Sümmânî'dir.

Yanıt Açıklaması: Marifetnâme, Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın eseridir. Sorunun doğru seçeneği C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Orhan Gâzî zamanında Bursa'nın fethinde bulunan; Türk-İslam ananesinde önemli bir yeri olan alp-erenlerden ve Geyikli Baba ile münasebeti olan 'Velayetname'nin  müellifi olan ünlü mutasavvıf Abdal Musa'dır.

Yanıt Açıklaması: Cönkler Arap harfleriyle yazılmışlardır. Cönkler bazıları özel kâğıtlara (alikurna, abâdi) olmak üzere en çok kullanılan yazı türleriyle kaleme alınırlar. Cönkleri kaleme alanların bazıların kültür ve eğitim seviyeleri düşük olduğu için, yazının imlâsı pek sağlıklı değildir. Cönklerde belirli bir ölçü yoktur. Bu tür eserlerin hazırlanması sırasında cöngü yazanın zevki ve elinde bulunan kâğıtların boyutları ön plana çıkmaktadır. Cönklerde bir konu sınıflaması yoktur. Cönklerde şiir türleri veya şekillerinin başına koşma, türkü, ilahi, şarkı, gazel, destan, beyit, müseddes, vb. kavramlar yazılmaktadır. Ancak zaman zaman konu başlıkları ile şiirin birbirini tutmadığı gözden kaçmamaktadır. Cönkler genellikle besmele ile başlar ve “temmet” (tamamlandı) ifadesi ile son bulur.

Yanıt Açıklaması: Her üç gelenekte de müşterek noktalar mevcuttur. Yoğun olarak hece ölçüsünün kullanılması, sözlü geleneğin kuralları çerçevesinde sese bağlı kafiye anlayışının esas alınması, nazım biriminin dörtlük olması gibi.