Türk Edebiyatının Mitolojik Kaynakları

Yanıt Açıklaması: Şehnâme’de mâcerâları anlatılan büyük kahramanlardan Giv’in oğlu, Rüstem’in t runudur. Bijen, bir kahramanlık sembolüdür ve daha ziyade Efrasiyab tarafından içine atıldığı kuyu ile birlikte anılır.

Yanıt Açıklaması: Sofist ve Neoplatonist filozoflar, mitleri ahlak ve ruh gerçekliklerinin birer sembolü olarak görmüşlerdir.

Yanıt Açıklaması: Gök Ejder “Kök-luu” denilen yıldız grubu ve Ağaç Yıldızı “Igaç Yulduz” ile “Karakuş” denilen Müşteri Yıldızı ve Kuş Yıldız’ları, Doğu yönünü temsil ediyorlar ve Ağaç unsuru ile ilişkilendiriliyorlardı. Doğu önceleri yeşil sonra mavi daha sonraları sarı renk ile sembolize ediliyordu.

Yanıt Açıklaması: Mitoloji ve Yakındoğu edebiyatında sadece aşk ve savaş tanrıçasıyla ilgili bir sembol değildir. O, aynı zamanda karanlığın ve gecenin de sembolüdür. Karanlığı, geceyi, aşk ve savaş tanrıçasını ve dolayısıyla kadını, doğumu, çoğalmayı, hayatı ve ölümü temsil eden kaplanın derisi bir sembol haline gelmiş, özellikle insanların maddeye yönelik arzuları ve isteklerine yenilmeyen, yani nefsinin heveslerine kapılmayan, böylece maddeden uzaklaşarak ilahiliğe ulaşan insan iradesini temsil eden sembol kaplandır.

Yanıt Açıklaması: Lotus çiçeği aşkın sembolüdür.

Yanıt Açıklaması: Hefthân, İran ve Turan ülkeleri arasında bulunan, Rüstem ve İsfendiyâr’ın çok büyük tehlikelerle karşı karşıya kalmış oldukları “yedi makam” ya da “yedi merhale”.

Yanıt Açıklaması: Türk mitolojisinde en yaygın olarak bilinen taş “Yada” taşıdır. Bu taşın yağmur, kar yağdırdığına ve fırtına çıkardığına inanılır.

Yanıt Açıklaması: Aynı nedenlerle filozof Platon miti “gerçeklerle ilişkisiz, uydurma, boş ve gülünç bir masal” olarak niteler.

Yanıt Açıklaması: M.S. 531 ila 579 yılları arasında hükümdârlık yapan, İran’ın Sâsânî sülalesinden, adaletiyle ün salmış hükümdâr Nûşirevân’dır.

Yanıt Açıklaması: Siyavuş, tıpkı İsfendiyar gibi İran mitolojik tarihinin bahtsız kahramanlarından biridir. Siyavuş’un hikayesi fiehname’nin en acıklı ve tesirli anlatılarının başında geliyor. Üvey annesi Siyavuş’a aşık olmuş, bunu öğrenen Siyavuş Afrasiyab’ın ülkesine kaçmış ve orada feci şekilde öldürülmüştü.

Yanıt Açıklaması: Ömer Seyfettin’i Türk destanlarındaki mitosları güncelleyerek manzumeler yazmaya yönlendiren en önemli etken, “Nev-Yunânîlik” girişiminin Yunan mitolojisini esas alan sanat anlayışına karşı yerli kaynakları öne çıkarma isteğidir.

Yanıt Açıklaması: Ormanın en güçlü ve yırtıcı hayvanı “ayı” nın yerini “bozkurt” alır. Başka bir ifadeyle, bozkıra yönelen ve yeni bir yapılanışla bozkırı hayat sahası olarak seçen avcı-çoban kültüründe bozkırın canavarı “bozkurt” kutsanır, kültleşir, totemleşir ve tabulaşır. Bozkurt zaman içinde yaratılıştaki “hayvan ata” veya “ana” yahut köken miti olmadan, yol gösteren ve kılavuz kabul edilen kutsal mitolojik kimliğine bürünür. Öte yandan, anaerkil yapıdan ataerkil yapıya dönüşen toplumsal hayat içinde “ana ocağı”nın, “ataocağı” etrafında toplanış sürecinin birden bire gerçekleştiği düşünülmemelidir. Bu bağlamda, avcı-çobanlığa geçenlerin oluşturdukları ve gittikçe genişleyen bu yüzden de ortaya çıkan otlak kavgaları ve sınır çatışmalarının zorunlu kıldığı soy esasına bağlı boy bütünleşmelerinin idarecisi olan “kağanlık” ve “devlet” bu ihtiyaçlardan doğmuştur. Kimin veya kimlerin meşru kağan olabileceği arayışı ortaya “dişi bir bozkurttan” türediğine inanılan “Asena/Aşina Hanedanı” çıkarmıştır.

Yanıt Açıklaması: Divan edebiyatında yılan sevgilinin saçıdır. Genel olarak bu benzerlik sevgilinin saçının kıvrım kıvrım ve uzun olmasına dayanmaktadır, çünkü yılan da kıvrılarak hareket eder ve uzundur.

Yanıt Açıklaması: 15. ve 16. yüzyılların ilk yarısından sonra özellikle 16. yüzyılın sonlarından itibaren sevgili anlatımında yukarıda aldığımız örneklerdeki saç-ömür ve saç-yılan dolayısıyla bu kavramların etrafında toplanan âb-ı hayat, cennet, bahçe, gizli hazine gibi kavramlara giderek daha az rastlanmaya başlanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Hz. Muhammed Nûşirevân devrinde doğmuştur. Pek de doğru kabul edilmeyen bir hadise göre Hz.Peygamber: “Ben âdil bir hükümdar devrinde doğmakla iftihar ederim” demiştir.

Yanıt Açıklaması: Hüsrev’in yağız atının ismi Sebdiz’ dir.

Yanıt Açıklaması: İslâm kaynaklarında da güneşin mitolojik sembollerinden birinin kartal olduğunu tespit ediyoruz. Güneş, bir kartala ve kartal türüne mensup bâz, şahbâz, “şahin, doğan” gibi kuşlara benzetilmiş; ayrıca tavus ve horoz da onun sembolleri arasına girmiştir.

Yanıt Açıklaması: Manin’nin resim mecmuasına Erteng, Erjeng, Engelyun ve Nigar isimleri verilmiştir.

Yanıt Açıklaması: M.S. 531 ila 579 yılları arasında hükümdârlık yapan, İran’ın Sâsânî sülalesinden, adaletiyle ün salmış bir hükümdârdır. Rivâyetlere göre, Kisra lakabı ilk defa bu kişiye verilmiştir. Adaletiyle efsanelere karışmış büyük bir hükümdâr olan Nûşirevân, hem adaleti hem de yaptırmış olduğu ünlü saraylar ve bu sarayların tâklarıyla meşhur olmuş bir hükümdârdı.