Türk Edebiyatının Mitolojik Kaynakları

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Türk mitolojisine göre kâinatı oluşturan beş aslî unsur; “su, ateş, ağaç, maden ve toprak” tır.

Yanıt Açıklaması: Halk bilimi normatif bir bilim değildir. Bu nedenle ele aldığı herhangi bir konuda olduğu gibi mitoloji ve halk inanışları konusunda da bu inançların “iyi, kötü” veya “doğru, yanlış” olup olmadıklarını araştırmaz. Bu iş, ilâhiyat biliminin işi ve araştırma sahasıdır. Halk bilimi, geniş halk yığınları arasında inanılan ve uygulanan sosyal ve kültürel olgular olarak, halk inanışlarını ve mitolojik unsurları tespit eder ve onların içeriklerini, uygulanış biçimlerini ve belli örnekler üzerine kalıplaşarak yapılanışlarını analiz eder. En önemlisi de bütün bunları yaparken olay ve olgular karşısında nesnellikten ayrılmasına yol açabilecek herhangi bir şekilde değer hükmü belirtmez. Halk kültüründe “mit”lerin yer aldığı türlerin başında “halk inançları” (folk beliefs) ve “efsane”ler (legends) gelir. Bunları diğer sözlü edebiyat türleri takip eder.

Yanıt Açıklaması: Kitâbî veya resmî dinde olmayan, halk dininde bulunup resmî dine göre yanlış ve boş inanç olan inanış ve uygulamalara hurafe denir.

Yanıt Açıklaması: Mitler dünyanın, insanın, diğer varlıkların, coğrafi şartların oluşumunu, kaynağını ve niteliklerini açıklar. Bu bağlamda mitlerin en işlevsel özellikleri köken açıklayıcı yani etiyolojik olmalarıdır.

Yanıt Açıklaması: Türk mitolojisinin en erken dönemi bitki kökenli mitolojik bir modele sahiptir ve “ağaç-orman kültü” nü oluşturmuştur.

Yanıt Açıklaması: Ordîbehişt/Asha: Avestâ’da; “en iyi varlık, dünyanın en iyisi, iyi düzen”, “en iyi doğruluk”, “en iyi temizlik” anlamlarında bir kelimedir. Ordîbehişt, manevî dünyada Ahura Mazda’nın doğruluk, temizlik ve kutsallığının simgesi, maddi evrende ise, yerküredeki bütün ateşlerin sorumlusudur. “Kutsal ölümsüzler” olarak inanılan meleklerin en güzeli olduğuna inanılır. Ordîbehişt, Avestâ’nın birçok yerinde saygınlığı övgülerle anılır. Yeştlerin bir tanesi bunun özellikleri ve övgüsüne ayrılmıştır. Dünyanın düzenini, tanrısal sistemi ve dünyanın ahlak sistemini simgeler.

Yanıt Açıklaması: Mitlerdeki kahramanlar veya kişiler olağanüstü özelliklere sahip tanrı, tanrıça, yarı tanrı gibi tanrısal varlıklardır. Mitler, çoğunlukla bu olağanüstü ve tanrısal varlıkların kâinatın başlangıç zamanında yaratıcı etkinliklerini ortaya koyar

Yanıt Açıklaması: İran mitolojisinde, Ehrimen “kötü akıl”, “şeytan” anlamlarında kullanılır. Ahura Mazda’nın karşısında Ehrimen vardır. Ancak çok sayıda değerlendirme, Mazdeist inanışının temel özellikleri arasında yaygın olarak yer alan inanışa göre; Ahura Mazda ile Ehrimen on iki bin yıl boyunca savaş halindedirler. Bu mücadelenin sonunda Ehrimen’in yenileceği, daha sonra da kıyametin kopacağı kabul edilir. May-tere ile Mangdaşire, Ülgen’in; Karaş ve Karey ise, Erlik’in yardımcılarıdır ve Türk mitolojisinde geçen karakterlerdir. İran mitolojisinde, Ülgen ve Erlik’e, Ahura Mazda ve Ehrimen karşılık gelir. Elburz ise, yine İran mitolosinde yer alan mitolojik bir dağın adıdır.

Yanıt Açıklaması: “Ağaçtan yaratılma” miti, Türk köken mitleri arasında en eski “yaratılış miti” olarak kabul edilmektedir. Bu kabulün temelini de Türklerin tarih sahnesine çıkmazdan önceki devirlerde yaşadıkları kabul edilen bölgenin orman oluşu başta olmak üzere, diğer kültler ve kültürel olgularla ilişkilerindeki sistematik tamamlanış oluşturmaktadır.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Mitin icrası esnasında oluşabilecek kötü tesirlerden korunmak ve kurtulmak için yapılanlar arasında yıkanma veya soyunmak, eski elbiseleri veya özel tütsüleri yakmak, kan çıkarmak, kusmak, tükürmek gibi değişik hareketlerle bağdaştırılan günah çıkarma yer alır.

Yanıt Açıklaması: Türk mitolojisinin değişik dönemlere ve bölgelere ayrılan yaratılış mitleri arasında “ağaçtan yaratılma” miti, Türk kökenleri arasında en eski yaratılış miti olarak kabul edilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Yeraltının varlığı, ölümle ve dini hayatla ilişkili olarak Türk mitolojisinde yer alır. Yeraltı dünyası, bu dünyanın tersi olarak da düşünülür. Yeryüzünde geceyken orada gündüz olur. Av hayvanları burada azalmışsa orada çoğaldığı düşünülür. Burada kırık olan orada sağlamlaşır, burada eğik ve ters olan orada düzelir şeklinde inanılır. Bu nedenle kurganlarda ölüye sunulan ve mezara konulan nesneler kırılarak konulur. Çünkü burada kırık olan orada sağlam olacaktır.

Yanıt Açıklaması: Türk mitolojisinde en yayg›n olarak bilinen taş “Yada” taşıdır. Bu taşın yağmur, kar yağdırdığına ve fırtına çıkardığına inanılır.

Yanıt Açıklaması: Elburz Mitolojik bir dağdır. Günümüzde adı, Elburz Sıradağları olarak bilinir. Mitolojik rivayetlerde Ehrimen, Ahura Mazda’nın yaratılışına muhalefetinden dolayı yerküreyi yararak tam ortasına girmiş, o anda şiddetli bir sarsıntıyla Elburz Dağı yerden yükselmiş, ardından da diğer dağlar Elburz’un köklerinden ortaya çıkarak yeryüzünde yerleşmişlerdir. Güneş, Ay ve yıldızlar hep Elburz’un üzerinde döner dururlar. Elburz’un zirvesinde; karanlık, gece, sıcak ve soğuk rüzgarlar bulunmaz.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Anaerkil dönemde yaratıcı tanrıçaya verilen ad Umay’dır.

Yanıt Açıklaması: Eski Türklerdeki inanışlar arasında tabiat unsurlarına saygı gösterilmesi, dua edilmesi, kutsal kabul edilmesi gibi inanış ve uygulamaların var olduğu bilinmektedir. Buna göre, eski Türkler tabiatta birtakım gizli güçlerin varlığına inanıyor ve dağ, tepe, kaya, pınar, su kaynağı, mağara, ağaç, orman, göl, demir, kılıç, ateş, ocak ve benzeri varlıkların canlı ve bir ruha sahip olduğuna inanıyor, genel anlamda bu tür ruhlara “sahip” anlamında “iye” olarak adlandırıyorlardı. Günümüzde de Türkiye Türkleri arasında olağanüstü varlıkların olduğuna inanılan yerlere “sahipli” denilmesinin bir nedeni de budur. Nitekim, Türkiye Türkçesinde “sahip” anlamında bir başka sözcük “ıssı” yani “iyesi” veya sahibi olmayan yere “ıssız” denilmesinin mitolojik arka planında aynı anlayış ve dünya görüşü yatmaktadır.

Yanıt Açıklaması: “Ateşe tapan”, “Zerdüşt inanırlarından bir gurp”, “Zerdüşt dini önderi” anlamındaki muğ (çoğulu, muğân) kelimesi, eski İran’da bir hanedan adıdır.