Türk Edebiyatının Mitolojik Kaynakları

Yanıt Açıklaması: Altay Türklerine göre bir insanın vücudunun canlılık, nefes alma-verme ve büyüme gibi yeteneklerine “tın” denir.

Yanıt Açıklaması: Toplumsal iş bölümü öncesi herkesin toplumsal yer, iş, üretim ve rol bakımından aynı olduğu en eski ve ilkel sosyal yapıya ilkel sürü adı verilir.

Yanıt Açıklaması: Özellikle yeni doğum yapmış kadınlara ve bebeklerine musallat olduğuna inanılan albastı ya da alkarısından korunmak için lohusalara kırmızı meyvelerden şerbetler içirilir, kırmızı kurdele bağlanır, kırmızı şal örtülür.

Yanıt Açıklaması: Süryanice’den Farsça’ya geçmiş bir kelime olan yeldâ: Arapça’da “mîlâd: doğum” anlamındadır.

Yanıt Açıklaması: Türk mitolojisinin değişik dönemlere ve bölgelere ayrılan yaratılış mitleri arasında “ağaçtan yaratılma” miti, Türk kökenleri arasında en eski yaratılış miti olarak kabul edilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Dahhak’ın makamına çıkan Kave’dir.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: İnsan davranışları ve inanışları için model teşkil eden, hayata anlam ve önem kazandıran, dolayısıyla insanın kendi hayatını ve etkinliklerini anlamlandırmasını sağlayan ve çoğu zaman bir yaratılışın öyküsünü anlatan geleneksel olarak yaşadıkları toplumlarca “kutsal” ve “gerçek” kabul edilen anlatılara “mit” (myht) adı verilir.

Yanıt Açıklaması: Bugüne kadar yapılan çalışmaların büyük bir çoğunluğunda, Türk tarihinin,Orta Asya’da en erken, M.Ö. 4. yüzyıllarda başladığı kabul edilmiştir.

Yanıt Açıklaması: 20. yüzyıldaki mit çalışması, 19. yüzyıldaki mit biliminden önemli ölçüde farklılık göstermektedir. Sosyal bilimlerin alan araştırmalarıyla elde edilen bilgiler ışığında yenilenen mit kavramı ve tanımı, mitleri anlamaya ve açıklamaya yönelik yeni kuramsal bakış açılarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu çağdaş kuramların birbirlerini reddetmekten çok bir ölçüde birbirlerinin eksik bıraktıkları noktaları tamamlamaları söz konusudur. Bir başka sonuçsa, mitlerin daha önceki yüzyıllarda zannedildiğinden çok boyutlu olmaları gerçeğinin anlaşılmasıdır. Buna bağlı olarak geçmişin tek bir kuram meydana getirerek ele alınan olguyu tamamen onun doğrultusunda anlama ve açıklama anlayışından uzaklaştırılmasıdır. Böylelikle, günümüzde mitlerin tek bir kavrama indirgenerek açıklanabilecek basit olgular olmadığı tam tersine son derece karışık, karmaşık ve çok yönlü, çok işlevli oldukları gerçeği ortaya çıkmıştır.

Yanıt Açıklaması: Terim olarak; “Zerdüşt dini bağlılarının kutsadıkları ateşi içerisinde koruyup sakladıkları yerlerin özel adı” olarak kullanılmıştır. Zerdüşt inanışının kutsal mekânları ve tapınakları olan ateşkedelerde hiç söndürülmeden yakılan ateş, bu inanışta tanrısal gücü simgeler. Ateşkedelerin yapılış tarzları, şekilleri ve iç bölümleri hemen her yerde aynı olarak tasarlanmıştır. Genellikle her ateşkede; sekiz kapılıdır ve sekiz köşeli birkaç odadan oluşmaktadır. İçerisinde kutsal ateşin hiç söndürülmeden yakıldığı “ateşdân: ateşlik” söz konusu kompleks yapının ortasında yer alır. Ateşkedelerin sayısı oldukça fazladır, ancak büyük ateşkedeler üç tanedir. Zerdüşt inanırları, ateşkedeye; “şefkat kapısı” adını da verirler.

Yanıt Açıklaması: Kırgız ve Kazak Türklerinin “arvak” dedikleri kült yeryüzünde yer alır.

Yanıt Açıklaması: Hayat ağacı tanrılaşmış, ölümsüzlüğü simgeleyen kutsal bir ağaçtır. Kam öldüğünde cesetleri ağacın içinde saklanır. Ağaçlar kutsaldır ancak ağaçların bir yeri kesilerek herhangi bir tapınma eylemi yapılmaz.

Yanıt Açıklaması: Türk mitolojisinde “yer” ve “yeryüzü” yaratan, hayat veren ve koruyan bir mitolojik varlık olarak karşımıza çıkar. “Ulu Ana”, “Kan Nine” gibi adlandırmalar, bugün “Toprak Ana” dediğimiz toprak iyesinin eski adlarıdır. En eski Türkçe kaynaklarda da “ıduk yir sub” şeklinde karşımıza çıkan kutsal yer ve su, Yer Ana inancıyla ilişkilidir. Yer ulu ve ilk başlangıçtır. Bu nedenle Umay tanrıça, yer veya toprağı temsil eden bir yaratıcıdır. Altay destanlarında mitolojik “Yer Ana” kahramanlara yardım eder. Saha Türklerinin efsanelerinde de, yer ve toprağın sahibi sayılan “Yer Ana” ruhu yer alır. Bazı Türk boylarında ise, rüzgar, yel, kasırga, çiğ ve kırağı gibi doğal olgular çeşitli ruhların işi olarak kabul edilir. Azerbaycan Türkleri bütün fırtına, rüzgar ve yelleri yöneten “Yel Baba” adlı mitolojik bir varlığa inanırlar. Yel iyesi ve Yel Baba inancı, Macar mitolojisinde ise, karşımıza “Sel Ane” adıyla çıkar. Suyla ise, gökyüzünde yaşayan güneş ve ayın bir parçası olarak kabul edilen mitolojik bir figürdür. İnanışa göre, at gözlü olan Suyla çok iyi gören bir ruhtur ve insanın yeryüzündeki koruyucusudur. Buna göre, Sel Ane ve Suyla, Toprak Ana’nın eski mitolojik adları ile ilişkilendirilemez.

Yanıt Açıklaması: Dağların aşıldığı geçitlerde veya yol ayrımlarında geçen herkesin bir taş atarak etrafında dokuz tur dönmesinin uğurlu kabul edildiği taş yığınına oba kültü adı verilir.

Yanıt Açıklaması: Altay Türkleri arasında yeryüzündeki ruhların en güçlüsü olduğuna, dünyanın merkezinde bulunan ve ucu Ülgen’in evine kadar ulaşan bir çam ağacının yanında oturduğuna inanılan ruh Yo Kan’dır.

Yanıt Açıklaması: Kedinin nasıl düşerse düşsün ayakları üzerine düşmesi, sırtının yere gelmemesi için aldığı hayır duaya bağlanır. Efsaneye göre namaz kılan bir sahabeyi sokmak üzere olan bir yılandan kurtarması üzerine sahabe kediye “Kıyâmete kadar sırtın yere gelmesin!” diye dua eder. Bu nedenle de kedi daima dört ayağı üzerine düşer.

Yanıt Açıklaması: Demirkıynak, Balıkesir’in Bigadiç Dağları’nda yaşayan ve ağaç, hayvan hatta futbol topu dâhil her kılığa girebilen ve aniden ortaya çıkarak korkunç sesler çıkararak insanları korkutan ve son derece pis kokan bir yaratıktır.

Yanıt Açıklaması: Anaerkil dönemin yaratıcı ve yaşatıcı en üstün gücü Umaydır.

Yanıt açıklaması yok