XVII. Yüzyıl Türk Edebiyatı

Yanıt Açıklaması: Türk sairlerini en çok etkileyen ve örnek alınan şairler Saib-i Tebrizî, Sevket-i Buharî, Urfî-yi Si razî, Talib-i Amulî ve Kelîm-i Kâsanî’dir. Hatta Şevket-i Buharî, İran ve Hindistan’dan çok, Osmanlı toprakların da tanınmıştır.

Yanıt Açıklaması: Kaside nazım şeklini kendisinden önceki şekil, dil, ifade ve üslup özelliklerinden farklı bir tarzda geliştiren Nef ’î, kasidenin nesib ve medhiye bölümlerini geçen asırlara göre kısaltmış ve özellikle fahriye bölümünü genişletmiştir

Yanıt Açıklaması: Nailî daha çok, gazel şairi olarak tanınsa da diğer nazım biçimleriyle yazdığı şiirler de dikkati çeker. Kasidelerinde, Nefî gibi nesip yerine fahriyeyle şiirlerine başlar. Daha çok beş beyitli gazel söylemesine rağmen bazı gazellerine mahlas beytinden sonra birkaç beyit eklemek suretiyle bu şiirlerini devrinin pek çok şairinin yaptığı gibi müzeyyel gazellere dönüştürür. Nailî’nin gazelleri onun edebî şahsiyetini en iyi yansıtan şiirleridir.

Yanıt Açıklaması: XVII. asırda “hat sanatı”nın bir önceki dönemin devamı niteliğinde olduğu görülmektedir. Osmanlı hat sanatının en büyük temsilcileri olarak kabul edilen Şeyh Hamdullah ile Ahmed Şemseddin-i Karahisarî’nin tesirleri bu dönemde devam etmiştir. Şeyh Hamdullah ekolünü Halid-i Erzurumî, Dervîş Ali, Ağakapılı İsmail, Suyolcuzade Mustafa Eyyubî ve Hafız Osman temsil etmektedir. Şeyh Hamdullah ekolünü en iyi şekilde temsil eden ve üstat sayılan Derviş Ali, “Şeyh-i Sanî” diye adlandırılmıştır. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Sebk-i Hindî’nin oluşmasına sebep olan etkenlerin en önemlisi, Safeviler döneminde yöneticilerin, Şiiliğin aşırı yorumunu benimseyerek diğer mezheplere mensup sairlere ilgi göstermemeleridir. Bu da sairlerin kendileriyle daha fazla ilgilenen Hindistan’daki Türk hükümdarlarının muhitlerine göç etmeleri sonucunu doğurmuştur. Böylece Fars şiiri, hem İran’da hem de Hindistan’da temsilciler yetiştirmiştir. Fars şiiri, bundan sonra değişik kaynaklardan beslenerek Sebk-i Hindî denilen başka bir mecrada gelişmesini sürdürmüştür. Sebk-i Hindî, daha önceki dönemlerin üsluplarında kullanılan çoğu unsuru da içerdiği için onlardan kesin çizgilerle ayrılamamıştır. Bu sebeple de ne zaman başladığı ve ilk temsilcilerinin kimler olduğu konusunda farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Ayrıca üslubun adlandırılışı da tartışmalara konu olmuştur. Bu hususta değişik görüşler ileri sürülmüş; bu tarzın temsilcilerinin yetiştiği veya doğduğu, dolayısıyla üslubun etkili olduğu coğrafi bölgelere ve şehirlere göre adlandırma yoluna gidilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Nefi^, II. Selim’in saltanatının son yıllarında, tahminen 1572’de Osmanlı siyasal merkezinin uzağında, Erzurum’un Hasankale (Pasinler) ilçesinde dünyaya geldi.

Yanıt Açıklaması: Nefî övgüleri kadar, hatta daha fazla, yergileriyle şiir çevrelerini meşgul etmeye başladı. Hicivleri hayatına mal oldu. Adı, Ömer; ilk kullandığı mahlası “zararlı, zarara ait” anlamındaki Darrî’dir. Gelibolulu Mustafa Âlî, Erzurum defdarlığı sırasında tanıştığı saire, Nefî (yararlı, faydaya ait) mahlasını verdi.

Yanıt Açıklaması: XVII. yüzyılda Itrî ve Ali Ufî gibi musikişinaslar yaşamışlardır. A doğru seçenektir.

Yanıt Açıklaması: S¸eyhülislam Yahya’nın IV. Murat’ın en parlak devrinde şiirleri rağbet görmüştür.

Yanıt Açıklaması: Siham-ı Kaza Nefî’nin en ünlü eseridir. Hicivlerinin bir araya getirildiği bu eserde, hicvin ve mizahın bütün çeşitlerine örnek bulunabilir.

Yanıt Açıklaması: Nailî’yi meşhur eden nazım biçimi gazeldir.

Yanıt Açıklaması: Hikemî Tarz, daha çok Nabî ile özdeşleşmiş olup, “düşünceye dayalı hikmetli söz söyleme” ya da “varlıkların ve olguların var olma sebeplerini ifade etme” olarak tanımlanabilir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı sanatının en belirgin özelliğinin saray tarafından desteklenmesi ve saraya göre şekillenmesi olduğu söylenebilir. Söz konusu devlet-sanat ilişkisinin hem Doğu hem de Batı dünyasında benzeri yapılanmalarına özellikle imparatorluk dönemlerinde sıklıkla rastlanır. Aradaki bazı küçük farklar toplumsal yapıdan kaynaklanmaktadır. Batı’da aristokrat ailelerin üstlendiği rolü Doğu geleneğinde ve Osmanlı’da büyük ölçüde saray ve çevresi üstlenmektedir. Osmanlı’da devlet-sanat ilişkisini belirleyen en önemli faktör hamilik sistemidir. Osmanlı’da yöneticilerin sanata destek vermelerinin ötesinde, bizzat üretici olarak sanatın içinde olmaları, koruyuculuk sisteminin Osmanlı’nın son dönemlerine kadar gündemde olmasının en önemli nedenlerinden biri olarak düşünülmelidir. Osmanlı’da, sanatın herhangi bir koluna ilgi duymayan bir yönetici de az veya çok sanata destek vermekten vazgeçmemiştir. Bu da bizi sanatı koruma ve desteklemenin bir gelenek olduğu sonucuna götürmektedir.

Yanıt Açıklaması: Nedim, yakın arkadaşlık, dostluk, danışmanlık manasındadır.

Yanıt Açıklaması: Hikemî Tarz, daha çok Nabî ile özdeşleşmiş olup, “düşünceye dayalı hikmetli söz söyleme” ya da “varlıkların ve olguların var olma sebeplerini ifade etme” olarak tanımlanabilir. Bilgelik ve hakimlik, varlık ve eşyanın asıl amacı, özdeyiş ve atasözü gibi anlamlara gelen “hikmet”, eşya ve olayları “anlamlandırma”, varlık ve olayların gizli anlamlarını, var olma sebeplerini ve ihtiva ettikleri gerçek anlamları çözme üzerine kurulmuş bir kavramdır. Hikemî şiir ise, insanı terbiye edip bilgilendirmeye dayanan, kâmil insan olmanın yolunu öğreten, güzel hasletlere sahip olup kötü illetlerden uzak durmayı tavsiye eden, bunları yaparken düşündüren didaktik şiirdir. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı sanatının en belirgin özelliğinin saray tarafından desteklenmesi ve saraya göre şekillenmesi olduğu söylenebilir. Saray ve saraya bağlı yönetici sınıfın sanatın destekleyicileri olmaları, Osmanlı’da özellikle imparatorluk şekillendikten sonra sanatın her alanında bir Osmanlı saray üslubunun ortaya çıkmasını sağlamıştır

Yanıt Açıklaması: XVI. yüzyılda, özellikle Kanunî döneminde biçim ve içeriğiyle klasik bir yapıya kavuşan divan edebiyatı, XVII. yüzyılda da bazı yenilik arayışlarıyla varlığını sürdürür. Sebk-i Hindî, dönemin sairlerinin eserlerinde belirginleşen hayal inceliği, terkipli söyleyişlere dayalı paradoksal imgeler ve alışılmamış bağdaştırmaların kullanımı gibi özellikleriyle bu üslubun temsilcisi olmayan şairleri de etkiler. Ayrıca Sebk-i Hindî’nin XVII. yüzyıldaki temsilcilerinin genellikle toplumun orta sınıfından ve Mevlevilik paydasında buluşan şairlerden oluşması Mesnevi’yi belirleyici konuma getirir. Söyle ki Mevlevi şairler Mesnevi ilgisi ve Farsça bilgileriyle Fars şiirindeki arayışları takip edebilecek donanıma eriştikleri için Hint üslubunu devşirmekte daha şanslı sayılabilirler. Ayrıca Mesnevi ve Divan-ı Kebir, Hint üslubunun temsilcisi konumundaki şairlerin mistik eğilimlerini beslemiş olabilir.

Yanıt Açıklaması: Şeyhülislam şairlerden Yahya ve Bahayî, XVII. yüzyılın önemli şairlerindendir.

Yanıt Açıklaması: Siham-ı Kaza: Nefî’nin en ünlü eseridir. Hicivlerinin bir araya getirildiği bu eserde, hicvin ve mizahın bütün çeşitlerine örnek bulunabilir. Latifelerden küfürlere, imalardan ithamlara kadar her düzeyde hicviye ihtiva eden bu eser, şairin eleştiri oklarının hedefi olan babasını, devrin bürokratlarını, şairlerini ve din adamlarını ortak paydada buluşturur.

Yanıt Açıklaması: Nefî, II. Osman (1618-1622) dönemlerinde şiir söylemiş olmasına rağmen, şöhretinin zirvesine IV. Murat (1623-1640) zamanında ulaştı.