XVI. Yüzyıl Türk Edebiyatı

Yanıt Açıklaması: Dinî-tasavvufî mesneviler konusunda Şemsettin-i Sivasî’nin ayrıcalıklı bir yeri vardır. Çünkü o, bütün mesnevilerinde dinî ve tasvvufî konuları işlemiştir. Süleyman peygamberin kıssasını ele aldığı Süleymanname; Feridüttin Attar’ın (ö. 1221), İlâhiname isimli eserinin manzum bir özeti niteliğindeki, Baharü’s-Sufiyye ismini de taşıyan ve 557 beyitten oluşan Gülşenabad, Heşt-Behişt, Mir’atü’l-Ahlâk ve Mirkatü’lEşvâk; İmam-ı Azam’ın hayat hikâyesinin ele alındığı Menâkıb-ı İmâm-ı Âzam adlı eser, Şemsettin-i Sivasî’nin diğer mesnevileridir.

Yanıt Açıklaması: Varka ve Gülşah mesnevilerinde kahramanlar öldükleri hâlde Hz. Muhammed’in duasıyla tekrar hayat bulmuşlardır.

Yanıt Açıklaması: Madde "V"de değinilen nitelikler sade bir üslup olan şifahi/folklorik üslupta görülmez.

Yanıt Açıklaması: Şiirde biçimsel mükemmelliğin Bakî’den sonraki en önemli temsilcisi Nevî, Rumeli duyuş ve söyleyişini Osmanlı şiirine taşıyan Hayalî ve orijinal hayalleriyle Emrî klasik dönemin ustaları arasında yer alır.

Yanıt Açıklaması: Kınalızade Ali Efendi bu yüzyılın tanınmış bilginlerindendir. Tefsir, hadis, fıkıh gibi İslami ilimler yanında felsefe, belagat ve edebiyatta da bilgi sahibiydi. En tanınmış eseri, Ahlak-ı Nasırı'dir.

Yanıt Açıklaması: Şevahidü’n-Nübüvve, Lamii Çelebi'nin eseridir.

Yanıt Açıklaması: Seci: nesirde cümlelerin sonundaki kelimelerin son harflerinin veya tamlama oluşturan kelimelerle bağlaçlarla birbirine bağlı ibarelerin son harflerinin kafiye oluşturmasıdır. Dolayısıyla doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Azeri sahasında da bu konuyu Fuzulî ve Hakirî işlemiştir. Fakat Fuzulî, o kadar güzel işlemiştir ki Leyla ile Mecnun denildiğinde ilk akla gelen odur. Fuzulî, bu aşk hikâyesini tasavvufi bir niteliğe büründürmüştür. Fuzulî’nin “mef‘ulü mefa‘ilün fe‘ulün” kalıbıyla yazdığı bu eser, 3098 beyitlidir. Başında bir dibace (önsöz) bulunmaktadır. Doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: (Fuzulî, Leyla vü Mecnun ’dan) Bu Leylî’ye Mecnûn Güzerde Mukâbil Olduğıdur ve Gün Mukâbelesinde Hilâl-i Mihri Bedr-i Kâmil Olduğıdur 1 Bir gün ki bahâr-ı âlem-efrûz Vermişdi cihâna feyz-i nevrûz 2 Salmışdı nikâb çehreden gül Çekmişdi sürûd-ı nâle bülbül .... Doğru yanıt A'dır.

Yanıt Açıklaması: Fahir İz, Eski Türk Edebiyatında Nesir (İkinci baskı, Ankara 1996), adlı antolojisinin girişinde mensur metinleri dil özelliklerini dikkate alarak sade nesir, orta nesir ve süslü nesir diye üç düzeyde sınıflandırmıştır.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı nesri; folklorik/şifahi üslup, ilmî üslup, bediî/estetik üslup ve resmî üslup başlıkları altında ele alınabilir. Folklorik üslup, konuşma diline dayanan üslup düzeyidir. Genellikle sade nesir örneği olarak görülen eserlerin üslubudur.

Yanıt Açıklaması: Saray çevresinde saygın bir şair olarak ilgi gören Hayalî’nin adı Mehmet, lakabı ise Bekâr Memi’dir. Selanik’in kuzeydoğusundaki Vardar Yenicesi’nde doğmuştur. Çocukluk ve gençlik yılları Yenice’de geçmiştir. Kalenderî şeyhi Baba Ali Mest-i Acemî’ye bağlanarak onunla birlikte birkaç defa İstanbul’a gelip gitmiştir. Bu gelişlerinin birinde İstanbul kadısı Sarıgürz Nurettin tarafından fark edilerek İstanbul’a yerleşmesi sağlanmıştır. Daha sonra Defterdar İskender Çelebi tarafından Sadrazam İbrahim Paşa’ya takdim edilmiş, çok geçmeden Kanunî’nin yakın çevresinde yer almıştır. Hayalî’nin saray çevresinden gördüğü ilgi çağdaşları tarafından biraz kıskançlıkla karşılanmıştır. İstanbul’daki en büyük destekçisi İskender Çelebi (ö.1534) ile İbrahim Paşa (ö.1536)’nın ölümünden sonra onu çekemeyenlerin de çabasıyla saray çevresindeki konumunu kaybetmiş, 964/1556-57 yılında Edirne’de ölmüştür.

Yanıt Açıklaması: "Meşairü’ş-Şuara" adlı eser Âşık Çelebi'ye aittir.

Yanıt Açıklaması: Gazavatname türünde yazılmış mesnevilerin ilk örnekleri II. Bayezit devrinde yazılmış manzum tarihlerdir. XVI. yüzyılda Priştineli Baharî (ö.1526)’nin Sultan Süleyman’ın Macaristan seferini anlattığı Fetihname-i Engerus adlı kısa mesnevisi , Fütuhî Hüseyin Çelebi’nin aynı konuyu ele aldığı Enisü’l-Guzat ’ı, Âsafî (ö. 1604)’nin 1587 tarihinde tamamladığı Şecaatname adlı gazavatnamesi türün belli başlı örnekleri arasında sayılır. B,C,D,E seçenekleri dini ve tasavvufi mesnevileridir.

Yanıt Açıklaması: Fahir İz, Eski Türk Edebiyatında Nesir (İkinci baskı, Ankara 1996), adlı antolojisinin girişinde mensur metinleri dil özelliklerini dikkate alarak sade nesir, orta nesir ve süslü nesir diye üç düzeyde sınıflandırmıştır.

Yanıt Açıklaması: Lamiî Çelebi 878/1472’de Bursa’da doğdu. Asıl adı Mahmut’tur. Varlıklı, eğitimli ve tanınmış bir ailenin çocuğudur. Babası II. Mehmet ve II. Bayezit dönemi defterdarlarından Osman Efendi, annesi Dilşad Hatun’dur. Dedesi ise Nakkaş Ali’dir. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Manzum anlatımın revaçta olduğu bir ortamda asıl amaç estetik duyguları tatmin etmek, dinî-tasavvufî mesnevilerin özellikleri arasında yer almaz?

Yanıt Açıklaması: Lamiî Çelebi, şair ve yazar olarak II. Bayezit döneminde adını duyurmaya başlamışsa da asıl şöhretini Yavuz Sultan Selim döneminde kazandı. 1509’da kaleme aldığı Hüsn ü Dil adlı eserini Yavuz Selim’e takdim edince kendisine otuz akçelik yevmiye ve maaş bağlandı.

Yanıt Açıklaması: Bu dönemde işlenen diğer bir konu da yine klasikleşmiş bir hikâye olan Cemşid ile Hurşid’in aşk macerasıdır. Cemşid ü Hurşid mesnevisi, Çin hükümdarı Fağfur’un oğlu Cemşid ile Rum hükümdarı Kayser’in kızı Hurşid arasında geçen aşk hikâyesi üzerine kurulmuştur.

Yanıt Açıklaması: XVI. yüzyılın büyük tarihçileri olarak en başta Kemal Paşazade, Hoca Sadettin, Lütfi Paşa, Gelibolulu Âlî ve Selanikî Mustafa’yı saymak gerekir.