XVI. Yüzyıl Türk Edebiyatı

Yanıt Açıklaması: Konusunu Arap edebiyatından alan ve mesnevi halinde ilk olarak İran edebiyatında işlenen Varka ve Gülşah hikâyesi, Gazneliler devrinde Ayyukî adlı bir şair tarafından kaleme alınmıştır. İran edebiyatının diğer mesnevi konuları gibi yaygınlık kazanmamış ve Fars edebiyatında sürekli Ayyukî ile hatırlanmıştır. Türk edebiyatında ise ilk defa XIV. yüzyılda Yusuf-ı Meddah tarafından mesnevi türünde işlendiği halde yaygınlaşmamıştır.

Yanıt Açıklaması: Divan edebiyatının çok sayıda gazel yazan şairlerindendir. Fakat asıl şöhretini terkib-bendiyle yapmıştır. Ruhî’nin edebiyat tarihinde haklı olarak iyi bir yer edinmesini sağlayan bu terkibbentte; insanın yapısı, sosyal hayatın insan üzerindeki etkisi, sosyal dengesizlikler; toplumda  çıkarcı ve şahsiyetsiz kişilerin durumu, adaletsizlik gibi konular işlenmiştir.

Yanıt Açıklaması: Yüzyılın en dikkat çekici mesnevi şairi Taşlıcalı Yahya’dır. Mesnevi geleneği içinde özgün ve yerli konuları işleyerek üne kavuşmuştur. Yahya’nın hamsesi şu mesnevilerden oluşur: Gencine-i Raz, Şah u Geda, Usulname yahut Kitab-ı Usül, Yusuf u Züleyha, Gülşen-i Envar.

Yanıt Açıklaması: 1534 yılında Kanunî, Bağdat’ı fethettiğinde Fuzulî bu fethi tebrik amacıyla padişaha uzun bir kaside sunmuş ve sonunda da; “Geldi burc-ı evliyâya pâdişâh-ı nâmdâr” (Şanlı sultan, büyük velilerin yattığı Bağdat’a geldi) dizesini tarih düşürmüştür. Doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: Şah İsmail’in eserleri şunlardır: Hatayî Divanı, Dehname ve Nasihatname. E seçeneği dışındaki seçeneklerde belirtilen eserler, Şah İsmail’e ait değildir. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Aşk mesnevilerinde zaman ve mekânın takdimi masalsı özellikler gösterir.

Yanıt Açıklaması: Mesneviler şimdiye kadar farklı biçimlerde sınıflandırılmıştır. Mevcut çalışmalardan yararlanarak XVI. yüzyıl mesnevilerini içeriklerine göre dört başlık altında toplayabiliriz: Aşk ve Macera Mesnevileri, Dinî ve Tasavvufi Mesneviler, Tarihî ve Destanî Mesneviler, Yerli ve Realist Mesneviler.

Yanıt Açıklaması: Kanunî Sultan Süleyman devri sadrazamlarından olan Lütfi Paşa (ö.1564) da bu yüzyılda tarih yazan devlet adamlarından biridir. Devşirme olarak saraya giren Lutfi Paşa, çok önemli devlet hizmetlerinden sonra sadrazamlığa kadar yükselmiş, sonra da görgü ve bilgisini yansıtan tarihini yazmıştır. Tevarih-i Âl-i Osman adlı tarihinden başka, bir de vezirlerin el kitabı denilebilecek tarzda düzenlenmiş Âsafname’yi yazmıştır.

Yanıt Açıklaması: Lamiî Çelebi, şair ve yazar olarak II. Bayezit döneminde adını duyurmaya başlamışsa da asıl şöhretini Yavuz Sultan Selim döneminde kazandı. 1509’da kaleme aldığı Hüsn ü Dil adlı eserini Yavuz Selim’e takdim edince kendisine otuz akçelik yevmiye ve maaş bağlandı. Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevabın B şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

Yanıt Açıklaması: Hicr öltürdi mini anglasam irdi munça Dostlar yârdın ayrılmas idim ölgünçe Diliçi çevirisi: Ayrılık beni öldürdü, böyle olacağını anlasaydım dostlar, ölene kadar yardan ayrılmazdım.

Yanıt Açıklaması: XVI. yüzyılın hamse şairlerinden Ahmed-i Rıdvan, eserlerini II. Bayezit adına tertip etmiştir. Anadolu ve Rumeli’de sancak beyliği görevlerinde bulunduktan sonra Edirne’de öldüğü bilinen şairin divanının yanı sıra İskendername, Leyla vü Mecnun, Hüsrev ü Şirin, Rıdvaniyye ve Mahzenü’l-Esrar ’dan oluşan hamsesi vardır. II. Bayezit’in şehzadesi Ahmet adına da Heft Peyker mesnevisini yazmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Yanıt Açıklaması: Bağdatlı Ruhi 1535 yılında doğmuştur.

Yanıt Açıklaması: XVI. yüzyılın hamse şairlerinden Ahmed-i Rıdvan, eserlerini II. Bayezit adına tertip etmiştir

Yanıt Açıklaması: Ahmed-i Rıdvan’ın Hüsrev ü Şirin ’i 6308 beyitlik oldukça hacimli bir mesnevidir. Şair, eserini yazarken hem Nizamî’nin hem de Şeyhî’nin eserinden yararlanmıştır. Kimi olayları verirken Nizamî’ye kimilerinde ise Şeyhî’ye uymuştur. Şeyhî’nin planını, bir iki nokta dışında aynen uygulamıştır. Hatta mesnevi içindeki gazellerden çoğu ve terci-bent Şeyhî’ye naziredir. Doğru yanıt C'dir.

Yanıt Açıklaması: Lamiî Çelebi’nin Gûy u Çevgân adlı mesnevisini de hem aşk hem de tasavvuf konulu mesneviler arasında saymak mükündür. Fars şairi Ârifî’nin aynı adı taşıyan eserinden ilhamla alegorik bir tarzda yazılan mesnevi, gûy ile çevgân arasındaki ilişkiye dayanır. Gûy, sevgiliyi sembolize ederken, çevgân ise onun tarafından eziyet edilip kovulan ama her seferinde tekrar sevgilisine dönen âşığı karşılar. Doğru cevap A dır.

Yanıt Açıklaması: Surnameler III. Murat’ın şehzâdesi Mehmet için 1582 yılında yapılan oldukça gösterişli sünnet düğünü, Gelibolulu Ali’nin Câmi’u’l-Buhur der-Mecalis-i Sur adlı 2775 beyitli eserinde bütün ihtişamıyla anlatılır. Âlî bu mesnevisinde 16 ayrı aruz kalıbı kullanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Lamii'nin mesnevi şekliyle Kerbela faciasını anlattığı eseri Maktel-i İmam Hüseyn'dir. Doğru yanıt E'dir.

Yanıt Açıklaması: Mesnevi türü içinde yerli konulara yer vermesi bakımından Şah u Geda , bir dönüşümün ilk örneklerinden sayılır. Olayın mekânı İstanbul’dur. Ayasofya ve At Meydanı tasvirleri o dönem İstanbul’undan ayrıntılar sunar. Tevemân-ı Mescid-i Aksâ Olan Meşhûr-ı Dünyâ Ayasofya’nun Tarîf-i Latîfidür 1 Şehr içinde sipihr gibi bülend Var durur bir makâm-ı bî-mânend 2 Ayasofyadur ana nâm-ı şerîf Olmaz anun gibi makâm-ı latîf 3 Nitekim şeyh-i pâk u kutb-ı zamân Ayagına akar su gibi cihân 4 Halk-ı âlem duâsına muhtâc Kubbeden var başında bir ulı tâc ...... Doğru yanıt E'dir.

Yanıt Açıklaması: Bedii (estetik) üslup; Arapça, Farsça ve Türkçe kelime kadrosunun zengin imkânlarından yararlanılarak dolaylı anlatımı ön plana çıkaran, peş peşe gelen paralel cümlelerle süslü ve secili anlatımı tercih eden ve bu özellikleri yüzünden de kolay anlaşılamayan bir yapı sergiler. Âşık Çelebi ve Hasan Çelebi gibi tezkire yazarlarının, Hoca Sadettin gibi tarihçilerin eserlerinde Arapça, Farsça tamlamalarla ve secili ibarelerle örülü metinlere çok sık rastlanır. Şifahi (folklorik)üslup, konuşma diline dayanan üslup düzeyidir. İlmî üslup, bilgi vermeyi hedef alan ama bu işlemi bir üslup endişesi ve edebî incelikle yapmayı hedefleyen eserlerde kullanılır. Resmî üslup denilince devlet yazışmaları, kararlar, emirler, hukuk metinleri ve diplomatik belgelerin kaleme alındığı üslup anlaşılmalıdır. Bu üslubun dili sade, mantıklı ve inandırıcı olmalıdır. Nesir ise düzyazı anlamına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Leyla ve Mecnun, Bursalı Lamiî’nin mesnevileri arasında yer almamaktadır.