VIII-XIII. Yüzyıllar Türk Edebiyatı

Yanıt Açıklaması: Samoyloviç, Harezm Türkçesi adını verdiğimiz dönemi, Oğuz-Kıpçak Türkçesi adını vererek, önceki ve sonraki dönemlerden ayırmıştır. Samoyloviç’e göre, Orta Asya Türk edebî dilleri üçe ayrılır; 1, Karahanlıca, 2. Oğuz-Kıpçakça, 3. Çağatayca. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Mevlana, hemen tamamı gazel, tercî’ ve rubailerden oluşan Divan-ı Kebir, diğer adıyla Külliyât-ı Şems’te, özellikle ilahî aşkını, gönül derdini, tasavvufî konuların yanında sabır, hoşgörü, insanlara iyilik etmek ve yardımda bulunmayı, mazmun ve remizlerle şiirin imkânlarını kullanarak anlatmıştır. Ayrıca mecazî aşka da yer verilen rüba’îlerde gerek ilâhî gerekse mecazî aşk, teşbih, istiare ve sembollerle anlatılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Ma’ârif, Rebâb-nâme, İntihâ-nâme, İbtidâ-nâme eserleri Sultan Veled'e aittir.

Yanıt Açıklaması: İlk eseri Felek-nâme’yi Farsça yazan Gülşehrî, Mantıku’t-tayr’ı ve diğer şiirlerini ise Türkçe yazmıştır.

Yanıt Açıklaması: Sultan Veled

Yanıt Açıklaması: Eserin bugüne kadar on bir nüshası tespit edilmiştir: 1. Londra Nüshası: Eserin dil özelliklerini en iyi yansıtan Londra nüshasının kaçıncı yüzyıla ait olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Ancak Janoś Eckmann, eserin dil özelliklerinden hareketle, en erken 15. yüzyılda yazılmış olabileceğini düşünür. Eserin en eski nüshasının Londra nüshası olduğu düşünülmektedir. Eckmann’a göre arkaik özellikler gösteren bu nüshanın morfolojik özellikleri arasında Çağatay yazı dilinin özellikleri çok yer tutar. Eserin en iyi korunan nüshası olan Londra nüshasının tıpkıbasımı Karl Gronbech tarafından 1948 yılında yayınlanmıştır. 2. Leningrad Nüshaları: Eserin Leningrad’da altı nüshası tespit edilmiştir. 3. İsveç Nüshaları: Uppsala Üniversitesi Kütüphanesinde ve Lund Üniversitesi Kütüphanesinde eserin birer nüshası muhafaza edilmektedir. 4. Paris Nüshası: Paris’te Bibliothequé National’de eserin bir nüshası bulunmaktadır. 5. Bakü Nüshası: Bakü, Azerbaycan Cumhuriyeti İlimler Akademisi Yazma Eserler Enstitüsü’nde eserin bir nüshası bulunmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Fîhi Mâ Fîh Mevlana'nın,Çarh-nâme Ahmed Fakih'in ve Rebâb-nâme Sultan Veled'in eseridir. Tüm eser-yazar eşleştirmeleri doğrudur. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: İslamiyet sonrası İran edebiyatının başladığı Tahiriler (810-872) ve Saffariler (868-907) dönemlerinden günümüze Yeni Farsça ile söylenmiş 58 beyit ulaşmıştır. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: 616/1220 dönemi, Türk dili ve edebiyatı tarihi açısından çok önemlidir. Çünkü Anadolu’da Türkçe yazıldığı tespit edilen ilk manzum ve mensur eserler, bu döneme aittir. Bu Türkçe eserlerin, Türklük ruhunun hâkim olduğu, Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşması için millî ve dinî faaliyetlerin yoğun olarak sergilendiği Danişmendliler coğrafyasında yazılması, ayrıca dikkat çekmektedir. Bu bilgiler ışığında doğru cevap “A” şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Selçukluların siyasî hâkimiyet kurmak amacıyla yaptığı sürekli savaşlar, taht kavgaları, Moğol istilâsı ve ardından Moğollara ödenen agır vergiler sonucunda düzen ve asayişin bozulması üzerine yaşama gücü oldukça zorlaşan Anadolu halkı, uzun süre barış ve huzur yüzü görememiştir. Böyle bir ortamda hem şehirlerde oturan halk hem de göçebe Anadolu insanı, manevî güç bulduğu tasavvufa yönelmiş ve tekkelerin etrafında toplanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Ahmed-i Gazzalî

Yanıt Açıklaması: Bu dönemde, çoğunluğu Anadolu’da yazılan eserlerin konusu, daha çok felsefe ile tabiî bilimlere aittir. Nitekim Anadolu’da yazılan ilk eser olan Keşfü’l-akabe, Farsça olup astronomi ve felsefeyle ilgilidir.

Yanıt Açıklaması: Eserin dil özelliklerini en iyi yansıtan Londra nüshasının kaçıncı yüzyıla ait olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Ancak Janos Eckmann, eserin dil özelliklerinden hareketle, en erken 15. yüzyılda yazılmış olabileceğini düşünür. Eserin en eski nüshasının Londra nüshası olduğu düşünülmektedir. Eckmann’a göre arkaik özellikler gösteren bu nüshanın morfolojik özellikleri arasında Çağatay yazı dilinin özellikleri çok yer tutar. Eserin en iyi korunan nüshası olan Londra nüshasının tıpkıbasımı Karl Gronbech tarafından 1948 yılında yayınlanmıştır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Anadolu’da ilk ilmî faaliyetler, 1071-1178 yılları arasında Sivas, Tokat, Amasya, Kayseri, Malatya ve civarlarında hâkimiyet kuran Danişmendliler döneminde ve onların hâkim olduğu bölgelerde başlamıştır.

Yanıt Açıklaması: Hatta Harezm bölgesinde yazılan eserlerin dillik özellikleri ile Altın Ordu bölgesinde yazılan eserlerin dillik özellikleri arasında da bir takım farklılıklar görmek mümkündür.

Yanıt Açıklaması: Kutadgu Bilig; üç binin üstünde kelime kullanılarak yazılan ve İslâm dairesine girerken Türk edebiyatında birden bire ortaya çıkan bu büyük eserde 3200 civarında kelime vardır. Bunların 360’ı Arapça, 77’si de Farsçadır. Geriye kalan 2823 kelime de Türkçedir.

Yanıt Açıklaması: Anadolu’da Manisa'da kurulan beylik Saruhanoğulları Beyliği'dir, (Manisa, 1302-1410).

Yanıt Açıklaması: Osmanlı âlimlerinin de Mevlana’ya ilgisi büyük olmuştur. Örnek olarak Osmanlı’nın ilk şeyhülislâmı kabul edilen Molla Fenarî (ö.834/1431), Şerhu Dîbâceti’l-mesnevî adlı risalesiyle Mesnevî’nin önsözünü Arapça olarak şerh etmiş, Mevlana’yı yücelterek anmıştır. Ünlü bilginlerden şeyhülislam Kemalpaşazade (ö.1534) de Mevlana’nın adını anarak veya anmayarak eserlerinde Mevlana’nın şiirlerinden alıntılar yapmış, ondan yararlanmıştır. Ünlü kazasker ve bilginlerden Taşköprüzade Isameddin Efendi (öl. 1561) ve onun Arapça eserini ilavelerle Türkçeye tercüme eden oğlu Kemaleddîn Efendi (öl. 1621) de, bilimler hakkında bilgi veren Mevzû’âtu’l-’ulûm isimli eserde Mevlana’yı “Hanefi mezhebinin kendisiyle şereflendiği ve aydınlandığı büyük bilginlerden ve değerli şeyhlerden biri, Konyalı Hazret-i Mevlana Celaleddin’dir” diyerek tanıtmaktadır. Şeyh Galip Türk edebiyatının büyük şairlerindendir.

Yanıt Açıklaması: İnşa: Sanatlı ve süslü düz yazı, mektup.

Yanıt Açıklaması: “Onun içindeki odur” veya yorumla, “ne varsa onda var” anlamına gelen bu eserde, Mevlana’nın bazı sohbetleri sırasında sorulan sorulara verdiği cevaplara; tasavvuf, din, ahlak ve felsefe ile ilgili görüşlerini anlattığı, dünya, insan ve şiir anlayışından söz ettiği konuşmalarına yer verilmiştir. Bu eser de, diğer eserlerinin çoğunda olduğu gibi Sultan Veled ve ona bağlı kimseler tarafından tutulan notlar olup vâkıât (=ders notları) türünün Anadolu’daki ilk örneğidir. Söyleniş zamanları belli olmayan eserin bölümleri, yazmalar ve yayımlarda biraz farklılık arz etse de birbirine yakındır. Fîhi mâ fîh Mevlana’nın diğer eserlerinden, babasının Ma’ârif’inden ve Tebrizli Şems’in Makâlât’ından izler taşımaktadır