VIII-XIII. Yüzyıllar Türk Edebiyatı

Yanıt Açıklaması: Anadolu'da ortaya çıkan dinî-tasavvufî edebiyatın ilk temsilcileri Mevlana, Sultan Veled ve Yunus Emre'dir. Mevlana'nın oğlu Sultan Veled Türkçe şiir söylemede bir hayli ileri gitmiş, onu Yunus Emre, Gülşehrî, Âşık Paşa, Elvan Çelebi ve Şeyyad Hamza gibi şairler izlemiştir.

Yanıt Açıklaması: Mecâlis-i Seb’a: Mevlana’nın yedi vaazının yakın çevresi tarafından kaydedilip bir araya getirilmesiyle meydana gelen bir eserdir. Her vaazda ele alınan bir hadis, çeşitli örnekler ve hikâyelerle açıklanmıştır. Mevlana’nın bu eseri, gerek üslup ve gerekse konular yönünden diğer eserleriyle benzerlik ve bütünlük taşımaktadır. Eserde Divan-ı Kebir’den ve Mesnevî’den beyitler de bulunmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Anadolu’ya yerleşen Türklerin büyük bir kısmı Oğuz Türkleri olduğu için, burada konuşulan dilin temelini, yukarıda da belirttiğimiz gibi Oğuz lehçesi oluşturmuştur. Oğuzlar dışındaki Türk topluluklarının hem sayılarının az olması hem de Oğuz Türkçesine yakın bir dil konuşmalarından dolayı Oğuz lehçesi, Anadolu’da büyük bir değişikliğe uğramamış, zamanla gelişerek “edebî dil” hâlini almıştır.

Yanıt Açıklaması: Harezm bölgesinin Türkleşmesinin, XI. yüzyılın başlarında bölgeyi ele geçiren Gazneli Mahmut ile gerçekleştiğini söylemek mümkündür. Gazneli Mahmut 1017 yılında Harezm’i ele geçirir ve idareyi komutanlarından Altuntaş’ı vali atayarak ona verir.

Yanıt Açıklaması: Anadolu’da Türkçenin Önderleri Türkçe eser yazanların başında Gülşehrî (öl. 1317’den sonra), Yunus Emre (öl. 1320) ve Âşık Paşa (öl. 1332) gelmektedir. Devrin Türkçe üzerine düşünen ve yeni fikirler ortaya koyan diğer büyük şairi, şiirlerini dil bilinci ile yazan Âşık Paşa’dır. Âşık Paşa, Batılı dil bilginlerinin ancak XVIII-XIX. yüzyıllarda üzerinde durdukları “dilin oluşumu/ortaya çıkışı” konularını onlardan dörtbeş yüzyıl önce daha geniş olarak dile getirmiştir. Bu yönüyle “genel dilbilimci” özelliği taşıyan şair, anlatımı da “dille (sözlü) anlatım” ve “kalemle (yazılı) anlatım” olmak üzere ikiye ayırmıştır. Âşık Paşa, 10613 beyti bulan ve XIV. yüzyılın en büyük mesnevisi olan Garîb-nâme’de yalnız Türkçe üzerinde değil, genel dilbilimin alt dallarından biçimbilim (=morfoloji; sözcüklerin oluşumu) içerisinde yer alan konular hakkında da görüşler ileri sürmüştür.

Yanıt Açıklaması: Şamanizm ve Budizm, Maniheizm, Mazdeizm  Asya kökenli dinler iken Vuduizm Afrika kökenli bir dindir.

Yanıt Açıklaması: XIII. yüzyılda Anadolu’da edebî faaliyetlerin Farsça eserlerle devam ettiği görülür. Bunda Genceli Nizamî (1141-1209) ve Attar gibi büyük şairlerin tesiri de vardır.

Yanıt Açıklaması: Risaletü'n Nushiye Yunus Emre'nin bir eseridir.

Yanıt Açıklaması: Berke Han zamanı Altın Ordu Hanlığının en ihtişamlı günleridir.

Yanıt Açıklaması: Hemen hemen tamamı gazel, tercî’ ve rubailerden oluşan ve duygu yüklü ve oldukça hacimli bir eser olup içinde yer alan şiirlerin büyük bir kısmı Şems-i Tebrizî’ye duyulan sevginin ve hasretin terennümü olan Mevlana eseri Divan-ı Kebir'dir.

Yanıt Açıklaması: Ravendî’nin 599/1203’te başlayıp 603/1206 yılında tamamlayıp Gıyaseddin Keyhüsrev’e ithaf ettiği, Büyük Selçuklular ile İsfahan Selçukluları konu edinen tarihi eseri Râhatu’s-sudûr ve Âyetü’s-sürûr'dur.

Yanıt Açıklaması: Şemseddin Muhammed-i Tebrizî'nden ayrılmanın üzüntüsüyle kendisine şiire veren Mevlana, bu hasretle Divan-ı Kebir adlı eserini yazmıştır.

Yanıt Açıklaması: Çarh-nâme, Eğirdirli Hacı Kemal’in Câmi’ü’n-nezâir adlı nazire mecmuasında yer alan, kaside nazım şekli ile yazılmış 83 beyti elimizde olan eksik bir manzumedir. Câmiü’n-nezâir’in sonundaki listeye göre 100 beyit olması gereken eserin son 17 beyti bulunan yaprağının eksik olduğu anlaşılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Harezm bölgesinin Türkleşmesinin, asıl XI. yüzyılın başlarında bölgeyi ele geçiren Gazneli Mahmut ile gerçekleştiğini söylemek mümkündür.

Yanıt Açıklaması: I. İzzeddin Keykavus, şair bir hükümdar olup Farsça şiirler yazıyordu.

Yanıt Açıklaması: 15. yüzyılda Timur’un peşi sıra saldırılarına maruz kalan Altın Ordu Hanlığı, bu yüzyılda iyice güçten düşmüş, 1502 yılında tarih sahnesindeki yerini kendisinden doğmuş olan Kırım, Kazan, Sibir, Astrahan ve Nogay Hanlıklarına bırakmıştır.

Yanıt Açıklaması: Kısasü’l-Enbiyâ, Harezm Türkçesi ile yazılmış ilk edebî eserdir. Peygamber kıssalarının bir araya getirildiği siyer-i nebî türünden bir eser olan Kısasü’l-Enbiyâ, 1310 yılında Nâsırü’d-dîn bin Burhânü’d-dîn Rabguzî ya da kısa adıyla Ribât-ı Rabguzî tarafından yazılmış ve dönemin Moğol hükümdarlarından Nâsırüddîn Tok Buga’ya sunulmuştur. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Anadolu'da yazılan ilk eser felsefi konuları içeren Keşfü’l-akabe'dir.

Yanıt Açıklaması: Didaktik bir eserdir. Açık ve akıcı bir dille yazılmıştır. Eser dört bölümden (bâb) oluşmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Bu dönemde Anadolu Selçuklu Devletinde Rumca şiirler nadiren görülür. Farsça, Arapça ve Türkçe ise daha yaygındır.