VIII-XIII. Yüzyıllar Türk Edebiyatı

Yanıt Açıklaması: Uygurlar 8-14. yüzyıllar arasında farklı kültür çevrelerinde, birçoğu tercüme olan ve dinî bir karakter taşıyan zengin bir edebiyat meydana getirmişlerdir. Uygur Türklerine ait metinler, Maniheizm, Budizm ve Hıristiyanlığın öğretileri ile din dışı konulara aittir.

Yanıt Açıklaması: Arap edebiyatından bahseden klasik döneme ait eserlerde, birbirini takip eden devirler ve nesiller göz önüne alınarak, şairler çeşitli gruplara ayırmışlardır. Tabakalara bölünen ana gruplar şunlardır:1. Cahiliyyun: Cahiliye devri, yani İslamiyet’ten önceki devir şairleri; İmru’u’l-Kays (öl. 540) ve el-A’sa (öl. 629) gibi. 2. Muhadramun: Yaşamlarının bir kısmını Cahiliye, bir kısmını İslami^ devirde geçirmiş olanlar; Lebid (öl. 665) ve Hassan b. Sabit (öl. 674) gibi. 3. İslamiyyun: İslami^ devrin ilk şairleri olup bunlar Sadru’l-İsla^m ve Emeviler döneminde yaşamışlardır; Cerir (öl. 732) ve Ferezdak (öl. 733) gibi. 4. Muhdesun veya Müvelledun: S¸ehirli veya yeni şairler olup İslami^ şairlerden sonra yaşamışlardır; Beşşar b. Burd (öl. Ebu Nuvas (öl. 814) gibi. 5. Asriyyun: Müelliflerin kendi zamanlarında yaşayan şairler. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: XIV. yüzyılın başlarında Cemal Karşî tarafından yazılan Mülhakâtü’s-sürâh adlı esere göre, ilk Karahanlı hükümdarı, Afrasiyab neslinden olan Bilge Kül Kadır Han’dır.

Yanıt Açıklaması: Kaşgar. Cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Avrupa romantizmi ve sembolizm akımı Arap şiirinde kullanılmıştır. Modern anlamda ilk romantik ve sembolist Arap şairi Cubran’dır. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Lebid ve Ferezdak Arapçanın sözcük hazinesi ve gramer kurallarının tespitinde şiirleri esas alınan Arap edebiyatının kudemâ(kadimler) şairlerindendir. Beşşar b. Burd ise bu dönem şairlerinden biri değildir. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Yanıt Açıklaması: Budist Uygurlardan kalan metinlerin neredeyse tamamına yakını çeviridir. Budist Uygur edebiyatında dokuz eserin çevrildiği kaynak dil tespit edilememiştir. Bunlar dışında kalan eserlerin tamamı başka dillerden çevrilmiştir. Şu ana kadar tespit edilen Budist Uygur edebiyatındaki 81 eserin 41’i Çinceden, 16’sı Tibetçeden, 9’u Sanskritçeden, 3’ü ise Toharcadan tercüme edilmiştir.

Yanıt Açıklaması: 1969-1970 yıllarında Moğolistan’ın Arhangai eyaletindeki Taryat bölgesinde Terh ırmağı civarında bulunmuştur. Yazıt dört parçadan oluşmaktadır. Ötüken Uygur Kağanlığı (M.S. 745-840) döneminde 753 yılında İl İtmiş Bilge Kağan (Moyun Çor) tarafından diktirilmiş olan Terh (Taryat) yazıtında, Moyun Çor ile babası Kül Bilge’nin savaşları anlatılmaktadır. Doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: KB’in mukaddimesinden, eserin diğer milletler arasında da çeşitli isimlerle bilindiği anlaşılmaktadır. Nitekim Çinliler Edebü’l-mülûk, Maçinliler âyinü’l-memleke, Maşrıklılar Zînetü’l-ümerâ, İranlılar Şâh-nâme-i Türkî, bazıları Pend-nâme-i mülûk, Turanlılar ise Kutadgu Bilig şeklinde adlandırmışlardır. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Tevki’at, halife, sultan ve emirlere gönderilen taleplere verilen cevapları veya sorunların çözümüne ilişkin değerlendirmeleri içeren, metnin alt kısmına düşülen kısa ve özlü sözlere verilen addır. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Şekil ve içerik bakımından hemen en önemli özelliklerini Arap edebiyatından alan Yeni Farsça ile şiir yazmayı deneyenler, Arapça yazıp Farsça konuşan şairlerdir. Yeni Farsça ile ilk şiirler yazan şairler, Arap şairlerini kendilerine örnek aldıkları için, onların şiirlerine benzer şiirler söylemeye çalıştılar. Böylece Arapça şiirlerin kelime kelime tercüme edildiği, ilk Farsça şiirler yazılmıştır. Tarih-i Sista^n’a göre İslamiyet’ten sonra ilk Farsça şiiri, Saffarilerden Yakub b. Leys (867-879)’in ka^tibi Muhammed b. Vasif söylemiştir. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: XIV. yüzyılın başlarında Cemal Karşî tarafından yazılan Mülhakâtü’s-sürâh adlı esere göre, ilk Karahanlı hükümdarı, Afrasiyab neslinden olan Bilge Kül Kadır Han’dır

Yanıt Açıklaması: Arya Açarya adlı mütercim 14. yüzyılda yaşamıştır ve 1350 tarihinde Naropa’nın Ölüm Kitabını çevirmiştir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Ötüken Uygur devletinin 3. kağanı Bögü Kağan zamanında (759-779) Maniheizm resmi din kabul edilmiştir. Bögü Kağan 762 yılında Çin’de çıkan bir isyanı bastırmak üzere Çin’in başkenti Ça?an’a sefer düzenler. Bu sefer sonunda Mani rahipleriyle birlikte Karabalgasun’a döner ve rahiplerin telkinleri sonucunda 762 yılında Maniheizmi devlet dini olarak kabul eder. 762 yılında yaşanan bu olay Türk kültür tarihi açısından oldukça önemlidir. Çünkü Türkler, Maniheizmin kabulü ile o ana kadarki hayat tarzlarını değiştirmişlerdir. Türkler arasında Maniheizm, 8. yüzyılın ortalarından 11. yüzyılın ilk yarısına kadar kabul görmüş, bu tarihten sonra ise yerini tümüyle Budizme bırakmıştır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Runik olarak adlandırılan alfabe İskandinavya’da kullanılan alfabeyle benzerlikler göstermiştir. W. Thomsen tarafından adlandırılmıştır. Türk runik alfabesiyle yazılan yazıtlar, Türklük coğrafyasının çeşitli yerlerine dağılmış olmakla birlikte, Köktürk ve Uygur Kağanlıklarının hüküm sürdüğü tarihî Türk coğrafyasında yoğunlaştığı görülmektedir. Buna göre Türk runik harfli yazıtlar; Moğolistan, Turkistan, Sibirya ve Doğu Avrupa coğrafyasına yayılmıştır. Türklerden kalan yazıtların bir kısmı, bizzat devleti yönetenler tarafından diktirilen daha hacimli ve heybetli, bir kısmının ise alfabenin Türk milleti arasında yaygınlık kazanmasıyla yazılmış daha küçük yazıtlar olduğu söylenebilir.

Yanıt Açıklaması: Verilen deyim asker sevketmek, asker göndermek anlamındadır. Doğru yanıt A'dır.

Yanıt Açıklaması: Divan-ı Lügat-ı Türk. Cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Türk dilinin bilinen ilk metinleri, Köktürk Kağanlığının ikinci döneminden kalmadır.

Yanıt Açıklaması: Türk runik harfli metinlerin büyük bir kısmı devleti yöneten kağanlar ya da yönetici sınıftan olanlar tarafından diktirildiği için genellikle siyasi ve askerî konularla ilgili sözcükleri ihtiva etmektedir. Bu bakımdan yazıtlarda Türk devlet geleneği ya da askerî alanla ilgili terimleşmiş çok sayıda sözcüğe rastlamak mümkündür.

Yanıt Açıklaması: Kasınçıgımın ö[yü] kadgurar men - Yavuklumu düşünüp, hasret çekiyorum; Kadgurduk-[ça] kaşı körtlem - Hasret çektikçe, kaşı güzelim, Kavışıgsayur men - Kavuşmak istiyorum. Doğru cevap A şıkkıdır.