VIII-XIII. Yüzyıllar Türk Edebiyatı

Yanıt Açıklaması: Mevlana’nın asıl adı Muhammed'dir. Şems ve Hâmûş kelimelerini mahlas olarak kullanmıştır. Mevlana, ciddi bir tahsil görmüş ve tasavvufî bir terbiyeden geçmiştir.

Yanıt Açıklaması: Mevlana'nın şiiri, Horasan üslubu veya Türkistan tarzı diye bilinen Moğol öncesi Horasan ve Maveraünnehir şairlerinin üslubunun özelliklerini taşımaktadır.

Yanıt Açıklaması: Harazmi halkının dili üzerinde yapılan çalışmalardan ve diğer tarihi kaynaklardan, Harezmce denilen dilin Avesta, Osset, Soğd, Yagnob dileri gibi İran dili olduğu anlaşılmaktadır. Farsça’dan çok Kürtçe’ye benzeyen Beluci’ce Harezm dili üzerinde etkili olmamıştır.

Yanıt Açıklaması: Harezmşahlar 1231 yılında Çengiz Han önderliğindeki Moğollar tarafından ortadan kaldırılmıştır. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Harezm Türkçesinin en erken tarihli metni olarak düşünülen Mukaddimetü’l-edeb'tir.

Yanıt Açıklaması: Mesnevî, Mevlana’nın sırdaşı Hüsameddin Çelebi’nin ısrarları üzerine yazılmıştır. Hüsameddin Çelebi’nin bir eser yazma isteği üzerine Mevlana eserin ilk on sekiz beytini kendisi yazmış, daha sonra o söylemiş ve Hüsâmeddin Çelebi yazmıştır. Altı defter/cilt ve yaklaşık yirmi dört bin beyit civarında olan Mesnevî’ye hatimeyi (=sonucu) Sultan Veled yazmıştır (bkz. K. Yavuz: “Cevdet Paşa’nın Abidin Paşa’ya Yazdığı Mektup”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S. 26-27, 1986, s. 441.). Mevlana ikinci deerin ilk beyitlerinde bu deftere 13 Mayıs 1264 günü başlandığını açıkça ifade etmektedir.

Yanıt Açıklaması: İnşa sanatı hakkında Hasan b. Abdü’l-mü’min-i Hoyî’nin Gunyetü’l-kâtib ve Münyetü’ttâlib, Rüsûmü’r-resâ’il ve Nücûmü’l-fezâ’il, Nüzhetü’l-küttâb ve Tuhfetü’l-elbâb, Kavâ’idü’rresâ’il ve Ferâ’idü’l-fezâ’il, Emir Bedreddin Yahyâ’nın ise Münşe’ât-ı Bedreddin Yahyâ isimli eserleri dikkat çekmektedir. Mevlana’nın mektupları, Mektûbât; Zeki el-Konevî’ninkiler ise Ravzatü’l-küttâb başlığı altında bir araya getirilmiştir. Bu dönemde mantık ve hikmet alanında da eserler verilmiştir. Mahmud b. Ebi Bekr b. Ahmed-i Urmevî’nin Letâ’ifü’l-hikme ve Metâli’u’l-envâr isimli eserleri bunlardandır. Bu bilgiler ışığında doğru cevap “D” şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Anadolu’da ilk Türkçe şiir, halkı irşad etmek amacıyla dolaştığı sıralarda Şeyh Evhadüddin-i Kirmanî tarafından söylenmiştir.

Yanıt Açıklaması: Anadolu’da ilk söylenen şiir Farsça olup Tiflisli Hubeyş bin İbrahim’e aittir.

Yanıt Açıklaması: 1313 yılında Harezm’de yazılmıştır. Dinî tasavvufî konuları didaktik tarzda işleyen manzum bir eserdir. Şehnâme vezni ile yazılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Divan : Beyit sayısı yaklaşık 12700 olan, kaside, gazel, terci-bend ve rübaî gibi çeşitli nazım şekilleri yer alan bu büyük eserde otuza yakın vezin kullanılmıştır. İbtidâ-nâme : Sultan Veled’in 1291 yılında yazdığı ilk mesnevisi olan ve 8760 beyitten oluşan bu eserde, 76 Türkçe beyit bulunmaktadır. Fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün vezninde yazılan eserin kaynağı Mesnevî’dir. Rebâb-nâme : 8000 beyit olan ve 1300-1301 yılında yazılan bu eser, Mesnevî vezni (=fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün) ve etkisi ile yazılmıştır. İbtidâ-nâme ile hemen hemen aynı konular işlenen eserin ondan farkı, burada Mevlana hakkında geniş bilgi verilmesidir. İntihâ-nâme : 8300 beyiti bulan bu eser, Sultan Veled’in üçüncü mesnevisidir. Bu da Mesnevî vezni ile yazılmış büyük bir öğüt kitabıdır. Eserde, Hak yolcularının uyanık olmaları, şeytana ve nefse uymamaları anlatılır. Ma’ârif : Farsça mensur bir eser olup, elli altı bölümden meydana gelmiştir. Eserde Senaî ve Mevlana’dan şiirlere de yer verilmiştir. Sultan Veled’in dinî, ahlâkî öğütlerinin yer almıştır.

Yanıt Açıklaması: Mutezile: İslâm’ın doğuşundan yaklaşık bir asır sonra ortaya çıkmış, İslâm dinini akıl ölçü ve kurallarına göre yorumlayan dinî ve felsefî bir hareket.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı döneminde Mesnevî’nin tamamını tercüme veya şerh edenler; Sürurî (öl.1562), Sudî (16. yy.), Şem’î (öl. 1600’den sonra), İsmail Rüsuhî Dede (Ankaravî) (öl.1631), Yusuf Dede (öl. 1669), Nahifî (öl. 1738), Şakir Mehmed (öl. 1836), Mehmed Murad (öl. 1847)’dır. Sürurî’nin oldukça hacimli olan şerhi, Farsça; Yusuf Dede’nin Ankaravî’den özetleyerek yaptığı şerh, Arapça; diğerleri Türkçe’dir.

Yanıt Açıklaması: Ahmet B. Ercilasun, Köl Tigin yazıtı için bu ifadeleri kullanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Anadolu’da Türkçeye yönelişin başında Mevlana bulunmaktadır. İlk kez Mevlana’nın eserlerinde karşılaştığımız mülemmalar ile Türkçe beyitler, Sultan Veled’de manzume boyutuna ulaşmıştır. Bunları müstakil eserler yazan Ahmed Fakih, Gülşehrî, Yunus Emre ve Âşık Paşa takip etmiştir. Şair Nedim ise seçeneklerdeki sanatçılardan yüzyıllar sonra yaşamış bir şahsiyettir. Nedim, Osmanlı Devri Türk edebiyatının en önemli şairlerinden biridir. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Karahanlılar döneminde edebî faaliyetler, devletin yıkıldığı 1212 yılına kadar kesintisiz devam etmiştir. Hoca Ahmed-i Yesevî’den (öl. 1166) sonra gelen ve onun yolunu izleyen şairlerin başında yer alan Hakim Süleyman Ata (öl. 1187), Zengi Ata, Seyyid Ata ve Şeref Ata gibi sufîler Yesevilik’i devam ettirdikleri gibi Türkçe eserler de vererek halkı aydınlatmışlardır.

Yanıt Açıklaması: İbtidâ-nâme: Sultan Veled’in 1291 yılında yazdığı ilk mesnevisi olan ve 8760 beyitten oluşan bu eserde, 76 Türkçe beyit bulunmaktadır

Yanıt Açıklaması: A^şık Paşa, Batılı dil bilginlerinin ancak XVIII-XIX. yüzyıllarda üzerinde durdukları “dilin oluşumu/ortaya çıkışı” konularını onlardan dört-beş yüzyıl önce daha geniş olarak dile getirmiştir. Bu yönüyle “genel dilbilimci” özelliği taşıyan şair, anlatımı da “dille (sözlü) anlatım” ve “kalemle (yazılı) anlatım” olmak üzere ikiye ayırmıştır. A^şık Paşa, 10613 beyti bulan ve XIV. yüzyılın en büyük mesnevisi olan Gari^b-na^me’de yalnız Türkçe üzerinde değil, genel dilbilimin alt dallarından biçimbilim (=morfoloji; sözcüklerin oluşumu) içerisinde yer alan konular hakkında da görüşler ileri sürmüştür. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Mecalisün Nefais. Cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Anadolu Selçuklu Dönemi'nde mesnevi, kaside, gazel ve rubai formunda şiirler yazılmıştır. Bu dönemde kaleme alınan Farsça mesnevilerin en önemlisi, Mevlana’nın 6 ciltlik Mesnevî-i Ma’nevî’sidir. Sultan Veled’in İbtidâ-nâme, Rebâb-nâme ile son mesnevisi olan İntihâ-nâme, Kadı Burhaneddin-i Anevî’nin Enîsü’l-kulûb, Kani-i Tusî’nin Selçuklu Şehnâmesi ile Kelîle ve Dimne Tercümesi, Nasırî’nin Fütüvvet-nâme, Nasireddin-i Sicistanî’nin Mûnisü’l-avârif ile Fahreddin-i Irakî’nin Uşşâk-nâme’si bu dönemdeki diğer mesnevilerdir.