Yeni Türk Edebiyatına Giriş 2

Yanıt Açıklaması: Edebiyat kuramı, edebiyat tarihi verilerinden ve eleştiri yöntemlerinden etkilendiği gibi onları belirleyen ve yönlendiren bir niteliğe de sahiptir. Bu yakın ilişki, bazen edebiyat kuramı yerine “eleştiri kuramı” teriminin kullanılmasına yol açmaktadır. Eleştiri kuramlarının daha çok çalışma yöntemi üzerinde yoğunlaştığını, buna karşılık edebiyat kuramının onu da kapsayan ama edebiyatın daha genel sorunlarının tartışıldığını dikkatten uzak tutmamak gerekir.

Yanıt Açıklaması: Kaptan-ı derya, divan üyesi olmakla birlikte sadece İstanbul’da oldugu zamanlarda toplantılara katılırdı. Donanmadan sorumludur.

Yanıt Açıklaması: Sırp ve Yunan ayaklanmaları, Osmanlı - İran Savaşı, Fransızların Cezayir’i işgali, Mısır’da Mehmet Ali Paşa sorunu, Boğazlar Meselesi ve Londra Antlaşması 19. yüzyılın başından Tanzimat’ın ilanına kadar geçen yarım asırdan az bir sürede devletin mücadele etmek zorunda kaldığı dış sorunlardan bazılarıdır. Öte yandan yurtdışına elçi göndermek de herhangi bir sorun teşkil eden bir durum yoktur.

Yanıt Açıklaması: Yenilgilerin ve Avrupa’ya karşı tutum değiştirilmesi gerektiğinin resmî belgeleri niteliğinde olan Karlofça (1699) ve Pasarofça (1718) antlaşmalarının sonucu olarak toprak kaybedilmesi, Osmanlıların yüzünü Avrupa’ya çevirmesinde oldukça etkilidir.

Yanıt Açıklaması: Bu dönemde Avrupa ile ilişkilerin kültürel boyutlarından birisini de matbaada basılan kitaplar oluşturur. İbrahim Müteferrika’nın I. Mahmut’un tahta çıktığı yıl yazdığı Usûl’ül–hikem fî nizamü’l–ümem adlı eseri Avrupalılaşma hareketinin beyannamesi niteliğindedir. Söz konusu kitap, Osmanlı Devleti’nin değişen idari, askerî, siyasi ve iktisadi şartlara ayak uydurmasına ilişkin birtakım çözüm önerilerini içerir. Müteferrika’nın eserini ayrıcalıklı kılan unsur, Avrupa’daki gelişmelerden haberdar olmasından dolayı tespitlerinde isabetli olması ve değişen zamanın şartlarını göz önünde tutarak çözümler önermesidir.

Yanıt Açıklaması: Bizans Devleti’nden beri İstanbul’da yaşamaya devam eden Yahudilerin sayısının 15. yüzyılın sonlarında iyice artmasının nedeni bu dönemde İspanya’dan, Portekiz’den ve diğer Avrupa ülkelerinden kaçan pek çok Yahudinin de Osmanlı’nın hoşgörüye dayalı devlet anlayışına sığınmasıdır.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı Devleti’nin en uzun süre yönetim merkezi olarak kullandığı saray Topkapı Sarayı’dır. Sarayburnu denilen İstanbul’un Avrupa yakasının Marmara Denizi ile Boğaz ve Haliç’i aynı anda gören bir mevkisinde Fatih Sultan Mehmet tarafından 1465-1478 yılları arasında yaptırılan Topkapı Sarayı yaklaşık 350 yıl Osmanlı saray halkına ikametgâh olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Psikolojik eleştiri ile yaşadığı olaylar açığa çıkarılarak yazarın psikolojik özellikleri belirlenebildiği gibi eserin incelemesinde de sağlam sonuçlara ulaşmayı sağlar.

Yanıt Açıklaması: Kitâbü’s-semâniye fî sımai’t-tabiî, Aristo’nun Physique (Fizika) adlı eserinin ilk üç kitabının Yanyalı Esat Efendi’nin önderliğinde çalışan bir heyet tarafından Yunancadan Arapçaya yapılmış tercümesidir. Esat Efendi, İbrahim Paşa’nın teşvikiyle giriştiği bu eserin tercümesi sırasında yeri geldiğinde bazı eserlerden yararlanmış ve birtakım açıklamalar yerleştirmiştir. Böylece ortaya “açıklamalı tercüme” örneği koymuştur (Aydüz, 1997, s. 151-152).

Yanıt Açıklaması: Doğa bilimlerindeki pozitivist anlayışı edebiyata uygulayan Taine’e göre, sanat olayları da fizik olayları gibi belli birtakım nedenlerden doğar. Belli nedenler ise belli sonuçları doğurur. Taine, edebiyat tarihinin “ırk”, “çevre”ve “zaman” etkenleri göz önüne alınarak incelenebileceğini ileri sürer.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı’da eyaletler salyanesiz, salyaneli ve imtiyazlı olmak üzere üçe ayrılmış durumda idi. Salyane yıllık vergi anlamında kullanılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Fransız İhtilâlinin yaydığı milliyetçilik fikirlerinden etkilenen ve Osmanlı İmparatorluğunun yıpranmışlığından yararlanan bir grup Yunan aydını 1814’te Etnik-i Eterya adlı bir örgüt kurdu. Yani Etnik-i Eterya Yunanlılar tarafından kurulan gizli bir örgütü ifade etmektedir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı dünyasında Batılılaşma yolunda ilk ciddi ve programlı adımlar III. Ahmet ile Sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın “Lale Devri” olarak adlandırılan iktidar yıllarında atılır. Bu adımların başında da Batı medeniyetini oluşturan birikimin tanınması ve Osmanlı ülkesine aktarılması amacıyla başlatılan ve desteklenen tercüme faaliyetleri gelir. Sultanın, özellikle de sadrazam İbrahim Paşa’nın sanata ve bilime verdikleri önemin bir sonucu olarak 1717’de bir Tercüme Heyeti oluşturulur.

Yanıt Açıklaması: 1851 yılında Mustafa Reşit Paşa tarafından, Türk dilinin gelişmesine hizmet amacıyla açılan ve 'Academie Française" örnek alınarak tasarlanmış kurum, Encümen-i Daniş'tir.

Yanıt Açıklaması: "Bir edebiyat metnini belirli bir yöntemle, edebiyat biliminin verilerini kullanarak sistemli bir biçimde okumaktır" cümlesi teknik okuma kavramını tanımlamaktadır.

Yanıt Açıklaması: II. Mahmut dönemi, 1826 öncesi ve sonrası olmak üzere iki dönem olarak ele alınmaktadır. Bu ilk dönemde devlet, içteki isyanlara müdahale edemez. 1826 ile 1839 yılları arasında devlet kurumlarının Avrupai bir tarzda düzenlenmesine yönelik adımlar atılmıştır. 1827 yılında Fransa, İngiltere ve Rusya’ya ait filolar, Navarin’de Osmanlı donanmasını yakarlar. Bu nedenle Osmanlı Devleti ile İngiltere, Fransa ve Rusya arasındaki siyasi ilişkiler kesintiye uğrar. Bu gelişmeler karşısında II. Mahmut, askerî düzenlemelerde Avrupa’ya değil Prusya’ya yönelir. II. Mahmut döneminde Avrupa’dan ülkeye gelecekler için pasaport uygulamasına geçilir ve ülke dışına gidecekler için diğer devletlerde olduğu gibi hariciye nezaretinden (dış işleri bakanlığından) pasaport alınması şart koşulur.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı yönetiminin sembolü olan saray, hem mecazi hem de gerçek anlamda devletin kalbi durumundadır. Osmanlılarda bilinen ilk saray Bursa’da Orhan Gazi’nin kale dibine yaptırdığı saraydır. Söz konusu saray, devlet merkezi Edirne’ye taşındıktan sonra Eski Saray diye anılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Mehmet Ali Paşa bu olaydan ve 1833’ten sonra tamamen bağımsız bir hükümdar gibi davranmaya devam etti. İstanbul’a gönderdiği vergiyi azalttı. İki taraf arasındaki güvensizliği ve sürtüşmeyi artırıcı hareketlerden sonra Nizip Savaşında da (1839) Osmanlı ordusu ağır bir yenilgi aldı.

Yanıt Açıklaması: Avusturya, Lehistan, Venedik’in oluşturdukları “kutsal ittifak” ile imzalanmış olan bir antlaşma olan Karlofça, Osmanlı’nın Batı’da en büyük toprak kaybını yaşadığı ve Avrupa’nın askerî üstünlüğü somut biçimde fark ettiği anlaşmadır.

Yanıt Açıklaması: Vesilet’üt-tıbâa İbrahim Müteferrika tarafından yazılmış olan ve matbaanın öneminin ve gerekliliğini anlatıldığı eserin adıdır. Seyehatname Evliya Çelebi'nin gezip gördüğü yerler hakkında yazdığı kitabın adıdır Tipografi kabartma biçimlerle ilgili basım yönteminin adıdır. Binbir Gece Masalları Arap ve İran halk öykülerinin derlenmesiyle olusmus öyküler topluluğudur. Avrupa’nın ilerleme kaydetmesini sağlayan medeniyet unsurlarının neler olduğunun sadece hayranlıkla değil aynı zamanda dikkatli ve meraklı bakışlarla anlatıldığı eser ise Yirmisekiz Çelebi Mehmet’in yazmış oduğu Sefaretname adlı eserdir.