Eski Türk Edebiyatına Giriş: Söz Sanatları

Yanıt Açıklaması: Bir şairin kendisinden önce söylenmiş bir düşünceyi ya da hayali aynı üslupla ifade etmesi önemli bir kusurdur ve bu tür kusurlar klâsik edebiyatta serikat-i şi’riyye (=şiir hırsızlığı) ya da ahz ve serikat (=alma ve çalma) olarak adlandırılır. Serikat-i şi’riyye her ne kadar “şiir hırsızlığı” anlamında bir terim olsa da bu, söz konusu terim için eksik ve yanlış bir karşılıktır. Çünkü serikatin çeşitleri, bu çeşitler içinde de bazı serikat türlerinin edebî yetenek olarak kabul edilmiş dereceleri vardır.

Yanıt Açıklaması: “İktibas”ta mizahi üslup içeren ifadelere yer verilmez. Bunun sebebi dini değerlere ters düşen hususların dile getirdiği sözlerde iktibas yapılmaması gerekliliğidir.

Yanıt Açıklaması: İntihali mutlak anlamda serikat-i şi’riyye karşılığı olarak kullanmak doğru değildir. İntihal serikatin derecelerinden yalnızca biri ve en kötüsüdür.

Yanıt Açıklaması: Yukarıdaki dizelerde tensikü’s-Sıfat kullanılmıştır. Asıl anlamı “bir varlığın niteliklerini sıralamak” olan tensikü’s-sıfat bir belagat terimi olarak manzum ya da mensur bir metinde bir şahsı ya da nesneyi art arda sıralanan sıfatlar ile nitelemektir.

Yanıt Açıklaması: Mantıkta “akis”, önermenin niteliğini bozmadan öznesini yüklem, yüklemini özne yaparak yeni bir önerme elde etmeye denir.

Yanıt Açıklaması: Şiirde Orhun Âbideleri’ndeki “Üstte mavi gök, altta yağız (=kara) yer kılındıkta ikisi arasında insanoğlu kılınmış.” cümlesine telmîh vardır.

Yanıt Açıklaması: İ’âde, beytin son sözcüğünü bir sonraki beytin ilk sözcüğü olarak kullanmaktır. Gerek “reddü’l-acüz ale’s-sadr”da gerekse “i’âde”de tekrarlanan kelimelerde ek varsa bu ekler kaldırılabilir, yoksa eklenebilir; bu gibi küçük değişikliklere müsamaha ile bakılır. Ayrıca tekrarlanan kelimelerin aynen tekrarlanmadan aynı kökten olması (=iştikak) veya bu izlenimi verecek kelimelerden (=şibh-i iştikak) olması ile de yetinilebilir.

Yanıt Açıklaması: Muammâ: Asıl anlamı gizlenen ve karışık gösterilen şey olan muammâ, remiz ve îmâ yoluyla; yani, doğrudan değil dolaylı olarak işaret ile bir isme delâlet eden söz­dür. Şiirde bir isim gizleme ta’miye, gizlenen isim de muammâ olarak adlandırı­lır. Muammâ çözmek muammâ yazmak kadar zordur. Bundan dolayı genellik­le muammâların başına ta’miye olunan ismin ne olduğu da yazılır. Kaynaklarda muammâ-gûy (=muammâ söyleyen)ların yanı sıra muammâ-küşâ (=muammâ çözücü) olarak nitelenenlerden de söz edilmesi bu güçlük dolayısıyladır. Kamer ise Ay demektir. Doğru cevap B’ dir.

Yanıt Açıklaması: Ta’miye Muamma’ da isim gizleme, muammâ-gûy (=muammâ söyleyen), ecbed muamma’ da gerçek ve gerçek dışı inançlar hakkında bilgi, muammâ-küşâ (=muammâ çözücü), demektir. D şıkkındaki “Mülemma” ise telmî’ sanatında Türkçe şiirlerin içinde yine kendilerine ait Arapça, Farsça mısra, mısra parçası ya da beyitlere yer verilen şiirlere verilen addır.

Yanıt Açıklaması: Mütevâzî seci, tarsi, müvazene ve iltizam seci türleri arasındadır. Akis ise bir mısra veya cümlenin yahut cümle içinde bir ibarenin sonunu başa, başını sona alarak yeni bir ibare ve tamlama meydana getirilmesiyle oluşturulan söz sanatıdır.

Yanıt Açıklaması: Bu dizelerde tek başına değirmeni döndürmenin zor olduğu ifadesi gerçek anlamında da anlaşılabilecek bir ifadedir. Ancak burada anlaşılması gereken tek başına geçimini temin etmenin zorluğudur. Burada kinayeli bir anlatım vardır.

Yanıt Açıklaması: Asıl anlamı ateş yakmak için kor almak olan iktibâs, bir terim olarak manzum ya da mensur herhangi bir metinde bir ayetin ya da hadisin tamamını ya da bir kısmını alıntı yoluyla kullanmak şeklinde tanımlanabilir

Yanıt Açıklaması: Şair ilk mısrada ileri sürdüğü bir düşünceyi ikinci mısrada halk arasında dolaşan bir söyleyişle desteklemektedir. Aslında “bugün banaysa yarın sana” olumsuz anlamda kullanılmakla birlikte şair, burada bu sözü farklı bir bağlamda kullanmıştır.

Yanıt Açıklaması: “Bir kahhârdur ki celâl-i satvetiyle her mevcûd makhûr. . .” Sinan Paşa Bu nesir cümlesinde başta ve sonda tekrarlanan “kahhâr” ve “makhûr” sözde ve anlamda birbirinin aynı olmasa da aynı kökten türemiş sözcüklerdir. Dolayısıyla burada “iştikak”la birlikte bir “reddü’l-acüz ale’s-sadr” da vardır.

Yanıt Açıklaması: Lügaz, insan ismi dışında, bir şeyin özelliklerinin sıralanarak okuyucu ya da dinleyiciden bunun ne olduğunun sorulduğu bir tür manzum bilmecelerdir. Bu manzum bilmecelerde kastedilen şey kapalı ifadelerle anlatılır ve muhataptan akıl yürütme yoluyla neden bahsedildiğinin bilinmesi istenir. Gazel ve kıt’a şeklinde olanlar olduğu gibi mesnevi tarzında tertip edilenler de vardır.

Yanıt Açıklaması: Bu beyitte kelime tekrarına dayalı söz sanatlarından olan akis kullanılmıştır. Akis (

Yanıt Açıklaması: Sihr-i helâl, beyit arasında hem kendisinden önceki sözlerin sonu hem de kendisinden sonraki sözlerin başı olabilecek şekilde söz söylemektir. Bu söz tek sözcük olabileceği gibi birden fazla sözcük de olabilir. Sihr-i helâlin doğru bir şekilde yapılmış olması için her iki ihtimalde de beytin anlaşılabilir ve açık bir anlatıma sahip olması lâzımdır. Sihr-i helâlin bir başka anlamı da “güzel ve veciz söz”dür.

Yanıt Açıklaması: Diğer bir anlamı “cevap” olan terim nakîza değil, naziredir. Nazîre, en çok gazel türünde ve ünlü şairlerin şiirlerine yapılmıştır. Nazîre ve nakîza iktibas değil, serikat-i şi’riyye konusuyla da ilgili iki edebî terimdir.

Yanıt Açıklaması: Asıl anlamı ateş yakmak için kor almak olan iktibâs, bir terim olarak manzum ya da mensur herhangi bir metinde bir ayetin ya da hadisin tamamını ya da bir kısmını alıntı yoluyla kullanmak şeklinde tanımlanabilir. Hadislerden yapılan iktibâslara tenvîr de denir. İktibâsta genellikle yapılan alıntının kaynağı belirtilmez.

Yanıt Açıklaması: Telmî’: Telmî’, bir şairin Türkçe şiirinin bazı mısralarını ya da mısraların bir kısmını Arapça veya Farsça olarak söylemesidir. Şiirde bulunan Arapça veya Farsça mısralar bir başka şaire ait olmamalıdır. Aksi taktirde yapılan işlem telmî’ değil tazmîn olur. Telmî’e ilk önce İranlılar yazdıkları Farsça şiirlere Arapça mısra ve beyitler ek­leyerek başlamışlar, daha sonra Türk şairleri de onlara uyarak Türkçe şiirlerinin içinde yine kendilerine ait Arapça, Farsça mısra, mısra parçası ya da beyitlere yer vermişlerdir. Bu şiirlere mülemma denir. İslam Ansiklopedisi' nden alıntılanmış olan bu örnekte de mülemma sanatı kullanılmıştır (Bkz. https://islamansiklopedisi.org.tr/mulemma ). Doğru cevap A' dır.