Eski Türk Edebiyatına Giriş: Söz Sanatları

Yanıt Açıklaması: Yukarıdaki deyimler kinayeye örnek olarak verilmiştir. Bu da göstermektedir ki günlük dilde çok sayıda kinayeli ifade vardır. Dolayısıyla kinaye tek başına söze değer katan bir özellik değildir.

Yanıt Açıklaması: Divan şiirinde “anlam sanatları” ve “söz sanatları” başlıkları altında ikiye ayrılan edebî sanatlar bedî’in alanına girer. Beyanın konusu ise en kısa ifadeyle “sözle anlam arasındaki ilişki ve bu ilişkiden doğan ifade şekilleri” olarak özetlenebilir.

Yanıt Açıklaması: Müşakele; bir sözü ikinci defa hem ilk kullanıldığı anlam dışında hem de gerçek anlamı dışında kullanmaktır. Mübalağa ise bir niteliğin, fiilin veya durumun gerçekleşmesi zor hatta imkansız dereceye çıkarılarak ifade edilmesidir. Mübalağa; tebliğ, iğrak ve gulüvv olmak üzere üç derecelidir. Ayrıca Bedi’de mübalağa mübalağa-i makbule olarak da adlandırılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Sözcük anlamı “bir şeyin elbisesini çıkarmak ya da kabuğunu soymak” olan tecrid bir belagat terimi olarak insan dışındaki herhangi bir canlıya, eşyaya, nesneye insanmış gibi hitap etmek anlamına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Beyitte, “Cennetteki hûrî ile sevgilinin çeneleri yan yana gelse, Mevla’nın bir elmayı ortadan ikiye bölmüş olduğunu sanırsın.” denilmektedir. İkinci mısra, ilk mısradaki sevgilinin çenesinin güzelliği ile hurininkinin birbirinin aynısı olduğu ve aralarındaki müştereklikte birinin diğerine baskın olmadığını ifade etmektedir. Maksat aslında bir şeyi diğerine benzetmek değil iki şeyi bir vasıfta toplamaktır. Dolaysıyla teşabüh vardır.

Yanıt Açıklaması: Asıl anlamı birinden bir şeyi ödünç almak olan istiare, bir kelimeye aralarındaki benzerlik sebebiyle temel anlamın dışında yeni bir anlam vermektir. İstiarenin temelinde teşbih vardır. Teşbihin iki temel unsurundan müşebbeh ve müşebbehün bih’ten birinin doğrudan ya da dolaylı olarak söylenerek kaldırılan kısmının kastedilmesiyle istiare meydana gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Mecaz-ı mürselin gerçekleştiği üç şartların tamamı şıklarda verilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Güzel ve etkili konuşma sanatı olan belâgatte, bir cümlede kullanılan sözcüklerin ifade edilmek istenen maksada göre azlık ya da çokluğunu veya cümlenin uzunluk ya da kısalığını belirtmek için üç ölçüt vardır: Îcâz, itnâb ve müsâvât. Îcâz, sözü kısaltma, itnâb sözü uzatmaktır. Belirsizlik bulunan sözler ise müsâvât olarak değerlendirilir.

Yanıt Açıklaması: Yukarıdaki mısralarda “Mübâlağa” sanatı kullanılmıştır. Mübâlağa, bir niteliğin, fiilin veya durumun gerçekleşmesi zor hatta imkânsız dereceye çıkarılarak, abartılarak ifade edilmesidir. Bu mısralarda ifade edilen her iki hüküm de olmuş ya da olabilecek bir durum değildir. Ancak buradaki mübalağa, teşbîh amacıyla yapıldığı ve etkileyici bir hayali içerdiği için makbul; yani, değerli bir mübalağa olarak kabul edilebilir.

Yanıt Açıklaması: Delalette iki unsur söz konusudur. Biri herhangi bir söz, durum veya hareket gibi var olan bir şey; diğeri de onun gösterdiği, işaret ettiği anlam, kavram, hüküm gibi başka bir şeydir. Bu iki unsurdan ilkine dall (delalet eden, gösteren, işaret eden), ikincisine de medlul (delalet edilen, gösterilen, işaret edilen) denmektedir.

Yanıt Açıklaması: Benzeyen- benzetilen ilişkisi mecaz-ı mürselde gerçek anlamdan mecazi anlama geçişi sağlayan alakalardan biri değildir.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Şiirde kısrak memlekete, toprak ipek bir halıya, ağaç hür bir insana, orman da birlikte yaşamaya benzetilmiştir. Bilekler kan içinde, dişler kenetli, ayaklar çıplak sözleriyle doğrudan bir benzetme söz konusu değildir.

Yanıt Açıklaması: Teşbih, aralarında bir ya da birden fazla benzerlik bulunan iki şeyin birini diğerine benzetmektir. Teşbîhin tarafları olarak adlandırılan bu iki unsurdan biri müşebbeh (=benzeyen), diğeri müşebbehün bih (=kendisine bir şey benzetilen)tir. Teşbihte iki unsurun ortak oldukları niteliklere ya da özelliklere vech-i şebeh(=benzetme yönü) denir. Bazı durumlarda bu benzetme edât-ı teşbîh(=benzetme edatı) kullanılarak yapılır.

Yanıt Açıklaması: İntak konuşturma demektir. İnsan dışındaki canlı varlıklara insana özgü özellikler vermeye teşhis, konuşturma özelliği olmayan bu varlıkları konuşturmaya da intak denir. Aralarındaki umum-husus ilişkisinden dolayı her intakta teşhis olması gerekmektedir.

Yanıt Açıklaması: Bir sözcüğün gerçek anlamı dışında kullanılmasını sağlayan ilgi, yani zihnin gerçek anlamdan mecazi anlama geçişini sağlayan ilişki benzerlikse o mecaz, istiare, benzerlik dışında bir ilgiyse mecaz-ı mürsel adını alır. Mecaz-ı mürselin oluşması için; sözcüğün gerçek anlam dışında bir anlamı kastetmesi, gerçek anlam ile mecazi anlam arasında benzerlik dışında bir ilgi olmalı, gerçek anlamın anlaşılmasında bir engel bulunmalıdır. A seçeneğinde şair arkadaş sözüyle şiir kastediliyor. B seçeneğinde Karşıyaka Vapur İskelesi anlaşılıyor. C seçeneğinde mecaz-ı Mürsel yoktur, orman canlı bir varlığa benzetiliyor, istire yapılmıştır. D seçeneğinde yelkenli gemiden söz edilmektedir. E seçeneğinde ise mahalle halkı belirtilmiştir.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Cem’ sözlük anlamı, “toplamak, birleştirmek” olan cem’, bir belâgat terimi olarak iki ya da ikiden fazla anlamı bir hüküm altında toplamaktır. İki şey cem’ edildikten sonra aralarını tefrîk (=ayırma) etmeye cem’ ma’a’t-tefrîk (=tefrikle yapılan cem’) denir. Tefrîk, cem’ edilen iki şeyin farklı oldukları yönler ayrı ayrı belirtilerek yapılabileceği gibi bu farklı yönler söylenmeden sadece ikisinin ayrı şeyler olduğu ifade edilerek de yapılabilir.

Yanıt Açıklaması: Îhâm-ı Tenâsüb, bir ibaredeki kelimelerden birinin ya da birden fazlasının kastedilmeyen anlamıyla o ibaredeki tenasüp ilişkisi içinde yer almasıdır. Bu sanatı, “iki anlamı olan bir sözcüğün cümlede kastedilmeyen anlamıyla aralarında tenasüp bulunan diğer sözcüklerin anlamları arasında tezad dışında bir ilişki bulunması” olarak tanımlamak da mümkündür. Gülmek” fiilinin kökü ile bir çiçek adı olan “gül” eş sesli iki sözcüktür. Mısrada “gonca” ile “gülünce” bir arada kullanılarak “gül” ile “gonca” arasında bir çağrışım yaratılmış ve bu yolla bir İhâm-ı Tenâsübün meydana gelmesi sağlanmıştır.