Eski Türk Edebiyatına Giriş: Söz Sanatları

Yanıt Açıklaması: Bazı tarih mısraındaki harflerin toplamı olayın yılını tam olarak vermez, tarih eksik ya da fazla çıkar. Bu gibi tarihlerde sonucu almak için kaç sayı ekleneceğine veya çıkarılacağına çoğu zaman açıkça ya da ima yoluyla işaret edilir. Bu tarihlere “ta’miyeli tarih” denir.

Yanıt Açıklaması: Yûsuf ’daki hüsn ü cemâl Ya’kub’daki hüzn ü melâl Geh bedr olam gâhî hilâl gökde mâh-ı tâbân benem Yunus Emre İlk mısradaki “hüsn” ile “hüzn” ve aynı mısradaki “cemâl” ile “melâl” arasında revî ve vezin uyumu vardır. Buradaki seci karşılıklı kelimeler arasında olduğu için beyitte tarsî’ vardır.

Yanıt Açıklaması: Bir tarihteki harflerin hepsinin hesaba dahil edildiği târîh-i tâm (=tam tarih), sadece noktalı harflerin hesaplandığı mu’cem (=menk¯ut, cevher, cevherîn), sadece noktasız harflerin hesaba katıldığı mühmel ya da sade tarih, mısradan tarihin iki katının çıktığı dü-tâ tarih, harflerin sayısal karşılığı olayın meydana geldiği yılı göstermeyen eksik veya fazla gelip ekleme ve çıkarma ile uygun hâle getirilen tamiyeli tarih gibi ebcedle tarih söylemenin pek çok türü vardır. Doğru cevap A’ dır.

Yanıt Açıklaması: İ’ade, beytin son sözcüğünün bir sonraki beytin ilk sözcüğü olarak kullanılmasıdır. Diğer seçenekler farklı söz sanatları ile ilgilidir.

Yanıt Açıklaması: Bir şairin başka bir şairin şiirini örnek alarak onunla aynı vezin ve kafiyede yazdığı şiire “nazire” denir. Eğer nazîrede örnek alınan şiirin aksi yönde bir anlam ifade edilirse bu nazîre, “nakîza” adını alır.

Yanıt Açıklaması: Yukarıdaki mısralarda “iktibas” sanatı kullanılmıştır. Asıl anlamı ateş yakmak için kor almak olan iktibâs, bir terim olarak manzum ya da mensur herhangi bir metinde bir ayetin ya da hadisin tamamını ya da bir kısmını alıntı yoluyla kullanmak şeklinde tanımlanabilir. Yukarıdaki mısralarda “Gençlik bağının gülü solmadan ilim ve irfan elde etmeye çalış, vaktini boş uğraşlarla geçirme ki ele geçen fırsat, bulutun gittiği gibi geçer.” denmektedir. Bu şiirin son mısraında Neml Sûresi’nin 87. ayetindeki “ve hiye temürrü merre’s-sehâb (=o dağlar bulut geçişi gibi geçerler.)” ibaresi küçük değişikliklerle iktibâs edilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Asıl anlamı bir şeyi bir şeyin içine koymak ve gizlemek olan tazminin terim anlamı, bir şairin başka bir şaire ait şiirden bir mısrayı, bir beyti ya da iki beyti kendi şiirine almasıdır.

Yanıt Açıklaması: Bu beyitte kelime tekrarına dayalı söz sanatlarından olan i’âde kullanılmıştır. İ’âde, beytin son sözcüğünü bir sonraki beytin ilk sözcüğü olarak kullanmaktır. Bu beyitte şair kasidenin hâkim motifini işaret eden “su” sözcüğünü beytin ilk ve son kelimesi olarak kullanmakta ve tekrarlamaktadır.

Yanıt Açıklaması: “Muamma”nın başında bir isim yazılmamışsa çoğu zaman orada bir muamma bulunduğunun farkına varmak mümkün değildir. Ancak E şıkkının aksine muammada değil de “lügaz”da şiirin bir bilmece içerdiği açıktır.

Yanıt Açıklaması: “Mutarraf seci”, vezinleri farklı sözcüklerin revî görevindeki seslerinin aynı olmasıdır. İki fıkra sonundaki “elmâs” ile “iltimâs” kelimeleri arasında bu tür bir seci vardır. Her iki kelimenin de “s” sesi ile bitmesi mutarraf seci meydana getirir.

Yanıt Açıklaması: İktibâs: Asıl anlamı ateş yakmak için kor almak olan iktibâs, bir terim olarak manzum ya da mensur herhangi bir metinde bir ayetin ya da hadisin tamamını ya da bir kısmını alıntı yoluyla kullanmak şeklinde tanımlanabilir. Bu mısralarda da “Gençlik bağının gülü solmadan ilim ve irfan elde etmeye çalış, vaktini boş uğraşlarla geçirme ki ele geçen fırsat, bulutun gittiği gibi geçer.” denmektedir. Bu şiirin son mısraında Neml Sûresi’nin 87. ayetindeki “ve hiye temürrü merre’s-sehâb (=o dağlar bulut geçişi gibi geçerler.)” ibaresi küçük değişikliklerle iktibâs edilmiştir. Doğru cevap D’ dir.

Yanıt Açıklaması: İştikak, aynı kökten türemiş iki veya daha fazla sözcüğün aynı ibare içinde bulunmasına denir. Yukarıdaki beytin ikinci mısrasında Türkçe aynı kökten türemiş üç sözcük vardır. Dolayısıyla bu beyitte iştikak vardır.