Eski Türk Edebiyatına Giriş: Söz Sanatları

Yanıt Açıklaması: Şairin içinde bulunduğu ruh hâli ile şiirinin her mısraında bize hissettirdiği kasvetli, ürkütücü, insanı sıkan ve boğan “kaldırımlar” arasında bir ilişki söz konusudur. Bu yoğun ilişki bize her mısraın başında tekrarlanan “kaldırımlar” sözü ile yansıtılmaktadır. Bu mısralarda tekrarlarla sağlanan ifade gücü her mısrada kaldırımların müşebbehi olduğu farklı birer teşbihle daha da güçlü hâle getirilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Mezheb-i Kelâmî bir tür temsilî teşbihtir. Kelam bilginlerinin önermelerini ispat yöntemini hatırlattığı için mezheb-i kelâmî adı verilen bu ifade biçiminde önce ispatı yapılmamış, tartışılabilir nitelikte bir düşünce ileri sürülür, sonra da bu düşünceyi desteklemek ya da önermenin doğruluğunu ispat amacıyla kanıt niteliğinde bir örnek verilir.

Yanıt Açıklaması: Burada bir açık istiare vard›r. ?air “yıldız”ı bir “inci”ye benzetmiş, fakat benzeyeni söylememiştir.

Yanıt Açıklaması: Hüsn-i ta’lîl, bir olaya ya da duruma, ifadeye güzellik katacak tarzda, kendi sebebi dışında bir sebep göstermektir.  Beyit “Ey sevgili, yasemin senin bahçeye geleceğini duymuş, o şevkle duvarın üstüne çıkmış yola bakıyor.” anlamındadır. Beyitte başarılı bir hüsn-i ta’lîl vardır. Yaseminin duvar üzerinde görünmesi doğal bir durumdur. Şair bu doğal durumu yaseminin sevgilinin geldiğini işiterek şevkle duvara çıkıp bakması gibi bir hayalî nedene bağlamaktadır.

Yanıt Açıklaması: Asıl anlamı “bir varlığın niteliklerini sıralamak” olan tensîkü’s-sıfât bir belâgat terimi olarak manzum ya da mensur bir metinde bir şahsı ya da nesneyi art arda sıralanan sıfatlar ile nitelemektir. Tensîkü’s-sıfâtta her beyit kendi içinde bir bütün olmalı, cümle söz ve anlam yönünden tamamlanmalıdır.

Yanıt Açıklaması: Bu dizelerde tek başına değirmeni döndürmenin zor olduğu ifadesi gerçek anlamında da anlaşılabilecek bir ifadedir. Ancak burada anlaşılması gereken tek başına geçimini temin etmenin zorluğudur. Burada kinayeli bir anlatım vardır.

Yanıt Açıklaması: Sözlük anlamı “dürme, toplama ve yayma” olan leff ü neşr, bir ibarede iki ya da daha fazla sözcüğü veya hükmü zikrettikten sonra bunlarla ilişkili sözcük ya da hükümleri sıralamak yoluyla meydana getirilen bir ifade biçimidir. Bu sanat, “bir ibarede önce birtakım unsurları söylemek, sonra da bunların her biriyle ilgili başka unsurları sıralamak” şeklinde de tanımlanabilir.

Yanıt Açıklaması: Tabî’î delâlet, zihnin gösteren/işaret eden ile gösterilen/işaret edilen arasındaki psikolojik, fizyolojik bir ilişki aracılığıyla bir bilgiye ulaşmasıdır.

Yanıt Açıklaması: Kendisine benzetilenin açıkça söylenmediği sadece onu hatırlatan, onunla ilgili bir unsurun bulunduğu istiare türü olan İstiâre-i mekniyye (kapalı istiâre) kullanılmıştır. Sevgilinin hayâli bir “kuş”a benzetilmiş, ama müşebbehün bih, yani kendisine benzetilen söylenmeyerek onun uçma özelliğinin belirtilmesiyle yetinilmiştir.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: A, B, C, D şıkları teşbihte bulunması gereken unsurlardandır.

Yanıt Açıklaması: Yukarıdaki şıklarda verilen özellikler anlam sanatlarından ”İdmac”ın özellikleridir.

Yanıt Açıklaması: Cem’ sözlük anlamı, “toplamak, birleştirmek” olan cem’, bir belâgat terimi olarak iki ya da ikiden fazla anlamı bir hüküm altında toplamaktır. İki şey cem’ edildikten sonra aralarını tefrîk (=ayırma) etmeye cem’ ma’a’t-tefrîk (=tefrikle yapılan cem’) denir. Tefrîk, cem’ edilen iki şeyin farklı oldukları yönler ayrı ayrı belirtilerek yapılabileceği gibi bu farklı yönler söylenmeden sadece ikisinin ayrı şeyler olduğu ifade edilerek de yapılabilir.

Yanıt Açıklaması: Mezheb-i Kelâmî bir tür temsilî teşbihtir. Kelam bilginlerinin önermelerini ispat yöntemini hatırlattığı için mezheb-i kelâmî adı verilen bu ifade biçiminde önce ispatı yapılmamış, tartışılabilir nitelikte bir düşünce ileri sürülür, sonra da bu düşünceyi desteklemek ya da önermenin doğruluğunu ispat amacıyla kanıt niteliğinde bir örnek verilir.

Yanıt Açıklaması: Yukarıdaki dizelerde Anlatım biçimlerinden “Ta’riz” kullanılmıştır. Bu dizelerdeki, “tek başına değirmeni döndürmenin zor olduğu” ifadesi gerçek anlamında da anlaşılabilecek bir ifadedir. Ta’rîz; tenkit, alay, doğruyu gösterme maksatlarıyla söylenmiş sözlerdir.

Yanıt Açıklaması: Tenâsüb, aralarında anlam bakımından tezad (=karşıtlık) dışında bir ilişki bulunan iki ya da daha fazla sözcüğü bir ibarede toplamaktır: “Gül”, “bülbül” ve “gül bahçesi” sözcüklerinin aynı ibare içinde toplanması gibi. Bu ifade özelliğinin birbiriyle ilişkili sözcüklerin kavram alanlarını belirginleştirmek, söylenmeyen diğer ögeleri de hatırlatmak ve metnin ana fikrini hissettirmek, yazarın ya da şairin üslubunu belirlemek gibi işlevleri vardır.

Yanıt Açıklaması: Îcâz-ı hazif (=eksiltmeyle yapılan îcâz): Sözden kelime ya da cümle çıkarma ile yapılan îcâzdır. Bu tür îcâzda, ibarede eksiltme yapıldığının belli olması, anlaşılması gerekir. Eksiltme ile yapılan îcâzın bazı örnekleri dilbilgisindeki kısaltma gruplarına girer. Bu yolla yapılan îcâza genellikle bilinen ya da tahmini kolay hususları söyleyerek ibareyi uzatmamak, dikkati asıl önemli olan noktaya çekmek ya da karine(=ipucu)yle anlaşılabilecek şeyleri dile getirmeden bunların anlaşılmasını muhatabın yorumuna bırakarak anlam zenginliği kazandırmak amacıyla başvurulur. Bu yolla meydana gelen îcâzlar, estetik kaygılar ve benzeri nedenlerle yapılabileceği gibi, vezin gereği de yapılmış olabilir.

Yanıt Açıklaması: “Ey ay yüzlü güzel! Yağmurun toprak üzerine kendiliğinden döküldüğünü sanma, çektiğim ahın ateşinden bulut terlemiştir, senin yağmur sandığın onun ter damlalarıdır.” anlamındaki bu beyitte de “anâsır-ı erba’a” denilen “havâ”, “hâk (=toprak)”, “âb (=su)” ve “nâr (=ateş)” bir arada zikredilerek bir tenâsüb meydana getirilmiştir.