Halk Edebiyatına Giriş 2

Yanıt Açıklaması: Tekke tarzı âşıklık geleneğinden gelen kişiler “hak âşığı” olarak anılırlar. Bu şairler tekke etrafında toplanıp faaliyet gösteren ve temel amaç olarak para kazanıp geçimlerini sağlamayı değil, irşadı ve propagandayı ön plana alarak Allah yolunda daha çok insan kazanmayı amaçlar. Diğer yandan, “halk âşığı” kimseler, kahvehanelerde toplanır, eğlence ve hoşça vakit geçirmeye önem vererek kahvehaneye gelenleri memnun eder ve dolayısıyla bu işten geçimlerini sağlayacak şekilde, profesyonelce para kazanırlar.

Yanıt Açıklaması: XVIII. yüzyılda yetişen belli başlı âşıklar arasında Ravzî, Ali, Hocaoğlu, Kabasakal Mehmed, Nakdî, Seferlioğlu, Mağribli Oğlu, fiermî ve Kara Hamza sayılabilir.

Yanıt Açıklaması: Prolog, giriş bölümüdür. Muhavere, girişten sonra gelen diyalog bölümünün adıdır. Tekerleme, Arzbar ve Fasıl Muhavere bölümünün içindeki bölümlerdir. Arzbar, Kavuklu ve Pişekar’ın karşılıklı konuşup/atışıp sonunda birbirleriyle tanıdık çıktıkları bölümün adıdır. Ortaoyununda asıl ele alınan konunun anlatıldığı bölüm fasıl olarak adlandırılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı medreselerinde özellikle Mevlevi meşrepli ve edebiyata meraklı olan bilginler Farsça öğrenip öğretmiş olsalar da medreselerde ağırlıklı olarak kabul edilen eğitim dili Arapça olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Koşug günümüzde de yaygın olarak kullanılan koşma şeklinin Türk edebiyatında ilk görüldüğü biçimdir. Koşug terimi “şiir”, “nazım”, ve “beyit” anlamlarını da karşılamıştır

Yanıt Açıklaması: Cenk-nâmeler: Anadolu’da XIII. yüzyıldan itibaren Türk toplumunun sosyokültürel yapısı ve dünya görüşüne uygun olarak tercüme ve adapte etmek suretiyle Türk edebiyatında oluşturulan eserlerdir. Hamza-nâme: Hz. Muhammed’in amcası Hz. Hamza’nın kahramanlıklarını konu edinen ve onun efsanevi hayatını anlatan eserlerdir. Ebû Müslim-nâme: Halifeliğin Emevilerden Abbasilere geçmesinde son derece önemli bir rol oynayan Ebû Müslim-i Horasanî’nin hayatı etrafında oluşan anlatılardır. Battal-nâme: islâm ordularının Bizans Devleti’ne karşı yaptıkları savaşlarda gösterdiği başarılarla ün kazanan bir Arap Emiri olarak kabul edilen Battal Gazi etrafında oluşan epik destan nitelikli anlatıların yer aldığı menkabeler (dinî efsaneler) mecmuasıdır. Danişmend-nâme: Anadolu’da bağımsız bir devlet kuran Danişmendli hanedanın başta Danişmend Ahmet Gazi olmak üzere ileri gelenlerinin hayatları ve kahramanlıkları hakkında oluşmuş anlatılardır.

Yanıt Açıklaması: Köprülü’ye göre İslamiyet öncesi (sözlü ve yazılı), İslamiyet uygarlığı etkisindeki Türk edebiyatı (halk ve divan) ve Batı uygarlığı etkisindeki Türk edebiyatı olmak üzere üç ana dönemde incelenmektedir. Köprülü’ye göre Geleneksel Türk edebiyatı adında bir dönem adlandırması yoktur.

Yanıt Açıklaması: İbret ve öğüt verici çoğunlukla dinî ve ahlâkî konuları ele alan anlatılar "kıssa" olarak bilinmektedir.

Yanıt Açıklaması: Eski Türklerde “yug” denilen cenaze törenlerinde, yas ve matem tutturmak amacıyla profosyonel ağıt söyleyicilerine “sığıtçı” adı verilirdir. Doğru yanıt E’dir.

Yanıt Açıklaması: Takşut: Budist Uygur metinlerinde karşımıza çıkan “takşut” kelimesi “şiir, nazım, beyit” anlamında kullanılmıştır. Takmak: Takşut kelimesiyle aynı kökten geldiği düşülen bu kelime “kalabalık karşısında ezbere söylenen şiir” anlamındadır. Küg: Ozan Aprunçır’ın bir şiirinde “şiir” anlamında kullanıldığı düşünülen bu kelime şiirin bestesi ve ezgisi anlamındadır. Kojan: En eski şekli “koşag”tan “koşan”a ve “kojong” dönüştüğü düşünülen bir edebiyat terimidir. Koşug: Günümüzde de yaygın olarak kullanılan koşma şeklinin Türk edebiyatında ilk görüldüğü biçimdir.

Yanıt Açıklaması: Yaşayış ve düşünüş anlamında “Yesevîlik” olarak adlandırılan geleneğin öncüsü Hoca Ahmed Yesevî’dir. Kaşgarlı Mahmud, Hoca Ahmed Yüngeki ve Yusuf Has Hacib gibi isimler onu takip etmişlerdir.

Yanıt Açıklaması: Takmak, “kalabalık karşısında ezbere söylenen şiir” anlamına gelmektedir. Doğru yanıt D’dir.

Yanıt Açıklaması: Yunus Emre XIII. yüzyılda Anadolu’da yaşayan ve eserleri günümüze gelen şair mutasavvıflardandır.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı medreselerinde müderris, öğretmenler için kullanılmaktaydı; ases ise bir nevi güvenlik görevlisidir, ahiler, ticaretle uğraşan kimselerdir; talebe, “talep eden” anlamında, tüm öğrencileri kapsayan bir addır; medreselerde eğitim gören öğrenciler için softa adı kullanılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Teleolojik sözcüğü Türkçeye “amaç veya edim bilim” olarak çevrilmektedir. Hoca Ahmed Yesevî ve takipçileri, anlatım ve tutumlarını, iman ve inançlarını propaganda etmeyi (irşad ve tebliğ) amaçlayan bir anlayış ve yorumlayışta yoğunlaştırdıkları için aynı zamanda bu yeniliği getirmiş olurlar.

Yanıt Açıklaması: Yukarıdakilerin hepsi Türklerin kabul ettiği dinlerdendir. Totemizm hayvanla insan arasında akrabalık ilişkisi olduğuna dair inançtır. İyi-kötü, karanlık-aydınlık ve nur-zulmet üzerine kurulu din maniheizmdir. İnsanların öldükten sonra nirvanaya ulaşıncaya kadar değişik bedenlerde tekrar dünyaya gelmelerine inancı üzerine kurulu din Budizmdir. Hz Musa’ya ve Tevrat’a inanan din ise Musevizmdir. Büyü ve durugörüye dayalı ve tek tanrılı olabilen bir kabile dini Şamanizmdir.

Yanıt Açıklaması: Öncülde verilen söz Mehmed Fuad Köprülü’ye aittir.

Yanıt Açıklaması: Aşıkların rüyalarında içtikleri badelerden birine verilen ad er dolusudur. Deyişme, karşılaşma veya atışma anlamında kullanılmaktadır. Bade içme anında tutulup dili çözülmeyenlere tutuk denmektedir. Dolaştırılan tepsiye dinleyicilerin para koyması parsa toplamak demektir.

Yanıt Açıklaması: Cenk-nâmeler: Anadolu’da XIII. yüzyıldan itibaren Türk toplumunun sosyokültürel yapısı ve dünya görüşüne uygun olarak tercüme ve adapte etmek suretiyle Türk edebiyatında oluşturulan eserlerdir. Hamza-nâme: Hz. Muhammed’in amcası Hz. Hamza’nın kahramanlıklarını konu edinen ve onun efsanevi hayatını anlatan eserlerdir. Ebû Müslim-nâme: Halifeliğin Emevilerden Abbasilere geçmesinde son derece önemli bir rol oynayan Ebû Müslim-i Horasanî’nin hayatı etrafında oluşan anlatılardır. Battal-nâme: islâm ordularının Bizans Devleti’ne karşı yaptıkları savaşlarda gösterdiği başarılarla ün kazanan bir Arap Emiri olarak kabul edilen Battal Gazi etrafında oluşan epik destan nitelikli anlatıların yer aldığı menkabeler (dinî efsaneler) mecmuasıdır. Danişmend-nâme: Anadolu’da bağımsız bir devlet kuran Danişmendli hanedanın başta Danişmend Ahmet Gazi olmak üzere ileri gelenlerinin hayatları ve kahramanlıkları hakkında oluşmuş anlatılardır.

Yanıt Açıklaması: Tarikatın icra töresine göre belli bir ezgiyle belirli sayıda kalıplaşmış dini ifadeleri topluca tekrar etmek tanımı zikir çekmek, İbret ve öğüt verici çoğunlukla dinî ve ahlâkî konuları ele alan anlatılar tanımı ise kıssa terimine aittir.