Halk Edebiyatına Giriş 2

Yanıt Açıklaması: Takşut: Budist Uygur metinlerinde karşımıza çıkan “takşut” kelimesi “şiir, nazım, beyit” anlamında kullanılmıştır. Takmak: Takşut kelimesiyle aynı kökten geldiği düşülen bu kelime “kalabalık karşısında ezbere söylenen şiir” anlamındadır. Küg: Ozan Aprunçır’ın bir şiirinde “şiir” anlamında kullanıldığı düşünülen bu kelime şiirin bestesi ve ezgisi anlamındadır. Kojan: En eski şekli “koşag”tan “koşan”a ve “kojong” dönüştüğü düşünülen bir edebiyat terimidir. Koşug: Günümüzde de yaygın olarak kullanılan koşma şeklinin Türk edebiyatında ilk görüldüğü biçimdir.

Yanıt Açıklaması: İslamiyet öncesi Türk edebiyatında şiir tür ve şekilleri içinde Kojan, Küg, Koşug ve Takmak vardır.

Yanıt Açıklaması: XVII. yüzyılda, Gevherî, Âşık Ömer ve Karacoğlan gibi en velût ve etkin temsilcilerini yetiştiren âşık tarzı kültür geleneği, klasikleşen formlarına ve tekke-tasavvuftan ayrımı belirgenleşen icra ve tematik muhteva çizgisine kavuşur. Bu yüzyılın belli başlı temsilcileri arasında Kâmil, Kuloğlu, ibrahim, Türabî, Edhemî, Afife Sultan, Kul Deveci, Kul Süleyman, Temaşvarlı Gazi Hasan, Âşık Mustafa, Kayıkçı Kul Mustafa, Kâtibî, Zaîfî, Âşık Eroğlu, Pîroğlu, Hâkî, Gedâyî, fiah Bende, fiermî, Demircioğlu, Üsküdârî, Bursalı Âşık Halil, Keşfî, Koroğlu, Benli Ali gibi isimler sıralanabilir.

Yanıt Açıklaması: İlk dört seçenekte verilen bilgiler Yesevi ve Dede Korkut arasında görülen benzerlik / aşinalıklarla ilgilidir.

Yanıt Açıklaması: Aşıklar çıraklıktan itibaren çeşitli eğitimlerden geçer ve yetişmiş ustalaşmış olanlar kendi mahlaslarıyla sanatını icra edecek duruma gelirlerdi.

Yanıt Açıklaması: Aşık Veysel, Aşık Reyhani ve Şeref Taşlıova gibi isimler XX. Yüzyılın ilk yarısında aşıklık geleneğine hizmet etmiş önemli şahsiyetlerdir.

Yanıt Açıklaması: Koşma şekli uyak düzeni 8 ve 11 hece ölçülü şiirlerde ya abab-cccbdddb ya da abxb-dddb-eeeb şeklindedir. Mâni şekli uyak düzeni ise 7 ve 8 hece ölçülü şiirlerde aaxa-ccxc-eexe şeklindedir. tarzı şiirinin nazım birimi dörtlüktür.

Yanıt Açıklaması: Tekke ve Tasavvufî Halk Edebiyatı geleneğinin Yesevî başta olmak üzere Hakim Süleyman Ata ve diğer takipçileri olan bu ilk şâirlerin ozan-baksı edebiyat geleneğinden pek çok geleneksel unsuru aldıkları görülür. Ozan-baksı edebiyat geleneğinden alınan geleneksel unsurlar arasında sanatçı kişiliğe geçişi sağladığına inanılan rüya motifi veya ilahî bir ilhamla eser yaratma inancı; hece ölçüsü, bu ölçüyle yaratılan koşuk/koşma adıyla bilinen dörtlüklerin esas olduğu nazım şekilleri; şiirleri müzik eşliğinde ve gerektiğinde irticalen icra ve hatta bu icralara eşlik eden raks gibi unsurlar vardır.

Yanıt Açıklaması: Türklerin kabul ettiği ve onları en çok etkileyen dinlerden birisi de Budizm’dir. Budizm, yaklaşık 2500 yıl önce Buda olarak bilinen Prens Siddhata Gomata tarafından kurulmuştur. Temel inancı olan tenasüh gereğince canlılar Nirvana’ya ulaşıncaya kadar öldükten sonra değişik bedenlerde birçok kez dünyaya gelirler. Budizm M.S. III-IV. yüzyıllarda Doğu Türkistan’da kurulan manastırlarla önce Karluk Türkleri arasında yayılmaya başlamıştır. Daha sonraları Göktürk Kağanı Topo Han Budizm’i kabul etmiş ve Budizm’in Türkler arasında yayılması yaygınlaşmıştır.

Yanıt Açıklaması: Âşıkların icra töresi ve yetiştirilmesi geleneği içerisinde, usta âşıklar çıraklarının kendi başlarına bu sanatı icra edebileceklerini düşündükleri noktada onlara bir takma ad (mahlas) ve “icazet” (diploma) vererek onları bir nevî mezun ederlerdi. Ustanın çırağına takma adını verdiği bu uygulama, gelenek içerisinde “mahlas tapşırma” olarak anılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Bir sepetin, mendilin veya kutunun içine herhangi bir cisim konularak yüksekçe bir yere asılır. Bu gizlenen cismin özeliklerini yansıtan bir şiir yazılarak altına bağlanır. Askıda saklı olan cismin tahmin edilip bulunması hâlinde askı indirilir. Vaat edilmiş olan ödül verilir bu uygulamaya askı asma adı verilir.

Yanıt Açıklaması: Tarikatin icra töresine göre belli bir ezgiyle belirli sayıda kalıplaşmış dini ifadeleri topluca tekrar etmek "zikir çekmek" olarak bilinir.

Yanıt Açıklaması: Rıfat Bilge 1916 da Dede Korkut Hikayelerinin yayınlanmasını sağlayan kişidir. Muharred Ergin ve Orhan Şaik Gökyay iki nüshayı da okuyarak çalışmalar yapmışlardır.

Yanıt Açıklaması: Türk sözlü edebiyatında yer alan seyirlik türler Köy Seyirlik Oyunları, Meddah, Karagöz, Orta Oyunu ve Kukla şeklinde sıralanabilir. Seyirlik türlerin hepsi birer gösteridir Oturak ise usullü ezgiler grubuna dahil olan bir türkü türüdür ve söylemliktir.

Yanıt Açıklaması: Mehmed Fuad Köprülü’nün yapmış olduğu Türk edebiyatı tarihinin ilk tasnif denemesindeki dönemleri; İslamiyet öncesi Türk edebiyatı, İslam uygarlığı etkisindeki Türk edebiyatı, Batı uygarlığı etkisindeki Türk edebiyatı olarak üç ana bölüme ayırılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Şiirlerini saz eşliğinde söyleyen olağanüstü güçlere sahip halk şairi, kam. Verilen bu tanım sözlü edebiyatın önemli temsilcilerinden olan Ozan’a aittir.

Yanıt Açıklaması: Hüner Göstermeye-Öğünmeye Yönelik Anlatım Tutumu (Elifbalar, Atasözü Destanları, Dudakdeğmez, Satranç, Tecnis, Mâniler-Koşmalar-Destanlar.

Yanıt Açıklaması: Kutsal kağanlık demek bozkırda kurulan ilk Türk devleti demektir. Bu tür bir toplumsal yapı değişikliği çok daha eski zamanlarda başlamış olan toplumsal iş bölümünün belirginleşmesi ve vaktiyle hepsini kamların üstlendiği görevlerin ayrı uzmanlık alanları hâlinde yeniden örgütlenmesi sonucunu doğurmuştur. Kamlıktan ayrılarak oluşan bu yeni uzmanlıklardan bazıları “otacı” (doktor), “emçi” (ilaç yapan, eczac›), “sınıkçı” (kırık ve çıkıkları tedavi eden, ortopedisyen), “büyücü” (iyi veya kötü büyü yapan kişiler), “sığıtçı” (yug denilen cenaze törenlerinde, yas ve matem tutturmak amacıyla profesyonel ağıt söyleyiciler), “bakıcı” (kayıp olanı, suya ve aynaya bakarak bulan, falcılık yapan, gelecekten haber verenler) ve “ozan” olarak sayılabilir.

Yanıt Açıklaması: Türk edebiyatı tarihini ilk tasnif denemesini Mehmed Fuad Köprülü yapmıştır.

Yanıt Açıklaması: Takşut: Budist Uygur metinlerinde karşımıza çıkan “takşut” kelimesi “şiir, nazım, beyit” anlamında kullanılmıştır. Takmak: Takşut kelimesiyle aynı kökten geldiği düşülen bu kelime “kalabalık karşısında ezbere söylenen şiir” anlamındadır. Küg: Ozan Aprunçır’ın bir şiirinde “şiir” anlamında kullanıldığı düşünülen bu kelime şiirin bestesi ve ezgisi anlamındadır. Kojan: En eski şekli “koşag”tan “koşan”a ve “kojong” dönüştüğü düşünülen bir edebiyat terimidir. Koşug: Günümüzde de yaygın olarak kullanılan koşma şeklinin Türk edebiyatında ilk görüldüğü biçimdir.