Açıklama:
Yanıt Açıklaması: Şüphesiz tarım alanlarında en yaygın ve ekonomik olarak da en önemli virüs taşınma yolu böceklerle taşınmadır. Bununla birlikte az sayıda böcek takımı virüs vektörü olarak iş görmektedir. Bunlardan yaprak bitlerini barındıran Aphididae familyası, Cüce Ağustos böceklerini barındıran Cicadellidae familyası ve beyaz sinekleri barındıran Aleurodidae familyası Homoptera (Eş kanatlılar) takımına girmekte olup bu takım en çok virüs vektörü barındıran gruptur. Daha az virüs vektörü barındıranlar takımlar ise Hemiptera (Yarım kanatlılar), Coleoptera (Kın kanatlılar) Orthoptera (Düz kanatlılar) dır. En önemli virüs vektörü böcekler yaprak bitleri (afitler), cüce ağustos böcekleri, beyazsinekler ve tripslerdir. Bu böcekler bitkiden sıvı besini beslenme organları olan ince uzun, kitinimsi stiletleriyle sokup emerek alırlar. Coleoptera ve Orthoptera takımının bireylerinin ağız parçaları parçalayıcı-çiğneyici tiptedir. Ağız yapısı parçalayıcı çiğneyici tipte olan böcekler virüsleri mekanik olarak naklederler. Afitler dahil virüslerin hayvansal vektörlerle taşınmasında 3 dönem vardır. ‹lk aşama virüsün vektör böcek tarafından bitkiden kazanılma dönemi. İkincisi virüsün kazanıldığı zamandan nakledileceği zamana kadar geçen süreyi ifade eden latent (gizli) dönemdir. Bu dönemde virüs böcek bünyesinde bulunmasına rağmen diğer bitkilere nakledilemez. Non-persistent virüsler genel olarak latent dönem geçirmezler. Üçüncü dönem ise kalıcılık dönemidir. Bu dönem böcek bünyesinde virüsün nakledilebilecek halde bulunduğu süreci kapsar. Sokucu emici ağız parçalarına sahip vektörler virüsleri stiletleri üzerinde taşıyorsa bu virüslere “non-persistent” (kalıcı olmayan) virüsler denir. Bu virüsler vektörlerinin hastalıklı bitkilerde birkaç saniye veya birkaç dakika gibi çok kısa bir süre beslenmesiyle kazanılırlar ve birkaç dakika gibi kısa bir süre içerisinde diğer bitkilere nakledilemezlerse hastalık yapma özelliklerini yitirirler. Virüsleri non-persistent olarak taşıyan böcekler bitkilerin yaprak epidermisinde beslenirler. Yaprak bitlerince taşınan virüslerin çoğu non-persistenttirler. Örneğin Myzus persicae (yeşil şeftali afiti) pek çok virüsü non-persistent olarak nakletmektedir. Virüsler sokucu emici ağız yapısına sahip vektörlerce bitkiden birkaç saatlik bir sürede kazanılıyorsa bunlara da “semi-persistent” (yarı kalıcı) virüsler denilmektedir. Semi-persistent olarak taşınan virüsler böceklerin ön midesinde tutulmaktadır. Bu virüsler birkaç gün içerisinde diğer bitkilere nakledilmezse hastalık yapma özelliklerini kaybederler. Non-persistent virüsler gibi semi-persistent virüsler de la tent dönem geçirmezler. Gerek non-persistent ve gerekse semi-persistent virüsler böceklerin bir biyolojik döneminden diğerine geçemezler. Bitkideki bir virüsü vektör birkaç saatten birkaç günlük bir beslenme süresine kadar kazanabiliyor ve tüm yaşamı boyunca da bünyesinde taşıyabiliyorsa bu virüslere “persistent” (kalıcı) virüsler, bu şekildeki taşınmaya da persistent taşınma adı verilmektedir. Persistent virüsleri nakleden böcekler floem dokularında beslenen böceklerdir. Bu taşınma tipinde virüs böcek bünyesinde birkaç saatten birkaç güne kadar süren latent dönem geçirmektedir. Virüslü bitkide beslenen böcek, stiletleriyle virüsü bünyesine alır, virüs böceğin midesine, buradan da hemolenfe (vücut boşluğu sıvısı) ve sonunda da tükürük bezlerine geçerek nakledilmeye hazır hale gelir. Böceğin bitkiyle beslenmesi sırasında tükürük bezlerinden salgıladı- ğı tükürük ile virüs sağlıklı bitkiye geçer. Bu şekilde böcek vücudunda dolaşan persistent virüslere sirkülatif (dolaşımlı) virüsler, böcek vücudunda çoğalan virüslere ise propagatif (çoğalan) virüsler adı verilmektedir. Bazı persistent propagatif virüsler böcek yumurtalarıyla da taşınabilirler, bu taşınma şekline transovarial (yumurtayla) taşınma denilmektedir. Beslenme sırasında alınan sirkülatif virüsler, vektör tarafından kazanıldıktan hemen sonra nakledilemezler. Vektör tarafından virüsün bitki floeminden böcek midesine alınması ile vektörün bu virüsü bitkiye nakletmesi için geçen bir süre vardır ki bu süre latent dönem olarak ifade edilir. Diğer bir tanım ile latent dönem, vektör tarafından alınan virüsün tükürük bezlerine geçmesi ve bitkiyi inoküle etmesi için geçen süredir. Vektörler içinde bitki virüslerinin sirkülasyon dönemi, virüs ve vektör çeşidine göre birkaç saatten birkaç haftaya kadar değişebilir.
