Sömürgecilik Tarihi (Afrika-Asya)

Yanıt Açıklaması: Yüzyılın hemen başında dünyanın önde gelen güçleri arasında Afrika’nın paylaşılması üzerine yapılan çatışmalar, Çin-Japon Savaşı, İspanyol-Amerikan Savaşı, Boer Savaşı ve Rus-Japon Savaşı gibi mücadeleler, geleneksel sömürgecilikten farklı olarak kapitalist olguyla yakından bağlantılı yeni bir tür emperyalizmin gelişmekte olduğunun bir göstergesiydi.

Yanıt Açıklaması: Macaulayizm, yerli kültür ve hayat tarzının eğitim sisteminde uygulanan değişiklikle sömürgeci devletin kültürüyle değiştirilmesi amacına yönelik yapılan çalışmalar için kullanılan bir tabirdir. İngiliz Siyasetçi Thomas Babington Macaulay (1800-1859), tarafından hazırlanan bu programa göre Hindistan’ın eğitim dili zaman içerisinde İngilizce olmuştur. Doğru cevap D' dir.

Yanıt Açıklaması: 1956’da yaşanan Süveyş Krizi’nde, İsrail’le iş birliği yapan İngiltere ve Fransa’nın, Sovyetler karşısında başarısız olması ve krizin ancak Amerika’nın araya girmesiyle aşılması geleneksel sömürge imparatorluklarının sonunu işaret ettiği gibi Amerika’nın dünya üzerindeki etkisini giderek artırdığının da göstergesidir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Wilson, otoriter yönetimlerin, aristokratların, emperyalizmin veya ekonomik milliyetçilik doktrinlerinin dünyayı tarihte benzeri görülmemiş bir felaketin eşiğine getirdiğini söylüyor, savaş sonrası için self-determinasyon (kendi geleceğini tayin etme hakkı), şeffaflık, silahsızlanma ve serbest ticarete dayalı bir sistem öneriyordu. Fakat ilerleyen süreçte yaşanan gelişmeler, Wilson’un öne sürdüğü sistemin hayata geçirilmesini neredeyse imkânsız kıldı.

Yanıt Açıklaması: Almanya Başbakanı Bismarck’ın yürüttüğü askeri^ ve diplomatik faaliyetlerin sonucu olarak 1871 yılında Prusya önderliğinde Almanya İmparatorluğu kurulmuş oldu.

Yanıt Açıklaması: 1898 İspanyol-Amerikan Savaşı neticesinde İspanyol sömürgelerinin birçoğunu ele geçiren Amerika aynı zamanda küresel bir aktör olarak dünya siyaset sahnesine de hızlı bir giriş yaptı. Savaş sonrasında yapılan Paris Anlaşması’yla İspanya; Guam, Porto Riko ve Filipinleri Amerika’ya bırakmış, ayrıca Küba Amerikan kontrolüne girmişti. Sonraki dönemde Santo Domingo, Nikaragua, Haiti, Panama gibi yerlerde gerçekleştirdiği operasyonlarla Amerika bölgenin tek hâkim gücü hâline geldi.

Yanıt Açıklaması: 1941 yılı içerisinde Japonların Pearl Harbor’a düzenlediği intihar saldırıları, Amerika’nın kendi içine kapandığı günlerin de sonu oldu. İlerleyen süreçte istikrar ve güven için küresel müdahalelerin gerekliliğine inanan Amerikalılar yalnızca finansal değil askerî operasyonlarla da dünya üzerinde egemen güç hâline geldi. Savaş esnasında Kuzey Afrika, İtalya ve Fransa’da varlık gösteren Amerikan birlikleri 1943’te giriştikleri Uzak Doğu macerasını Japonya’ya atom bombası atarak nihayete erdirdiler.

Yanıt Açıklaması: Avrupa’da sanayi devriminin başlamasıyla birlikte serbest ticaret emperyalizmi denilen ikinci döneme başlayan İngiliz sömürgeciliği, bu aşamada ha^kim olduğu toprakları ham madde kaynağı olmalarının ötesinde aynı zamanda ürettiği sanayi mamullerine bir pazar oluşturmak üzere de teşkilatlandırmaya başladı. Geleneksel idari^ yapılar çökertilerek “kolonial sistem” denilen yeni bir yapı oluşturuldu. Sömürgelerdeki toprak düzeni de yine İngiltere’nin ihtiyacına göre şekillendiriliyor, buna karşılık yerli sanayinin gelişmesi önlenerek İngiliz mamullerinin tüketilmesi teşvik ediliyordu. Ancak İngiltere bu teşebbüsü daha çok doğu topraklarında gerçekleştirebilirken Amerika ve Kanada’da bir direnişle karşılaştı ve kısa bir sürede batıdaki bu kolonilerini kaybetti. Bu kayıplar, belli ölçüde Avustralya ve Yeni Zelanda ile telafi edildiyse de artık İngiliz İmparatorluğu yönünü tamamen doğuya çevirmek durumunda kalıyordu.

Yanıt Açıklaması: “Kralın tacındaki elmas” olarak nitelenen Hindistan yolunun güvenliği İngiliz sömürge siyaseti için öncelikli konuma yükselmişti. 1869’da Süveyş Kanalı’nın tamamlanması, Hindistan yolunu kısaltırken güvenliğini daha hassas duruma getirdi. İngiltere, buna göre Kızıldeniz ve Arabistan kıyılarında Osmanlı Devleti’nin itirazlarına rağmen bölgedeki Arap şeyhliklerini etkileyerek nüfuz alanları oluşturmaya başladı. Aynı şekilde Cebelitarık (1704) ve Malta gibi stratejik öneme sahip Kıbrıs Adası 1878’de “kira” adı altında ele geçirildi. Uzak Doğu’daki İngiliz etki alanı da benzer gelişmeler sonunda oluşturuldu. 1841‘de Hong Kong alındı. Bruney ve Saravak sultanlıkları 1888’de İngiliz himayesini kabul etmek zorunda kalacaklardı.

Yanıt Açıklaması: 26 Ekim 1896 yılında İtalya ve Etiyopya arasında yapılan Addis Ababa Atlaşması’yla İtalya, Etiyopya’nın bağımsızlığını tanıdı ve daha önce işgal etmiş olduğu Massava (Eritre) ile yetinmek zorunda kaldı. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Sovyetlerin dağılmasının hemen ertesinde yaşanan 1991 Körfez Savaşı ABD’nin bölgedeki yayılmacı politikalarının devamı niteliğindeydi. Bu defa siyasî meşruiyet aracı olarak tehdidin adı değişmiş, komünizm yerine başta Müslüman ülkeler olmak üzere “terörizm ve terörist devletler’’ yeni tehdit kaynağı olarak sunulmuştu. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı Devleti’nin Doğu Avrupa’da Avrupalılarla yaptığı mücadele XVI. yüzyılın başından itibaren kısmen Akdeniz’e kaymış ve tabii olarak Kuzey Afrika’da İspanyollar’a karşı, Kızıldeniz ve Doğu Afrika sahillerinde de Portekizliler’e karşı ciddi bir karşı duruş halini almıştı.

Yanıt Açıklaması: II. Dünya Savaşı sırasında ise İngiltere ekonomisi tarihinin en büyük yıkımına uğradı ancak hızlı bir toparlanma dönemi başlattı. Savaş sırasında desteğini istediği sömürgelerine verdiği taahhütler gereği Britanya İmparatorluğu’ndan ayrılıklar başladı. Bağımsızlığını kazanan ülkelerin pek çoğu, İngiltere tahtının sembolik önderliğindeki İngiliz Uluslar Topluluğunda (Commonwealth) kalmayı sürdürdü. Savaştan sonraki dönemde İngiltere güvenliği için Avrupa ile iş birliğine yöneldi. 1949’da Sovyet tehdidine karşı oluşturulan NATO’da (North Atlantic Treaty Organisation) yer aldı. Ocak 1973’te Avrupa Ekonomik Topluluğuna (bugünkü Avrupa Birliği) giren İngiltere’deki ekonomik sıkıntılar ve işsizlik sorunu, 1977’de Kuzey Denizi’nde zengin petrol kaynakları bulununcaya kadar devam etti.

Yanıt Açıklaması: Üç maddede de verilen bilgilerin hepsi doğrudur. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Sovyetlerin başını çektiği komünist bloka karşı cephenin önderliğini üstlenen Amerika ise II. Dünya Savaşı’ndan yeni süper güç olarak çıkmıştı. Savaştan sonra Amerika, dünya üzerinde ekonomik açıdan stratejik öneme sahip bölgelerin kontrolünü ele geçirmek için yeni bir planı devreye soktu. “Büyük Bölge” projesi olarak bilinen bu projeyle birlikte dünyanın doğudan batıya kontrolü için gerekli olan noktalar tek tek tespit edildi. Hegemonyanın kontrolünü temin etmek için belirlenen bölgeler yarı kürenin batı kısmı, İngiliz İmparatorluğu’nun eski hâkimiyet alanları ve Uzak Doğu’ydu. Geleneksel imparatorlukların çöküşü ve Uzak Doğu’da Japonya’nın durdurulması, ordunun eşlik ettiği Amerikan yatırımcılarına yeni pazarlara girebilme şansı verdi. “Büyük Bölge” projesinin en can alıcı noktası Orta Doğu’ydu. Bölgedeki zengin petrol rezervleri 1950’lerden itibaren Amerika’nın doğrudan ya da dolaylı olarak çeşitli müdahalelerine sahne oldu.

Yanıt Açıklaması: 31 Aralık 1600’de Portekiz ve İspanya’nın tekelinde bulunan Uzak Doğu ve Hindistan baharat ticaretinden pay almak üzere İngiliz tüccarları tarafından krallık beratıyla kurulmuş olan İngiliz Doğu Hindistan Şirketi kurulmuştur. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Niederland Devleti, 1815 ile 1830 yılları arasında kuzeyde Hollanda (Dutch), güneyde ise Belçika (Belgian) vilayetlerinden müteşekkildi. Ancak Belçikalılar nüfus bakımından Hollandalılardan daha fazlaydı. Üstelik Hollandalılar Protestan, Belçikalılar Katolik idi. Bu mezhep farklılığının yanısıra Belçikalıların çoğunluğu Fransızcaya akraba bir dili konuşuyordu. Öyle ki güney vilayetleri yani Belçikalılar, Kral I. William’ın din, dil ve ekonomi politikaları yüzünden bu birliktelikten rahatsızdı. 25 Ağustos 1830’da başlayan olaylar 7 Şubat 1831 tarihinde Belçika’nın bağımsızlığını ilanıyla neticelendi. Avrupa’nın büyük güçleri de 20 Temmuz 1831 tarihinde Belçika’nın bağımsızlığını tanıdılar. Belçika’nın bağımsızlığını tanımayan Hollanda da Nisan 1839’da yapılan Londra Antlaşması’yla bunu kabul etmek zorunda kaldı.

Yanıt Açıklaması: İngiliz sömürgeciliğini başlıca beş aşamaya ayırmak mümkündür: 1. 1763 Paris Antlaşması’na kadar olan genişleme dönemi 2. XIX. yüzyılın ortalarına kadar gelen ilhak ve yerleşme süreci 3. I. Dünya Savaşı’na kadar olan modern emperyalizm 4. 1945’e kadar gelen tutunma dönemi 5. 1945’ten sonra sömürge imparatorluğunda dağılma süreci

Yanıt Açıklaması: ABD’nin takip ettiği diğer bir yöntem ise bazı devletleri Birleşmiş Milletler, NATO, SEATO ve Bağdat Paktı gibi çeşitli uluslararası örgütler etrafında toplamak oldu. Sovyetler Birliği’nin dağılması ve dolayısıyla Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle birlikte Amerikan emperyalizmi için yeni bir meşruiyet alanı oluşturmak gerekli hâle geldi. Yeni dönemde gerçekleştirilen operasyonlar küresel bir hukuka dayandırılmak zorundaydı ve Birleşmiş Milletler, NATO gibi kurumlar Amerikan politikalarına rahatlıkla aracılık edebilecek donanıma sahipti. İdarenin dost iktidarların elinde olmasını sağlamak adına her türlü operasyon ve dış müdahale araçları kullanılıyordu. Bu tür operasyonlara seçim yoluyla işbaşına gelmiş iktidarların müdahaleler sonucunda değiştirilmesi dâhil Guatemala, Brezilya, Kongo, Dominik Cumhuriyeti, Endonezya, Şili ve bazı Orta Doğu ülkelerinde yapılan operasyonlar ve darbeler bu amaca yönelikti.

Yanıt Açıklaması: 1931’de Çin’e saldırarak Uzak Doğu’da imparatorluk düşüncesini yeniden alevlendiren Japonya’nın yanı sıra, Avrupa’nın merkezinde gerçekleştirdiği ağır sanayi hamlesiyle Versay’ın rövanşını almaya hazırlanan Nazi Almanyası ve Habeşistan’a saldırarak geleneksel sömürgeciliği yeniden başlatan Mussolini idaresindeki faşist İtalya’nın izlediği politikalar yeni bir emperyalist çatışmanın habercisi niteliğindeydi.