Osmanlı İktisat Tarihi

Yanıt Açıklaması: İslam’ın faiz yasaklarına karşın, bu yasakların etrafında dolaşmanın “ çifte satış ” modeli gibi çeşitli yolları keşfedildiğinden, Osmanlı kentlerinin içinde ve yakın çevresinde yoğun kredi ağları geliştiğini, kredi arzının yüksek olduğunu ve teşvik edildiğini görüyoruz. Osmanlıların kendi adlarına bastırdıkları ve sultani ya da hasene-i sultaniye adı verilen ilk altın sikkeler, Fatih Sultan Mehmet döneminde (1477-78) basıldı. Tahta yeni çıkan sultan, eski sikkelerin tedavülünü yasaklayarak, kendi sikkelerini darp ettirirdi. Bu tecdid-i sikke siyaseti olarak adlandırılırdı. Ancak Kanuni Süleyman’dan sonraki padişahlar bu siyaseti terk etmişlerdir. Paranın değerinin düşürülmesi işlemi olan tağşiş , ekonominin para miktarını artırma ihtiyacından kaynaklanmaktaydı. Tağşiş uygulamalarına en çok Fatih döneminde rastlanmaktadır. 1444’e kadar akçenin gümüş içeriği oldukça istikrarlı bir seyir izlemişti. Buna karşılık 1444-1481 arasında akçenin ağırlığı ve gümüş içeriği tam 6 kez düşürüldü. Bu işlemlere tashih-i sikke adı verilmekteydi.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı esnafının tarihsel dönüşümünde etkili olan değişlikliklerin başında 16. yüzyılda baş gösteren nüfus artışı ve kentlere göç gelir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlılar şehir ve köy halkının tehlikelere karşı korunmasını Avarız Sandıkları üzerinden yapıyorlardı. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Askerî zümrenin birinci kısmı müderrisler gibi ilmiye ve kadılar gibi adliye görevlileriydi ve bunlar genellikle vakıf sistemi içindeydiler. Görevde oldukları süre içerisinde yüksek maaş alırlar, ölümlerinde (genellikle vakıflardan) bakmakla yükümlü oldukları kişilere yeterli gelir bırakılırdı. Azledildiklerinde mazuliyet maaşı alırlardı.

Yanıt Açıklaması: Sistem içerisinde sipahilerin merkezî otoritenin aleyhine olarak toprak ve mevki kazanmamaları ve ayrı bir toprak aristokrasisi oluşturmamaları için bütün tedbirler alınmıştır. Sipahinin geçimini sağlayacak genişlikte olan tımar toprağı ancak terfi ile büyüyebilir. Fakat alabildiğine genişlemesi mümkün değildir. Üstelik bu terfilerle elde edilen ‘terakkî’lerin babadan oğula geçmesi imkânsızdır. Tımar sahibinin oğlu, babası öldükten sonra, bu tımarın işletilmesinde sadece öncelikli hakka sahiptir. Tımar erlerinin bizzat kendilerinin işlettikleri toprak, çoğunlukla bir çift öküzle işlenebilecek büyüklükte bir ‘çift’ yeridir. Bu ‘hassa çiftlik’ vazifeye bağlı bir toprak halinde dirlikte bulunur ve sipahilerle ailelerinin toprakla meşguliyetlerini sağlar. Bu çiftlik büyütülemez, vakıf ve hibe edilemezdi. Köylülerin buralarda angarya ile çalıştırılmaları yasaktı. Padişah değişikliklerinde berat yenilenmesi zorunluğunun bir sebebi de sipahilerin merkeze bağlı devlet memuru olduklarını hatırlatmadır. Yine sipahilere zam vasfındaki toprak ilaveleri başka bölgelerden yapılmış, toprakların büyümesine izin verilmemiştir. Çok kere de terfiler ile aldıkları terakkî dolayısıyla aynı yerde kalamıyorlar, daha yüksek geliri olan yerlere tayin ediliyorlardı. Sayımlarda da sıkı teftişler söz konusu idi. Nihayet bir kısım beyler ellerinden mülk köyler alınarak Anadolu’dan Rumeliye sürülmüşlerdi. Böylece sipahilerin mahallî bir soylular zümresi oluşturmaları engelleniyordu.

Yanıt Açıklaması: 1221’de dergâhını Konya’ya kuran Ahi Evren, 1237 yılına kadar sürecek iktidar döneminde vakfiyesindeki ifadeyle o zaman var olan 32 çeşit esnaf birliğinden müteşekkil “Ehl-i Sanayi”nin yani tüm esnaf-sanayi meslek birliklerinin “Pîr”i kabul edildi.

Yanıt Açıklaması: Osmanlılarda daha sınırlı ölçülerde kullanılan müfavaza iş ortaklığı, ortakları sermaye, emek, kâr ve sorumluluk açısından eşit kabul ediyordu. Müfavaza ortaklıklarının üç temel özelliği vardı: ortakların her açıdan tam eşitliği, tüm ticari faaliyetlerin anlaşmaya dâhil edilmesi, ortakların karşılıklı temsil yetkisi ve kefaleti. Diğer bir ortaklık türü, İnan (müşareke) ortaklığı idi. Bu ortaklığın en önemli özelliği, her ortağa farklı miktarda yatırım yapma izninin verilmiş olmasıdır. Eşit miktarda yatırım olsa bile eşit olmayan miktarlarda kâr dağıtımına izin verilmektedir. Vücuh ortaklığı ise parasız ortaklık olarak biliniyordu ve sermayesi olmayan ancak iyi bir şöhreti olan iki ortağın finans ihtiyacını karşılamak için düzenlenmekteydi.

Yanıt Açıklaması: Haydarpafla-İzmit hattı 1871’de devlet tarafından yaptırılmıştı. 1888’de Deutsch Bank’ın kurduğu bir gruba satılan bu hattın Ankara’ya kadar uzatılması işinin imtiyazı da aynı gruba verilmişti. 486 kilometre uzunluğundaki bu hat için kabul edilen teminata hattın geçtiği sancakların aşarı karşılık gösterilmişti.

Yanıt Açıklaması: Esnaf teşkilatının kuruluşu Büyük Selçuklu öncesine kadar uzanır. Daha 9. yüzyıdan itibaren fütüvvet teflekkülleri içinde esnaf birlikleri oluşmuştu.

Yanıt Açıklaması: Osmanlılar ve İran arasındaki savaş dönemlerinde ise, güvenlik endişesine bağlı olarak yolun kullanımında zorunlu azalma olmaktaydı. Hatta savaş halinin sebep olduğu durgunluklar, yol üzerindeki şehirleri olumsuz etkilemiştir. Nitekim 16. yüzyılda iki ülke arasındaki savaşlar nedeniyle sınırdaki insanlar göç edince Erzurum terk edilmiş bir şehir haline gelmişti.

Yanıt Açıklaması: Ahi Evren 1171 ve 1261 yılları arasında yaşadı. Ahi Evren, nüfus artışı ve şehirleşme ile artan ihtiyacı karşılayacak üretimi sağlamak için, ensaf-sanayi birliklerine dayalı sanayi öncülüğünde, sanayi, tarım ve ticaret sektörlerinin üretim ilişkilerinin yeniden organizasyonunu öngörmekteydi. Ahi Evrenin esnaf birlikleri öncülüğünde üretimin yeniden organizasyonu teorisini 1205’de yerleştiği Kayseri’de önce deri sektöründe ve sonrada bölgedeki tüm sanayide uygulayarak başlattığı esnaf-sanayi devrimi, 1220’den itibaren Selçuklu devletince tüm ekonomide uygulanmaya başlanarak esnaf-sanayi devrimi yaygınlaştırıldı. Ahi Evren ferdi üretim yapan esnafı alt meslek birlikleri halinde kümelendirerek esnaf-sanayi birliklerine dönüştürdü. İlişkili esnaf-sanayi meslek birliklerini de bir arada kümeleyerek dünyanın ilk sanayi sitelerini kurdu.

Yanıt Açıklaması: Sosyal dayanışmayı aile ve en yakınlardan başlatan İslam geleneği, kişinin ilgili olduğu toplum kesimlerini ondan sorumlu tutar. Bunlardan birincisi akile olgusudur. Uygulamanın ilk zamanlarında ve temelinde kaza, ölüm ve yaralanma gibi zarar görülen bir olayın sonuçlarını telafi etmeye yönelik kan bedeli olgusu bulunmaktadır.Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Meşru zeminine Kanuni Süleyman zamanında kavuşan para vakıfları, Osmanlı Devleti’nin yıkılışına kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Sanayi devrimine kadar Osmanlı Devletinde zanaat ve küçük sanatlara dayanan sanayi ve esnaflık çok gelişmişti ve mal sahibi, usta, kalfa ve çırak olarak çalışanların sayıları oldukça fazlaydı. Loncalar, 19. yüzyılın sonlarına kadar, tüm çalışanları örgütleyen meslek kuruluşlarıydı. Bu kuruluşların çerçevesinde sosyal güvenliğin en temel biçimi olarak nitelendirilebilecek uygulamalar söz konusu olmuştur. Her loncanın bir teavün sandığı (orta sandığı) bulunmaktaydı.Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Merkez maliyesini gelir ve giderleri merkezî bütçeye yansıyan ve Bâb-ı defterî denen ve Başdefterdâr tarafından yönetilen mâliye daireleri oluşturmaktadır. Bu teşkilatın en üst makamı Başdefterdârlıktır. Başdefterdâr bugünkü yaklaşımla Maliye bakanlığına benzemektedir.

Yanıt Açıklaması: Beyliklerin donanma güçleri Osmanlıların eline geçtikçe, tek merkezden yönlendirilen bu deniz güçleri bölgede çok daha etkin hareket etmeye başladılar. Diğer taraftan Osmanlılar, Rumeli’ye geçişlerinin ardından Gelibolu’yu Osmanlı donanmasının üssü haline getirdiler. Bu girişimin banisi olan Yıldırım Bayezid (1389-1402) döneminde Antalya ve Alanya ele geçirilerek (1391) Akdeniz’deki etkinlik artmış kumaş ve kimyevi madde ile şeker ve baharat ticaretinin hatırı sayılır bir kısmı Osmanlıların eline geçmiştir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlılarda daha sınırlı ölçülerde kullanılan müfavaza iş ortaklığı, ortakları sermaye, emek, kâr ve sorumluluk açısından eşit kabul ediyordu. Müfavaza ortaklıklarının üç temel özelliği vardı: ortakların her açıdan tam eşitliği, tüm ticari faaliyetlerin anlaşmaya dâhil edilmesi, ortakların karşılıklı temsil yetkisi ve kefaleti. Diğer bir ortaklık türü, İnan (müşareke) ortaklığı idi. Bu ortaklığın en önemli özelliği, her ortağa farklı miktarda yatırım yapma izninin verilmiş olmasıdır. Eşit miktarda yatırım olsa bile eşit olmayan miktarlarda kâr dağıtımına izin verilmektedir. Vücuh ortaklığı ise parasız ortaklık olarak biliniyordu ve sermayesi olmayan ancak iyi bir şöhreti olan iki ortağın finans ihtiyacını karşılamak için düzenlenmekteydi.

Yanıt Açıklaması: 1867 yılında hizmete girmiştir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlıların bazen esnaf nizamı bazen de narh nizamı dedikleri şeyle kastedilen fiyat ve kalite denetim ile standardizasyon sistemidir. Bunun için ihtikâr gibi tekelciliğin önlenerek, aracıların ortadan kaldırılması ve malların üreticiden tüketiciye en kısa yollardan intikal etmesi sağlanmaya çalışılmıştı. Burada da tahsis ilkesi önemli idi. Osmanlı siyaset yazarları, narhın halkın refahı için zaruri olduğunu belirtmişlerdir. Bu husus belgelere de yansımıştır. Narh sistemi klasik dönem Osmanlı tarihinin fiyat politikasının esasını teşkil etmiştir.

Yanıt Açıklaması: Mesleği öğrenme süresi ortalama 10 yıldı. Yani 10-12 yaşında bir meslekte çırak olarak işe başlayan bir işçi 20-22 yaşında mesleği öğrenmiş birisi olarak ustalık beratını alıp işletme hakkına sahip oluyordu. İşletme açabilme süresi ise, yine mesleğine göre değişmekle beraber rakamla 2-5 arasındaydı. 10-12 yaşında bir mesleği öğrenmek üzere çırak olarak işe giren bir işçi mesleği öğrenerek 24 veya 27 yaşında işletme açarak müteşebbisliğe yükselmekte idi. Şu şekilde hesaplayabiliriz: 10-12 yaşlarında mesleğe giren bir kişi; ortalama on/on iki yıl mesleği öğrenme süresine iş yeri açabilme süresi olan 2-5 yılı eklenince, çırak olarak işe başlama tarihinden 12-17 yıl sonra işyeri açabildiği hesaplanıyor.