Osmanlı İktisat Tarihi

Yanıt Açıklaması: Klasik dönemde Osmanlı yönetiminin iktisat anlayışı ihtiyaç kavramında temelleniyordu. Onların zihninde iktisadî faaliyetin özü, toplumun her kesiminin ve devletin ihtiyaçlarını gidermekten ibaretti. Bu anlayışla iktisadî hayatı düzenlerken birkaç ana ilkeye göre hareket ettiler. Bunlardan öncelikli önem verdikleri birinci ilke provizyonizm (iaşecilik) idi. Diğer iki ilke ise fiskalizm (Gelircilik) ve Tradisyonalizm (Gelenekçilik) idi. Fiskalizm, hazineye ait gelirleri mümkün olduğu kadar yüksek düzeye çıkarmaya çalışmak ve ulaştığı düzeyin altına inmesini engellemektir. Gelenekçilik ise, sosyal ve iktisadî ilişkilerde yavaş yavaş oluşan dengeleri, eğilimleri mümkün olduğu ölçüde muhafaza etme ve değişme eğilimlerini engelleme ve herhangi bir değişme çıktığı takdirde, tekrar eski dengeye dönmek üzere değişmeyi ortadan kaldırma iradesinin hâkim olmasıdır.

Yanıt Açıklaması: Bütçelerde yer alan gelir kaynakları çoğunlukla mukâtaa, cizye ve avârız gelirleridir. Mukâtaalar doğrudan devlet işletmeleri, devlete ait bir gelir payının tahsili işi, inhisar (satış tekeli, monopol) haline getirilen herhangi bir kuruluşun işletme hakkı veya üretilen malı satın alma tekeli (monopson) oluşturma gibi özellikler taşıyabilirler. Mukâtaaları günümüz yaklaşımıyla (genellikle özel teflebbüs tarafından işletilen) Kamu iktisadî teşebbüsleri olarak görmek mümkündür. Kara ve deniz gümrükleri, darphaneler, madenler ve şaphâneler buna örnek olarak verilebilir.

Yanıt Açıklaması: Tümü doğrudur. Tahrir, tımar sistemi çerçevesinde 16. Yy lın sonuna kadar görülen bir sayımdır. Bunun yerini 17. Yy da örneklerini gördüğümüz cizye ve avarız sayımları izler. Temettualar ise, Tanzimat döneminde yapılan nüfus, mal mülk sayımlarıdır.

Yanıt Açıklaması: Osmanlılar, verimliliğin düşük ve artırılmasının son derece zor olduğu, ulaştırma maliyetinin çok yüksek bulunduğu bir iktisadî ortamda provizyonizmin icaplarına cevap verebilmek için üretim ve mübadele üzerinde ziraattan başlayarak esnaflık ve ticareti de içine alan kapsamlı bir düzenlemeler dünyası meydana getirdiler. Buna göre ziraatta mümkün olan en yüksek düzeyde üretimi gerçekleştireceğini düşündükleri işletme tipi, küçük ölçekli aile işletmeleriydi. Toprağın verimine göre 60-150 dönüm arasında bir arazi ile sınırlı bu aile işletmelerinin sürekliliğini temin etmek üzere ziraî toprakların mülkiyet hakkı fertlere bırakılmaz, beytülmal adına devletin elinde tutulurdu.

Yanıt Açıklaması: Ekonomisi ziraata dayalı olan Osmanlı İmparatorluğu’nda üretim, istihdam, gelir ve tüketimde doğrudan ve dolaylı katkıları ile en büyük paya sahip bulunan faktör topraktı.

Yanıt Açıklaması: Küçük Ruznamçe Daha çok rikâb ağaları, emekli Enderûn ağaları, müteferrikalar, hazine memurları, bazı defterhâne katipleri, hassa tabipleri gibi müflâherehoran (aylık alan) bazı görevlilerin maaş hesaplarını tutardı. Yani bu büro saray ve divan memuru statüsünde olan memurların maaşlarını denetliyordu.

Yanıt Açıklaması: I,II,IV doğrudur. III yanlıştır. Çünkü ruznamçe kaleminde kayıtla günlük tutulur ve sağlama mizan özelliği taşırdı.

Yanıt Açıklaması: Devlet kontrollü nüfus hareket- lerinde devletin beklediği bazı önemli yararlar sözkunusu olmuştur. Bunlar; Üretim artışı Gelir elde etme Askeri yarar İslamlaştırma Bölgenin sistemle bütünleştirilmesi Terkedilen bölgedeki bazı olumsuzlukların ortadan kaldırılması. Cveap E şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Anadolu Selçuklu Devleti Türkiye’de küçük ikta sistemini yerleştirmişti. Bu sistem Osmanlı tımar düzeninin esasını teşkil ederek, 19. yüzyıla kadar hayatiyetini sürdürmüştür. iktaları yöneten ve sipahi denen askerler kumandanından erine kadar vergisi kendilerine bağlanan köylerde otururlar ve devletin çağrısı halinde gösterilen hizmeti görürlerdi. Birtakım vergilerin tahsilini de bizzat devlet üzerine almıştı. Bu durum Osmanlı devrinde serbest olan ve olmayan tımarlar şeklinde devam edecektir. ilhanlı, Suriye Atabeyliği ve Hârezmşâh iktalarında da devletin vergilerden pay aldığını görüyoruz.

Yanıt Açıklaması: Haremeyn Muhasebesinin konusuyla ilgili bazı mukâtaaları yönetirdi. Bazı mütekâid ve duacı vazifeleriyle has tevcihleri de bu büroda yapılırdı. 18. yuzyıl ortalarına doğru önemini kaybetmiştir.

Yanıt Açıklaması: 1858 yılında çıkarılan Arazi Kanunnamesi ile özel mülkiyetin getirilmesi ve aşiretlerin yerleşik hayata geçişlerinin artmasıdır. Bu kanunun getirdiği imkânla, nüfuzu daha da artan aşiret ayanı yeni mülklere olan malikliği sebebiyle aşiretlerin yerleşikliğe destek olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Koyun ve keçiden oluşan Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği “büyükbaş”tan daha fazla idi yani B şıkkı doğrudur.

Yanıt Açıklaması: Pamuk da zeytin gibi eski çağlardan beri bu coğrafyada yetişen, doğrudan sanayide kullanılan bir tarım ürünüdür. Aşağıda anlatıldığı gibi pamuk, dokuma sanayiinin en önemli hammaddelerinden biriydi. Üretiliyor, ipliği yapılıyor ve pamuklu bezler dokunuyordu. Daha Yıldırım Bayezid döneminde eski adı Ayasuluk olan Efes’te üretilen pamuklu kumaş ihraç edildiği bilinmektedir. Ülke ihtiyaçları karşılandıktan sonra ihracına izin verilirdi.Gemi yelken bezlerinin yapımı sebebiyle de stratejik bir öneme sahipti. Ege bölgesi dışında Suriye, Kıbrıs ve Mısır’da pamuk üretilirdi.

Yanıt Açıklaması: 1838 yılında Defterdarlık kaldırılarak Maliye Nezâreti kuruldu. Bu, Tanzimat ile mâlî teşkilatın merkezîlefltirilmesi yolunda atılan ilk adımdır. Gelir ve giderlerin doğrudan merkezî hazine kanalıyla yürütülmesi kurallaştırılmıştır. Bu yüzden iltizâm usulü kaldırılarak emânet usulü ile gelir hacmi tesbit edilmeye çalışılmıştır. Bu uygulama başarısızlıkla sonuçlanınca iltizâm usulüne tekrar dönülmüştür.

Yanıt Açıklaması: I,II,IV Doğudur. Balkan, Kırım Göçmenleri 19 Yy da Anadolu’ya yerleştirilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı Devletinin göçebelere ilişkin genel politikası, onları iskân etmek olmuştur. Özellikle 17. Yüzyılın sonlarından itibaren başlayan ve 18. Yüzyıl boyunca yürütülen aşiretleri iskân siyaseti, kırsal kesimin yerleşim yapısının güçlendirilmesi bakımından önemlidir. Savaşlar ve iç güvensizlik sebebiyle azalan ziraî üretimi arttırmak, boş ve harap kalan yerleri şenlendirmek. Bunun yanında kendileri bir güvensizlik unsuru olan konar-göçerlerin bu durumuna bir son vermek için bazı Türk, Kürt ve Arap aşiretlerini Rakka, Halep ve Anadolu eyaletlerine; Adana, Bozok, Hama ve Humus sancaklarına iskân için teşebbüsü buna örnek gösterilebilir.

Yanıt Açıklaması: Ziyade-i cizye; sultan, vezir vs. vakıflarındaki cizye, âdet-i ağnâm ve avârız türünden bazı gelirler ile ilgiliydi. Bu büro 1691 cizye reformundan sonra lağvedilmiş ve gelir kaynaklarının hemen hepsi Cizye Muhasebesine aktarılmıştır. Haslar Mukâtaası; bazı mukâtaa gelirlerini ve bunlardan vezir vs. gibi devlet adamlarının haslarına karşılık ayrılan tahsisatlarını denetlerdi. Bu arada âdet-i ağnâm gibi gelir kaynaklarının hesabını tutar; özellikle Rumeli ve Güneydoğu Anadolu’daki bazı mukâtaaları ve mahallî kalemleri ve bunların gelirinden vezir vs. haslarına karşılık ayrılan tahsilatı yönetirdi. Kefe Mukâtaası; Kırım ile Ege sahil ve adalarındaki bazı mukâtaaların gelirleri ile bazı kale mevâcibleri, vazifeler ve salyâne harcamalarını denetler, İzmir, Aydın ve Kırım’da bazı önemli mukâtaaların hesabını tutardı. 1733’te İstanbul Mukâtaası ile birleşmiştir. Ağnâm Mukâtaası; özellikle Rumeli bölgesindeki koyun vergileri (âdet-i ağnâm ve ağnâm-ı celebkeşân) hesaplarına bakardı. Piskopos Kalemi ismiyle de anılan ve önemli olmayan gelirini denetleyen kalem ise Şıkk-ı sânî’dir. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: 1.Eşkinci tımarı (mülk tımar): Sistemde en büyük yeri teşkil eden sipahi tımarıdır. Sipahilerin sefer zamanlarında, tımarlarının verimine göre, cebelü (zırhlı asker) götürmek mecburiyetleri vardır. Sefere gelemedikleri yıla ait vergi hâsılatı devlete kalırdı. Sipahi ölünce, dirliğinin kılıç kısmı berat ile çocuklarına bırakılırdı. 2. Mustahfız tımarı: Kale muhafızlarına verilen tımardır. 3. Hizmet tımarı: Bazı sınır boylarında bulunan camilerin imam ve hatipliğine, bazı saray hizmetlerine mahsustur. Bazan da padişahlar sipahi emektarlarına mutasarrıf oldukları tımarları temlik etmişler, bunlar da varislerine intikal etmiştir. 4. Mensuhat tımarı: Müsellem ve yürük askerleri gibi lağvedilen sınışardan boş kalan tımarlardır. Bunlar deniz kuvvetlerinin önem kazanmasından sonra leventlere tahsis edilmiştir. 5. Sepet tımarı: Hâsılatı azalan ve kimseye verilmeyip beratları güya sepette kalan tımarlardır.

Yanıt Açıklaması: Tanzimat ile açık bir politika haline gelen yenileşme bir genelleme yapılacak olunursa, sosyal gruplara bakış açısında önemli bir sapma dönemidir. doğru cevap C dir.

Yanıt Açıklaması: Para vakıflarının bilinen ilki II. Mehmed tarafından kurulmuştur.