XIX. Yüzyıl Türk Dünyası

Yanıt Açıklaması: XIX. yüzyılın ikinci yarısında bu yabancılaşmış aydın grubu ile geniş halk kitlesi arasındaki kopukluk, daha ılımlı bir aydın grubu tarafından giderilmeye başlandı. Batı ve Kazak kültürlerini sentez etmeye çalışan bu grubun en tipik örneği Ibıray Altınsarin’dir (1841-1887). Rus-Kazak öğretmen okulunu bitiren Altınsarin iyi bir  pedagog olarak yetişti ve Kazakları aydınlatmayı kendine görev bildi.

Yanıt Açıklaması: 1860’lı yılların başında Rusya’nın Orta Asya’ya olan ilgisi arttı. Rus yayılmasının ilk hedefi Hokand Hanlığı olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Ruslar, Cengiz Han’dan başlayarak Moğollarla Türklere Tatar adını verdikleri gibi Altın Orda Devleti’nin halkını da Tatar olarak adlandırdılar.Doğru cevap ‘’E’’ şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Emir Abdulahad Buhara’da yeni usul mektepler açılmasına karşı çıkmamıştır. Diğer seçenekler doğrudur.

Yanıt Açıklaması: Kazaklar Deşt-i Kıpçak göçebelerinin siyasi ve toplumsal yapısını sürdürmüşlerdir. Her cüzün başında sultanlar ve kabile liderleri tarafından seçilen hanlar vardır. Kabilelerin ve onların alt bölümlerinin başında biy bulunur.

Yanıt Açıklaması: XIX. Yüzyılın sonlarında şehirlerde 10’dan fazla kütüphane ve kıraathane mevcuttu. Bunların en mükemmeli ve görkemlisi Neriman Nerimanov’un Nisan 1894’de kurduğu kütüphaneydi. Kitapların çeşitliliği ve zenginliği, çağdaş eğitimcilerin çalışmaları, katalogların meydana getirilmesi, çocuk edebiyatı şubesinin kurulması, kütüphanenin maddi ihtiyaçlarının ödenmesi için tedbirler alınması gibi üstünlükleriyle fark ediliyordu. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: XVI. yüzyılda Türkistan tarihinin akışını değiştiren gelişmeler oldu. Bunlardan en önemlisi Portekizlilerin Çin’den Hindistan’a ve Avrupa’ya uzanan deniz yollarını keşfetmeleriydi; keşifler Orta Asya’yı stratejik ve ticari öneminden yoksun bıraktı.

Yanıt Açıklaması: 1888’de Kızılsu-Semerkand demiryolunun yapılmasından sonra İstanbul’un Türkistan üzerindeki tesiri arttı; Osmanlıların basılmış eserleri Türkistan’a ulaştı

Yanıt Açıklaması: M. Karî, gazetecilikte de başarılı adımlar attı. Yeni fikirleri halka anlatmak için gazete önemli bir araçtı. Gazete yayınlamak için yaptığı başvuru reddedildiyse de, daha sonra bu engeli aşarak Hurşid adlı gazeteyi çıkardı.

Yanıt Açıklaması: Tavke olarak bilinen Tevekkül Muhammed Han’ın (1680-1718) üç cüzü birleştirmesi sonucunda hücumlar durduruldu, 1711-12’de Cungar topraklarına karşı saldırıda bulunuldu. Tavke Han’ın başarısı savaşla sınırlı değildi, adat denen geleneksel Kazak hukuk sistemiyle İslami kuralların karışımından oluşan ve Jeti Jargı (Yedi Yargı) denen bir kanun hazırlattı. Yedi Yargı savunma ve ceza amaçlı ilkeler bütünüdür ve kırılgan Kazak siyasi yapısını bir arada tutmak amacıyla benimsenmiştir. İlk maddesi adil cezalandırma ilkesini ilan eder ve en önemlisi de kısastır. Ne yazık ki Yedi Yargının Kazakça veya başka Türk dillerinde yazılı bir metne dayanan orijinali yoktur. Bu ilkeler hakkındaki bilgiler Rus bilim adamlarının XIX. yüzyıl başındaki çalışmalarına dayanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: 1905 Rus Devrimiyle ilan edilen özgürlükler Kazaklara ekonomik ve dinî konuların tartışıldığı toplantılar yapma imkânı tanıdı. Bu toplantılarda üç eğilim ortaya çıktı: Türkistanlı ve Tatar mollaların başı çektiği dinî-siyasi çizgi, yerli aydınların temsil ettiği Batıcı liberal çizgi ve küçük bir grubun yöneldiği sosyalist çizgi. Kısa zamanda bu eğilimler netleşti ve ilk siyasi oluşumlara zemin hazırladı. Doğru Cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Türkistan tarihinin dönüm noktalarından biri, Özbeklerin Maveraünnehr’e yönelmesidir.

Yanıt Açıklaması: Türkistan’daki Ceditçilik hareketinin önemli liderlerinden biri olan Mahmud Hoca Behbûdî,Buhara uleması arasında temayüz eden Behbudî, Müftülük makamına kadar yükseldiyse de bu görevde uzun süre kalamadı. Behbudî, misyoner Ostroumov’un Rus kültürünün etkisinde bir “Sart edebiyatı” yaratma girişimlerine karşı, Türkistanlıların kendi değerleri üstünde yükselen bir edebiyat oluşturmaya çalıştı. Ülkenin silahlı güçler sayesinde özgürleşeceğini düşünen Behbudî, Basmacılara destek verdi. Devrimin ilk yıllarında Türkistan’ın özerk bir yönetime kavuşması yönünde aktif faaliyetlerde bulunan Behbudî, Taşkent’te toplanan Ülke Kongresinde Zeki Velidî ile beraber federasyon fikrine destek verdi.

Yanıt Açıklaması: Türkistan’daki uyanışa etki eden unsurlar dört ana başlıkta incelenebilir: Usûl-i cedit mekteplerinin etkileri, Türkistan yerel basınının gelişmesi, Buharalı ve Türkistanlı Ceditçilerin faaliyetleri, 1917 ihtilallerinin tesirleri.

Yanıt Açıklaması: Bir yardım cemiyeti (Hayır Cemiyeti) kurulması fikri ilk defa 1870’li yıllarda Ha­san Bey Zerdabi tarafından ortaya atılmıştır. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: XIX. yüzyılın ikinci yarısında eğitim daha önceki yıllarda olduğu gibi mek­tep ve medreseler vasıtasıyla yürütülüyordu. Bu devirde tahminen 500-700 kadar mektep ve medrese vardı.Doğru cevap ‘’A’’ şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Gaspıralı tarafından çıkarılan Tercüman gazetesinin Türkistan’da büyük tesirleri görüldü.Doğru yanıt E'dir.

Yanıt Açıklaması: Kazak göçerler Rus tahkimatları yüzünden en iyi otlaklarının bazılarından mahrum kaldılar. Orta ve Kişi cüzlerin hanları doğrudan Rus yönetimi tarafından atanıyordu. Ulu Cüz ise Taşkent’e bağlıydı. Kazaklar kaybettikleri topraklarını geri almak amacıyla Pugaçev ayaklanmasına (1773-74) katıldılar. 1783-1797 yılları arasındaki Kişi Cüzdeki bir dizi Kazak ayaklanmasından sonra Rusya Kazak hanlarının hâlâ sahip olabildikleri özerkliği sonlandırmaya karar verdi. Sonuçta 1822’de Orta Cüz, 1824’de Kişi Cüz ve 1848’de de Ulu Cüzde hanlık kurumu resmen kaldırdı.

Yanıt Açıklaması: Üzeyir Bey Hacıbeyov (1885-1948) Azerbaycan’ın en önemli bestecisidir. Karabağ’da doğmuş, ilk ve orta öğrenimini doğduğu yerde yaptıktan sonra Tiflis’te Gori Öğretmen Okuluna (seminarya) girmiş ve 1904’de buradan mezun olmuştur. Bu okulda iken keman çalışmalarını ilerletmiş, pratik ve teorik dersler almıştır. İlk eseri olan Leyla ile Mecnun’u 1907’de yazmıştır. Üzeyir Hacıbeyov Azerbaycan’ın istiklali için mücadele edenlerle birlikte çalışmış, 1920’de Azerbaycan milli marşını bestelemiştir. Bu arada Hayat, İrşad, Terakki, Hakikat gibi gazetelerde yazıları çıkmıştır. Şeyh Senan, Rüstem ve Suhrap, Şah Abbas, Kerem ve Aslı gibi opera ile son yıllarda Türkiye’de de şöhret bulan Arşın Mal Alan gibi operetler onun tarafından yazmıştır. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Rus Ortodoks misyonerlerinin (mesela İlminski’nin) burada misyoner faaliyetleri yürütme girişimlerini engellyen ve “Biz Orta Asya için Avrupa medeniyeti istiyoruz, Rus Ortodoksluğu değil” diyen Türkistan Genel Valisi General von Kaufman'dır.