XIX. Yüzyıl Türk Dünyası

Yanıt Açıklaması: Kazak Bölgesinde Rus Yönetiminin Kurulması 1730lar ile 1860 tarihleri arasındadır. Doğru Cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: 1887’den itibaren Bakü’de yeni Avrupa tarzında mektepler açılmaya başlandı. Bunlar halk arasında usul-i cedit mektepleri olarak adlandırılıyordu. İlk teşebbüs aynı yıl Tiflis’de Aleksandr Enstitüsü’nü bitirip Bakü’ye dönen Sultan Mecid Ganizade ve Habib Bey Mahmudbeyov tarafından ileri sürülmüştü. Okulda ana dili ve Farsça ile birlikte Rusça da vardı. Bunun için de mektep “Russko-Tatarskaya Şkola” (Rus-Tatar Mektebi) olarak adlandırıldı. Haftada birkaç saat Türkçe dersleri veriliyordu. Kısa zaman içerisinde Azerbaycan’da kurulan Rus-Tatar okullarının sayısı bir hayli arttı. 1890’lı yıllara gelindiğinde Bakü, Elizavetpol ve Şamahı şehirlerinde birçok Rus-Tatar okulları açılmış bulunuyordu. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: 1881 yılında Göktepe’ye karşı yeniden saldırıya geçerek güçlükle de olsa burayı ele geçirdiler. 15 bin kadar Teke Türkmeni öldürüldü. Bundan kısa bir süre sonra Ruslar Aşkabad şehrini de zapt ettiler. 1884’te Merv’in düşmesiyle Türkistan tamamen Ruslar tarafından işgal edilmiş oldu.

Yanıt Açıklaması: Buhara medreselerine en köklü eleştiriyi getiren kişiler, Tatar din âlimleri Ebunnasr Kursavî ve Şihabüddin Mercânî oldular.

Yanıt Açıklaması: Kozaklar (Rusçası: Kazaçi): Rus Kazakları veya Kosaklar olarak da bilinmektedirler. Türk topluluğu olan Kazaklarla alakaları yoktur. Kozaklar, XIV ve XV. yüzyıllarda Don ve Dinyeper nehirleri dolaylarında ortaya çıkan, Ruslar gibi Hıristiyan olan ve savaşçılığıyla tanınan bir topluluktur. Osmanlılara karşı yapılan savaşlarda, Sibirya ve Türkistan’a karşı gönderilen Rus ordularında görev aldılar.

Yanıt Açıklaması: Türkistan’da Sovyet rejimine karşı 1918’de başlayıp 1930’ların başlarına kadar devam eden isyan ve direniş hareketidir.

Yanıt Açıklaması: Moğol hâkimiyeti döneminde (XIII. ve XIV. yüzyıllar) bölgenin büyük kısmı Çağatay ulusunun bir parçasıydı. Bölgenin batısı ve kuzeyi Cuci ulusu, doğu ve güneyi ise Çağatay ulusunun bir parçasıydı.

Yanıt Açıklaması: Buhara’da usûl-i cedit okulları başlangıçta Tatar çocukları için açıldı. 1902’de Kerimov adında Tatar bir öğretmen, Kagan’da Tatar çocukları için bir usûl-i cedit mektebi açtı. Fakat okul açıldıktan birkaç ay sonra, maddi destek yokluğu ve tutucu çevrelerin baskısı sonucunda kapanmak zorunda kaldı. Doğru Cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Kafkasya ve Azerbaycan’da usul-i cedit ile eği­tim yapan ilk mektep 1890’da Ordubad’da Mehmet Sıtkı Seferoğlu tarafından açıl­mıştır. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Buhara’daki Şeybanî Devleti 1598’de, Hive’deki ise 1687’de sona erdiğinde, siyasi parçalanmaya ek olarak iktisadi ve kültürel çöküş de kendini gösterdi.

Yanıt Açıklaması: Moğol hâkimiyeti döneminde (XIII. ve XIV. yüzyıllar) bölgenin büyük kısmı Çağatay ulusunun bir parçasıydı. Bölgenin batısı ve kuzeyi Cuci ulusu, doğu ve güneyi ise Çağatay ulusunun bir parçasıydı.

Yanıt Açıklaması: 12 Ekim 1813’de Karabağ’ın Gülistan Köyü’nde Gülistan Antlaşması imzalandı. Buna göre, Erivan ve Nahçivan hanlıkları dışında Aras Nehri’nin kuzeyinde bulunan hanlıkların (Bakü, Şirvan, Şeki, Gence, Karabağ, Lenkeran, Kuba, Derbend) Rusya’ya katıldığı bildirildi. 1826’da İran ordusu Azerbaycan’ın kuzeydeki topraklarına girdi. 1827’de General Paskeviç kumandasındaki Rus ordusu Tebriz, Marağa, Urmiye ve Erdebil’i işgal etti. 10 Şubat 1828’de Tebriz’in güneyindeki Türkmençay mevkiinde Azerbaycan’ı kuzey ve güney olmak üzere ikiye bölen Türkmençay Antlaşması imzalandı. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Türkistan Vilayetinden (Semerkand, Hokand, Türkmenistan, Sır Derya vilayeti, Taşkent ve Fergane’den) 6 vekil Duma’ya gönderildi.

Yanıt Açıklaması: 1827’de General Paskeviç kumandasındaki Rus ordusu Tebriz, Marağa, Urmiye ve Erdebil’i işgal etti. 10 Şu­bat 1828’de Tebriz’in güneyindeki Türkmençay mevkiinde Azerbaycan’ı kuzey ve güney olmak üzere ikiye bölen Türkmençay Antlaşması imzalandı. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Bu amaç için en uygun araç da Çarlığa sadakatlerini kanıtlamış olan, İslamiyete bağlılıkları yüzünden ve Ruslarla daha uzun süredir ilişkide oldukları için daha medeni olan Tatarlardı.

Yanıt Açıklaması: 1917 Ekiminde Moskova’da Bolşeviklerin yönetimi ele geçirdiği günlerde, Uralların güneyinde Kozak Generali Dutov liderliğindeki komünist karşıtı ayaklanma, Orta Asya ile Rusya arasındaki alakayı kesti. Dolayısıyla, Rusya’da iç savaş olurken, Türkistan’da bir yönetim boşluğu oluştu. Bu ayın sonunda Taşkent’te Bolşevikler yönetimi ele geçirdi. Bundan bir ay kadar sonra, Hokand’da toplanan Ceditçi aydınlar, Türkistan’ın özerkliğini ilan ettiler. Hükûmet merkezini geçici olarak Hokand olarak belirlediler. Türkistanlıların haklarını savunan inkılapçı sosyalist Vadim Çaykin ile Buhara Yahudilerinden Salomon Hetzfeld bu hükümeti desteklediler. Bu devlet, Rus Devrimi tarafından ortaya konan esaslara dayalı olarak, Rusya Federasyonu içinde özerk bir statüde olacaktı. Müslümanlar dışındaki azınlıkların hakları korunacaktı. Böylece bölgede iki ayrı yönetim ortaya çıkmış oldu. Bunlardan biri Taşkent’teki Rus Bolşeviklerinin kurmuş olduğu Türkistan Sovyet hükûmeti, diğeri Ceditçi aydınların Hokand’da kurdukları Türkistan Muhtariyeti idi. Doğru Cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: 1820’lerde tasfiye edilen hanlıkların yerine Rus vilayetleri kuruldu: Bakü, Der­bend, Şeki, Karabağ, Şirvan ve Talış. Bunların her biri, “naçalnik” denilen askeri kumandanlar tarafından yönetiliyordu.Doğru cevap ‘’B’’ şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: 1910’da kurulan “Safa” cemiyeti de eğitim ve kültüre ağırlık vermişti. Bilhassa milli tiyatronun gelişmesi için çalışmakta ve bu amaçla kendi tiyatro gruplarını yaratmaktaydılar. Aydınlar Safa cemiyetine de destek veriyorlardı. Oynadıkları oyunlarda “Necat” Cemiyeti’nin aktörlerini de davet etmekteydiler. Samed Mensur, Dadaş Bünyatzade, Mehmed Emin Resulzade, Aliabbas Müznib Hüseyin Arablinski, A. M. Şerifzade, Cihangir Zeynelov vb. cemiyetin faaliyetlerine yakından iştirak etmekteydi. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Türkistan’da 1905 yılına kadar Türkçe olarak sadece bir gazete çıkıyordu, o da valiliğin çıkardığı Türkistan Vilayetinin Geziti idi. Mahmud Hoca Behbudî ve başka Ceditçiler bu gazetede takma adlarla yazılar yayınladılar.

Yanıt Açıklaması: Mirza Fethali Ahundov 1857 yılından itibaren, fikri hayatının en büyük hadiselerinden birini teşkil eden “alfabe” meselesini gündeme taşıdı. Herkesin güçlük çekmeden kendi anadilinde okuyabilmesi için önce, uzun dönem Azerbaycan topraklarında kulla­nılmakta olan ve kanaatince okunması ve yazılması çok zor olan Arap harflerinin ıslah edilmesini önermiş, daha sonra tamamen Latin harflerine geçişi savunmuş­tur. Doğru cevap B’dir.