XIX. Yüzyıl Türk Dünyası

Yanıt Açıklaması: Tarihî açıdan bakıldığında Türkistan, Çin, Hindistan, İran, Orta Doğu, Akdeniz ve Avrupa medeniyetleri arasında merkezî konumdaydı. Bu medeniyetler arasındaki iletişimi sağladığı gibi, Ortaçağın önemli bir zaman diliminde kendi oluşturduğu medeni merkezleriyle öne çıktı. Maveraünnehr bölgesi, her dönemde göçebelerden ziyade yerleşik halkların vatanı oldu ve bu özelliğiyle Orta Asya’nın diğer yerlerinden ayrıldı. En eski devirlerde bölge, Baktria, Harezm ve Sogdiana da dahil olmak üzere eski Pers devletlerinin bir parçası oldu. Kuşan hanedanı zamanında (I.-III. yüzyıllar) Budizm inancı bölgede kök saldı. İpek Yolu, dış dünya ile barışçı ilişkiler kurulmasını sağladı; zengin bir şehir kültürünün doğmasına neden oldu. Kuşan devletinin çökmesiyle, bölge bir süre için İranlı Sâsânîlerin eline geçti.

Yanıt Açıklaması: Çağlar boyunca bugünkü Kazakistan topraklarının farklı bölgeleri farklı imparatorluklar içinde yer almıştır. Kazaklar, çeşitli dönemlerde bu bozkırlarda göçebe olarak yaşayan Türk soylu toplulukların kalıntılarının birleşmesi ve ayrıca çeşitli Sibirya kavimleri ile bazı Moğol boylarının bu birliğe katılması neticesinde, yaklaşık olarak XV. yüzyılda oluşmuştur. Doğru Cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Rusya İmparatorluğunun doğu sınırı Astrahan’dan başlayarak Orenburg’dan geçiyor ve Omsk ve Sibirya yönünde uzanıyordu. Rus hâkimiyetine 1731-1740 yılları arasında giren Kazaklar daha güney ve doğudaki Rus siyasi ve ticari çıkarlarına engel oluşturuyordu. Kazakların uçsuz bucaksız bozkırda yer değiştirmeye dayanan göçebe hayatı, savunulan sabit sınırlarının ve daimi ordularının olmaması topraklarının ele geçirilmesini kolaylaştırıyordu. Kazakistan’a gelen ilk grup göçmenler olan Kozaklar, Kazak bozkırında askeri kaleler kurdular ve çevresindeki toprakları işgal ettiler. 1730’larda ilk 14 kale Yayık nehri boyunda belirdi ve Yayık Askeri Hattını oluşturdu. Bunların kurulmasında Müslüman cemaatlerin de önemli rolü olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Azerbaycan'da 1820’lerde tasfiye edilen hanlıkların yerine Rus vilayetleri kuruldu: Bakü, Derbend, Şeki, Karabağ, Şirvan ve Talış.

Yanıt Açıklaması: Petrol patlaması daha önceden Bakü civarın­da petrol kuyusu, rafineleri veya toprak sahibi olanların hızla zenginleşmesine sebep olmuştu. Tagiyev, Nagiyev, Asadullayev, Muhtarov, Sul­tanov ve bunların aileleri bu şekilde zengin oldu.Doğru cevap ‘’D’’ şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Nobeller, Bakü’ye gelen ilk yabancı petrol sanayicisiydi. Aslen Isveçli olan bu sülalenin başında Emmanuel Nobel vardı.Doğru cevap ‘’A’’ şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Cüz özel bir yönetim şekli olmakla beraber Ulu, Orta ve Kişi olarak üçe ayrılırdı.

Yanıt Açıklaması: Eğitim, bölgenin Rusya’ya eklemlenmesinde önemli bir rol oynayabilir, aynı zamanda kültürel dönüşüm için güçlü bir araç olarak hizmet edebilirdi. Fakat bu alanda çok az bir ilerleme kaydedildi. 1884’te Taşkent’te yerel halkın çocukları için bir Rus-yerli okulu açıldı. Zengin bir Özbeğin evinde açılan bu okula 39 Özbek çocuğu kaydedildi. 1885’te üç okul, 1886’da ise on dört okul daha açıldı.

Yanıt Açıklaması: Yedi Yargı savunma ve ceza amaçlı ilkeler bütünüdür ve kırılgan Kazak siyasi yapısını bir arada tutmak amacıyla benimsenmiştir. İlk maddesi adil cezalandırma ilkesini ilan eder ve en önemlisi de kısastır. Ne yazık ki Yedi Yargının Kazakça veya başka Türk dillerinde yazılı bir metne dayanan orijinali yoktur. Bu ilkeler hakkındaki bilgiler Rus bilim adamlarının XIX. yüzyıl başındaki çalışmalarına dayanmaktadır

Yanıt Açıklaması: Basmacı isyanının zirveye ulaştığı yıllarda (1920-22) Bolşevikler Türkistan’da daha yumuşak bir siyaset izlediler.

Yanıt Açıklaması: 1911 yılında ise Müslüman okullarındaki öğretmenlerin öğrencilerle aynı milliyetten olması şartını getirildi. Bu yolla Özbek, Kazak ve Tacik çocuklarının Tatar öğretmenler tarafından eğitilmesinin önü alınmak istendi. Doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: 1887’den itibaren Bakü’de yeni Avrupa tarzında mektepler açılmaya başlandı.

Yanıt Açıklaması: 1859 yılında Bakü ve civarında petrol rafinelerinin kurulmasının bir neticesi olarak çıkarılan ve işlenen petrolün beklenmedik bir oranda artması, ekonomide önemli gelişmelere yol açtı.

Yanıt Açıklaması: Usûl-i kadîm denilen geleneksel eğitimin en önemli özelliği, talebenin münâzara (tartışma) yeteneğini geliştirmesindeydi.

Yanıt Açıklaması: İttihat ve Terakkinin örgütlenme tarzındaki gizlilikten etkilenen Buharalı genç aydınlar kendi ülkelerinde benzeri bir yapılanmaya gittiler ve Aralık 1910’da Buhara’da “Terbiye-i Etfal” (Çocukların Eğitilmesi) adında gizli bir dernek kurdular. Doğru yanıt C'dir.

Yanıt Açıklaması: Özbekler, XIII.-XVII. yüzyıla ait kaynaklarda, Deşt-i Kıpçak’ın doğu kısmında yaşayan göçebe Türk kabileleridir. XVI. yüzyılda Maveraünnehr bölgesine göçetmişlerdir.

Yanıt Açıklaması: Mirza Kazım Bey’in bu devirde müşterek Türk dili yaratılması tezini ortaya atması onu “ilk Azerbaycan Türk milliyetçisi” olarak görülmesi anlamına gelmektedir.Doğru cevap ‘’B’’ şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Türkistan’ın yerli aydınlarıyla inkılâpçı sosyalist Ruslar arasında bir işbirliği vardı. İnkılâpçı sosyalistlerden Vadim Çaykin adlı bir Rus, 1913’te Endican’da Rusça Golos Türkistana [Türkistan’ın Sesi] adında bir gazete yayınladı. Gazetede pamuk ekimi konusunda yerlilerin şikâyetleri dile getirildi. Çaykin, Ubeydullah Hoca, Zeki Velidi ve Münevver Karî, bu gazetenin bir de Türkçesini çıkardılar ve burada Türkistan Müslümanlarının Ruslarla eşit haklara sahip olması ve modern eğitimin gerekliliği gibi konuları işlediler.

Yanıt Açıklaması: 1913 Nisanında Mahmud Hoca Behbudî tarafından Semerkand adlı bir gazete çıkarıldı.

Yanıt Açıklaması: 26 Temmuz 1723’de General M. A. Matyuşkin komutasındaki Rus orduları Bakü’yü ele geçirdi.