XIX. Yüzyıl Türk Dünyası

Yanıt Açıklaması: 1552’de Kazan Hanlığı Ruslar eline düştü. Kazan Hanlığı’nın düşmesi önemli sonuçlara yol açtı. İdil boyunda VI. yüzyıldan beri devam eden Türk hâkimiyeti son buldu. Rusların Hazar sahillerine, Kafkasya’ya ve doğuya doğru yayılmasının önü açılmış oldu. Rusya Kazak bozkırlarına ve Sibirya’ya doğru ilerleme imkânı buldu. Bu yüzyılın son çeyreğinde Rus-Kazakları (Kozaklar) doğuya doğru ilerleyerek Sibir Hanlığını ele geçirdiler. 1556’da Astrahan Hanlığı’nın da Ruslar eline geçmesiyle Rusya ve Osmanlı devletleri sınırdaş oldular. Türkistanlı hacıların geçiş güzergâhı olan Astrahan yolu tıkandı. Türkistan hanlıkları bu yolu yeniden açabilmek için Rus hükümdarına başvurmak zorunda kaldılar. Kazan’ı ve Astrahan’ı ele geçiren Rus Devleti, önemli bir yabancı unsuru bünyesine katmış oldu. Böylelikle Rusya yeni tebaalar edindi ve imparatorluk olma yoluna girdi. Rus Devleti, bu süre içinde Tatarları baskı yoluyla Hıristiyanlaştırmaya çalıştı. Bu baskılar Tatarları pasif direnişe ve İslam dinine daha sıkı sarılmaya yöneltti. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Rusya Müslümanlarının yenileşme hareketi esas olarak şu beş ana kolda ilerledi. 1. Edebiyatta yenileşme, 2. Eğitim reformu, 3. Dilde birlik, 4. Müslüman kadınların özgürleşmesi,  5. Milli ve siyasi bilinçlenme.

Yanıt Açıklaması: Tançılar olarak da bilinen Tatar sosyalistler bu isimlerini Tan Yıldızı gazetesinden almışlardır.

Yanıt Açıklaması: Başkurtlar: Kazan Tatarlarına komşu olan Başkurtlar, Urallar ile Orta İdil arasında, Ufa, Vyatka, Perm ve Orenburg yönetimi sınırları içinde yaşamaktaydılar. Onların bu dönemdeki nüfusu 757 bin kadardı. Dil ve edebiyat bakımından Tatarların etkisi altındaydılar; kendi dillerine çok yakın olan Tatar edebi dilini kullanıyorlardı. Ancak, Tatarlara göre oldukça farklı bir hayat tarzına sahiptiler. Büyük bir kısmı göçebe vaziyette olup kabile yapıları oldukça güçlüydü. Edebiyatlarında kahramanlık, sevgi ve halk şiiri çok gelişmişti. XX. yüzyılın başında ayrı bir Başkurt edebi dili şekillenmeye başladı. Buna göre doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Tarikatlar, Tatar halkı arasında çok güçlü bir etkiye sahipti. Kadirî tarikatı daha Bulgar Devleti zamanında Orta İdil Müslümanları arasında yayılmıştı. XIV. ve XV. yüzyıllarda Türkistan’dan gelen Yesevî tarikatı Tatarlar arasında yer buldu. Bundan bir asır kadar sonra, Buhara taraflarından gelen Nakşibendîlik, bölgeye güçlü bir şekilde nüfûz ederek ve diğer tarikatları kendi içinde eriterek, XIX. asırda ve XX. yüzyıl başında en etkili ve yaygın tarikat olarak ortaya çıktı. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Fatih Kerimi^; İstanbul Mektubları adıyla kitaplaştırdığı izlenimleri, Türk aydınlarının ve toplumunun felaket yıllarındaki ruh halini çok iyi bir şekilde yansıtmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Muhlise Bubî (1869- 1937): Rusya Müslümanları kadınlarının eğitimine hayatını adayan önderlerdendir; kadılık makamına seçilen ilk kadındır. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Ufa Kurultayı 10-15 Nisan 1905 tarihlerinde çeşitli bölgelerden gelen din alimlerinin katılımı ile gerçekleşmiştir.

Yanıt Açıklaması: Kazanlı Ayaz İshaki^’nin asıl amacı, C¸arlık döneminde sindirilmiş olan Tatar halkını sarsmak ve harekete geçirmekti. O zamanlar Rusya’da bunun için elverişli bir ortam mevcuttu. Grubuyla beraber Tatar siyasi hayatında önemli roller oynadıktan sonra baskı yıllarında hapis yattı, sürgüne gönderildi. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: 1855 yılından itibaren kitap yayınlamaya başlayan Nâsırî’nin en bariz özelliği, sürekli olarak yazması ve yazdıklarını binbir güçlükle de olsa yayınlamasıdır. Popüler bilimsel eserlerin yanında, halk hikâyeleri ve efsanelerini topladı. Rusça eserler aracılığıyla tanıdığı Avrupa kültürü ve hayatındaki gelişmelerden Tatarları haberdar etmeye çalıştı. Kazan Tatarcasıyla salnameler ve küçük risaleler yazıp yayınladı. Yayınladıklarının ilgi çekip çekmediğine bakmaksızın yazdı. Bu yönüyle Osmanlı Türklerinden Ahmed Midhat Efendi’ye benzetilir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı aydınlarının imparatorluk dışındaki Türkleri keşfetmeleri XIX. yüzyılın ikinci yarısında oldu. 1860’lı ve 1870’li yılların sonunda, Türkistan’da Rus ve Çin işgalleri sırasında, Osmanlı aydınlarının dikkatleri doğudaki kardeşleri üzerine yöneldi. Bu ilgi ve yakınlık hissi daha ziyade din temelindeydi. Fakat giderek milli ve ırki bağlar da ön plana çıktı. Rusların Türkistan’da ilerlemeleri karşısında Osmanlı basınında Türkistan hakkında çıkan yazılar bu ilgiyi arttırdı. Avrupa’da Türkoloji araştırmalarının ortaya çıkması ise Türk aydınları arasındaki soy birliği bilincinin gelişmesini sağladı. Türk aydınları asıl vatanlarının Orta Asya olduğundan ve oradaki soydaşlarının varlığından haberdar oldular.

Yanıt Açıklaması: Gaspıralı, Osmanlı dilini, sadeleştirmek veya Türkleştirmek girişimlerinin olumlu bir sonuç vermediğini, dolayısıyla Osmanlı Türkçesinin Rusya Türklerine örnek oluşturamayacağını düşünüyordu. Onun öngördüğü dil, 1883’den beri Tercüman gazetesi aracılığıyla yaygınlaştırmaya çalıştığı Kırım Türkçesiydi. Osmanlı Türkçesine yakın olan Kırım Türkçesi, Kıpçak lehçesinden de unsurlar taşıması sebebiyle, bütün Türk lehçeleri arasında “orta” bir konumdaydı. Zaten coğrafî olarak da Kırım, Türk bölgeleri arasında ortada bulunuyordu.

Yanıt Açıklaması: Üstün savaşçı özelliklere sahip olan Başkurtlar, Moğol istilası sırasında Batu Han ordularında hizmet ettiler.Doğru cevap ''A'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Ceditçilik denen sosyal ve fikrî akım Gaspıralı’nın adıyla özdeşleşmiştir; bu akımın başlatıcısı odur. Rusya Türklerinin fikrî, kültürel ve siyasî hareketleri onun çıkardığı Tercüman gazetesi ile başlar.

Yanıt Açıklaması: Nâsırî’nin yolunu izleyenlerden biri Kazanlı Ayaz İshakî’dir. O aynı zamanda Rusya’daki halkçılık akımından en çok etkilenen ve bunu Tatar edebiyatına taşıyan kişidir. Onun fikrî serüveni son derece ilginçtir. Kazan’da medrese eğitimi aldığı yıllarda en münâzir (tartışma ustası) talebe olarak ünlendi. İlk okuduğu eserler daha ziyade Osmanlı eserleriydi. Namık Kemal (1840-1888) ve Abdülhak Hamid’in (1852-1937) eserlerini okudu. Tatarların hayatını konu alan romanlar kaleme aldı. Tüccarlar, medrese softaları, hocalar ve köylülerin hayatını konu alan hikâye ve komediler yazdı. Medrese hayatını, çok iyi bildiğinden, bunları güzel bir şekilde tasvir etti; zamana ters düşen görenek ve alışkanlıkları acımasızca eleştirdi. İshakî, gençlik yıllarında halkçıların (narodniklerin) ve sosyalistlerin fikirlerine tutkuyla bağlandı. Sanatın sosyal bir faydaya hizmet etmesi, yüksek tabakalar için değil, halk için olması gerektiğine inandı. Halkçı edebiyatın toplumun yükselmesinde ne derece önemli rol oynadığına dikkati çekti: Bu edebiyat hürriyet ve ilerleme taraftarıydı; zayıf ve fakirlerin savunucusuydu; temel amacı ve ideali, halkın çıkarlarına hizmet etmekti. Halkçı edebiyat, toplumsal hayattaki eksiklikleri, haksızlıkları ortaya çıkarıyor, bunların giderilmesi için çareler arıyor, okumuş kesimi ve gençleri halka hizmet etmeye davet ediyordu. Bu akımın etkisine kapılan binlerce üniversite öğrencisi, öğretim üyesi, doktor, köylere dağıldı, halka faydalı olmak için seferber oldular. Halkçılık akımından etkilenen Tatar gençleri, ulemanın Buhara’dan getirdiği eğitim sistemini beğenmiyor, toplumun devamı ve ilerlemesi için yeterli görmüyorlardı

Yanıt Açıklaması: Ayaz İshakî, 1902’de Üç Kadınla Hayat adlı bir tiyatro eseri kaleme aldı. 1905’te sahneye konulan bu eser, İdil-Ural bölgesinde Tatar lehçesinde oynanan ilk tiyatro eseriydi.

Yanıt Açıklaması: Müslüman tarihçileri için Tatar, Cengiz Han Moğolları anlamına gelmekteydi.Doğru cevap ''A'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Rusyalı Müslüman kadınların ilk defa kendilerini ifade etmeleri 1906’da Bahçesaray’da yayınlanan Âlem-i Nisvân dergisiyle oldu.Doğru cevap ''A'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: XIX. yüzyıl Türkistan topraklarında 5 büyük topluluk yaşamaktaydı: Özbekler, Kazaklar, Kırgızlar, Türkmenler ve Karakalpaklar.

Yanıt Açıklaması: Ceditçilik denen sosyal ve fikrî akım Gaspıralı’nın adıyla özdeşleşmiştir; bu akımın başlatıcısı odur.