XIX. Yüzyıl Türk Dünyası

Yanıt Açıklaması: Ceditçilik denen sosyal ve fikrî akım Gaspıralı’nın adıyla özdeşleşmiştir; bu akımın başlatıcısı odur. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: 1906 yılı Ocak ayında aceleyle ikinci bir kongre yapılmasına karar verildi. Diğer milletler program hazırlayıp işe girişmişlerdi. İttifak’ın henüz belirlenmiş bir programı yoktu. Müslümanlardan bazıları “aftonomist” (özerklikçi), bazıları sosyalist, bazılarıysa diğer partilere angaje oldular. Vilayetlerde yapılan toplantılarda fikir ayrılıkları baş gösterdi. Müslüman vekiller Petersburg’da toplandıklarında böyle bir kafa karışıklığı içindeydiler. Ulema, aydın fikirli, seçkinler ve soylular farklı fikirlere sahiptiler. Kongreye 108 delege geldi. Resmi izin alınamadığından, toplantılar mecburen ötede beride yapıldı. Kongredeki en önemli konu, seçimlerde hangi parti ile ittifak kurulacağı meselesiydi. Mevcut partilerin programları incelendikten sonra, program ve ideolojik çizgi bakımından Müslümanlara en uygun olanın Meşrutiyetçi Demokrat (Kadet) Partisi olduğu kararlaştırıldı. Doğru Cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Ayaz İshakî, 1902’de Üç Kadınla Hayat adlı bir tiyatro eseri kaleme aldı. 1905’te sahneye konulan bu eser, İdil-Ural bölgesinde Tatar lehçesinde oynanan ilk tiyatro eseriydi.

Yanıt Açıklaması: Yaklaşan seçimler nedeniyle 1906 yılı Ocak ayında aceleyle ikinci bir kongre yapılmasına karar verildi. İttifak’ın henüz belirlenmiş bir programı yoktu. Müslümanlardan bazıları “aftonomist” (özerklikçi), bazıları sosyalist, bazılarıysa diğer partilere angaje oldular. Vilayetlerde yapılan toplantılarda fikir ayrılıkları baş gösterdi. Ulema, aydın fikirli, seçkinler ve soylular farklı fikirlere sahiptiler. Kongredeki en önemli konu, seçimlerde hangi parti ile ittifak kurulacağı meselesiydi. Mevcut partilerin programları incelendikten sonra, program ve ideolojik çizgi bakımından Müslümanlara en uygun olanın Meşrutiyetçi Demokrat (Kadet) Partisi olduğu kararlaştırıldı. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Rusya’da 1907 yılı ortasından itibaren ortaya çıkan baskı döneminde Rusyalı Türk aydınlarının faaliyetleri kısıtlandı.

Yanıt Açıklaması: I. Dünya Savaşının başlamasıyla Osmanlı ve Rusya Türkleri arasındaki ilişkiler sıkıntılı bir döneme girdi. İki devlet arasında yayınların gidip gelmesi kesildi. Rusya’daki Müslüman basını katı bir sansüre uğruyor, Osmanlı Devleti hakkında en ufak bir olumlu haber bile verilemiyordu. Rus parlamentosunda Türk-karşıtı fikirler dile getiriliyordu. Bu durum Rusya Müslümanlarını rahatsız etmekle beraber, bunu yazılı veya sözlü ifade etmeleri mümkün olamıyordu. Savaş, Rusya Müslümanlarını oldukça zor bir duruma sokmuştu: Bir tarafta tebaası oldukları Rusya Devleti, diğer yanda dindaşları ve soydaşları olan Osmanlı Türkleri bulunuyordu. Müslüman vekillerin ılımlı istekleri bile Rusların tutucu ve milliyetçi kesimini kuşkulandırıyor, Pan-Türkist olarak suçlanmalarına yol açabiliyordu.

Yanıt Açıklaması: Kafkasya’da yayınlanan Hayat ve Kaspi gazetelerinin sahibi olan kişi Ali Merdan Topçubaşı'dır.

Yanıt Açıklaması: I. Kongre (15 Ağustos 1905) 1905 yılı Ağustos ayında Kafkasya, Kazakistan ve Türkistan’ın ileri gelen şahıslarına mektuplar gönderildi. Nijni Novgorod valisinden resmi izin alınamaması üzerine bir gezinti vapuru kiralanıp toplantının su üstünde yapılmasına karar verildi. Böylece Kazan, Kırım ve Kafkasya’dan gelen vekiller, Oka suyu açıklarında ilk kongrelerini gerçekleştirdiler. Doğru Cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: 1905-1907 yılları arasında Rusya’daki hürriyet ortamında Rusya Müslümanlarının siyasi ve kültürel örgütlenmelerinde büyük katkılar sağlayan Y. Akçura, “Rusya Müslümanları İttifakı” adlı siyasi oluşumun ortaya çıkmasında başat bir rol oynadı.Doğru cevap ''B'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı okullarının çoğu skolastik tarzın etkisi altındaydı. Akçura’ya göre İslam dünyasındaki ilimler ve düşünce sistemi, mektep ve medreselerdeki eğitim usûlü hep skolastiğe dayanıyordu. Hatta skolastik gitgide bir tür kutsallık kazanmıştı. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Zâhir Bigi adlı bir Tatar mollası, Güzel Kız Hadiçe adlı romanı yayınladı. Tercüman gazetesini takip eden ve bir taraftan da Fransızcadan tercüme edilmiş romanları okuyan bu genç, konusunu Kazan’ın şehir hayatından alan bir roman daha yazdı. Günah-ı Kebâir adını taşıyan bu romanında medresedeki bozulmayı ve kadınların ezilmişliklerini ele aldı; okuyucuya ibretler sundu, öğütler verdi.

Yanıt Açıklaması: Avrupa medeniyetiyle olan temas sonucunda ortaya çıkan modern Tatar edebiyatının öncüsü olarak Kayyum Nâsırî gösterilir.Doğru cevap ''C'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: XIX. yüzyılda Kazan Tatarları arasında İslam dininin aslî kaynaklarına dönme eğilimi şeklinde özetlenebilecek bir reform akımı ortaya çıktı. Tatarlardaki dinî reform anlayışı, İslam dünyasındaki bazı akımlarla benzerlik göstermekle birlikte, kendine has birtakım özellikler de taşımaktadır. Tatar reform hareketinin başlatıcısı olarak Abdurrahim Otuz İmenî’ gösterilmekte ve “içtihat kapısının açık olduğunu savunan ilk sosyal refomcu” olarak nitelendirilmektedir. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Rusya Müslümanlarının siyasi faaliyetlerini örgütleyen kişiler içinde Abdürreşid İbrahim öne çıkmaktadır. Siyasi deneyimi olmasa bile, büyük bir cesarete sahip olan bu zat, 1904 Eylülünde Rusların Zemstvo hareketi önderleriyle görüştü. Zemstvocular (mahalli yönetim yanlıları) yasal yollardan reformlar istemekteydiler. Abdürreşid İbrahim onlarla Rusya Müslümanlarının taleplerini ve ihtiyaçlarını konuştu. Onların programlarını aldıktan sonra değişik vilayetlerdeki Müslüman ileri gelenleriyle görüşmeler yaptı; ne yapılması gerektiği konusunda bir hareket planı hazırladı. Doğru Cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: İsmail Gaspıralı Slavlık fikrinin karşısında durarak halkı tek bir dil ve inanç çatısında toplamayı amaçlamıştır.

Yanıt Açıklaması: Zeynullah Resulî’nin müritlerinden olan Âlimcan Barudî (1857-1921), Tatar eğitim reformu hareketinde ayrı bir yere sahiptir. 7 yıl eğitim aldığı Buhara medreselerinde birçok kusur görmekle beraber, burada ilme ve ilim adamlarına gösterilen saygı ve halkın sade yaşayışı onda olumlu izlenimler bıraktı. Kazan’a döndüğünde Muhammediye Medresesi adıyla ünlenen bir okul açtı. Medresesinde Buhara’dakinden oldukça farklı bir program uyguladı. İhmal edildiğini düşündüğü Kur’an, Hadis ve İslam tarihi derslerine ağırlık verdi. Doğa bilimleri, matematik, tarih ve coğrafya derslerini medrese müfredatına dâhil etti.

Yanıt Açıklaması: XIX. yüzyılın son çeyreğinde dinî konulara değil, seküler ilgilere sahip olan ve Batı’yı daha iyi tanıyan bir aydınlar grubu ortaya çıktı. Bu grubun önde gelen temsilcileri olarak, İsmail Gaspıralı, Yusuf Akçura, Zeki Velidi (Togan) ve Sadri Maksudi sayılabilir.

Yanıt Açıklaması: XIX. asırda Kazan Tatarları arasında güçlü bir dini^ reform hareketi ortaya çıktı. İlahiyat konularında fikir yürütme becerisine sahip olan Tatar uleması, İslam dünyasından gelen öze dönüşçü eğilimlerin de etkisiyle reformist bir söylem geliştirdi. Reformcular, geri kalmışlıktan kurtulmanın çarelerini İslam’ın özüne dönmede ve yabancı tesirlerden arınmada görüyorlardı. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Gaspıralı’ya göre Rusya Türkleri için en büyük sorun, yerel Türk şiveleri arasındaki farklılıklardı. Doğru cevap ''C'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Nâsırî’nin geleceğe yönelik en önemli etkisi yerel Tatar lehçesinde yazmasıdır. Onun çağdaşları, kitaplarını Doğu Türkçesiyle (Çağatayca) veya Arapça olarak yazıyorlardı.