XIX. Yüzyıl Türk Dünyası

Yanıt Açıklaması: Uluğ Türkistan gazetesi, Türkistanlıların ülke yönetiminde etkili duruma gelmesi için mücadele etti.

Yanıt Açıklaması: Rusya’da Türk dilinde çıkan ilk gazete, 1832’de Tiflis’te çıkmaya başlayan Rus gazetesi Tifliskie Vedemosti’nin Azeri Türkçesiyle olan kısmıydı.

Yanıt Açıklaması: Geçen yüzyılın sonlarında Azerbaycan aydınlarından bazıları 1883’de Kırım’ın Bahçesaray şehrinde yayınlanan Tercüman gazetesinden de etkilenmişlerdi. Ga­zete Rusya’da yaşayan Türklerin bir anlamda gayr-i resmi organı hâline geldi. Gas­pıralı, Türk halklarının birleşmesinden bahsederken bunun siyasi faaliyetle birlik­te, ruh, dil ve kültür yönlerinden olması gerektiğini de belirtiyordu. Bunun için “dilde, fikirde, işte birlik” şiarı onun esas hareket alanını teşkil etmekteydi. Bu amaçla çok geniş bir coğrafyaya yayılan gazete bütün Türk halklarının anlayabi­leceği tek bir dilin yaratılması için çalıştı. Bu dilin esasını ise Osmanlıca meydana getirmekteydi.

Yanıt Açıklaması: Bu sefer Hive üzerine düzenlenmiştir.

Yanıt Açıklaması: Kafkasya ve Azerbaycan tarihine ait yazılan eserlerle yazarlar, milletin geçmişini tanımasını ve millet olduğu­nu hatırlamasını sağlamak istediler. Abbas Kuliağa Bakihanov (Bakühanov), Mirza Fethali Ahundov, Seyid Azim Şirvani ve Hasan Melikzade Zerdabi gibi aydınların yapmak istedikleri halkın eğitim ve kültür seviyesini yükseltmek, milli basın ve mil­li dilin en yüksek seviyede olmasını sağlayarak onu başka dillerin tesirinden kur­tarmaktı. İsmail Bey Gaspıralı Kırım kökenli bir aydındır. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Buhara’nın mutaassıp uleması yeni okullara karşı büyük bir direniş gösterdi. 1909’da bu tartışmalar şiddetlendi. Buhara’nın nüfuzlu ulemasından Gıyas Mahdum ve Müftü Abdurrezzak, fetvalar vererek usûl-i cedidin haram olduğunu ilan ettiler. Ulema içinde sadece Damla İkram Efendi, yeni okulların faydasını cesaretle savunuyordu. Mutaassıp ulema, diğer müftüleri de bir araya toplayarak Damla İkram Efendi’nin karşısında bir saf oluşturdu. İş bununla da kalmadı. Gıyas Mahdum: “Eğer usûl-i cedide Buhara’da icra olunursa şu beyaz sakalımı Müfti İkram’ın kanıyla boyamak bana ahd olsun” diye yemin etti. Ceditçi-Kadimci kavgasının ilk büyük çatışmalarından biri bu idi. Müftü İkram Efendi müftülük görevini bırakarak şehri terk etmek zorunda kaldı (Taceddin 1909: 190). Doğru yanıt D'dir.

Yanıt Açıklaması: XVI. yüzyılda Türkistan tarihinin akışını değiştiren gelişmeler oldu. Bunlardan en önemlisi Portekizlilerin Çin’den Hindistan’a ve Avrupa’ya uzanan deniz yolla rını keşfetmeleriydi; keşifler Orta Asya’yı stratejik ve ticari öneminden yoksun bı raktı. Avrupa mallarının istilası, Türkistan’ın bütün hayatını alt üst etti. XVI. yüzyıldaki bir diğer olumsuz gelişme ise, İran’ın Şiileşmesiydi; bu durum Türkistanlıların Ortadoğu’daki Sünni İslam dünyası ile alakalarını engelledi ve do layısıyla Türkistan’ın daha da soyutlanmasına yol açtı.

Yanıt Açıklaması: Nobeller, Bakü’ye gelen ilk yabancı petrol sanayicisiydi.

Yanıt Açıklaması: Japonlarla olan savaşın kötü gitmesi üzerine 1904 yılı başında Rusya’nın her tarafında huzursuzluklar ve terör faaliyetleri baş gösterdi.Doğru cevap ''C'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Rusya, Hokand’da çıkan karışıklıkları bahane ederek şehri işgal etti ve 1876’da hanlığı tamamen ortadan kaldırdı.

Yanıt Açıklaması: İlk Kuşak Ceditçiler: Mahmud Hoca Behbûdî, Münevver Karî, Abdurrauf Fıtrat'dır. Doğru Cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Rus köylülerin Kazak topraklarına göçü 1860’larda başladı. Bu göç hükümet tarafından başarılı bir kolonizasyonun en önemli temeli ve Rusya’nın kendi tarım problemini çözmenin yolu olarak görülüyordu. Kazak bozkırına Rus ve Ukraynalı köylülerin yerleştirilmesi toprak dağılımını da etkiledi. 1861’de Rus hükümeti “Kırgız bozkırına köylü nüfus yerleştirilmesiyle ilgili geçici kanun”u çıkardı, buna göre her çiftçi belli büyüklükte toprak alıyor, genellikle de en iyi otlak alanlar Rus köylülere veriliyordu. Ayrıca Ruslar bozkırda askeri Kozak kaleleri kuruyor ve bunların etrafındaki birkaç kilometrelik bir kuşağa yerli halk giremiyordu. Doğru Cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Hamza Hakimzade Niyazi ilk Özbek Romanını yazan Kinci Kuşak Ceditçidir. Doğru Cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: 26 Temmuz 1723’de General M. A. Matyuşkin komutasındaki Rus orduları Bakü’yü ele geçirdi.Doğru cevap ''A'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Çokan Velihanov, Ibıray (İbrahim) Altınsarin, Abay Kunanbayev Kazak aydınları arasındadır. Doğru Cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: XVIII. yüzyıl sonunda II. Katerina Tatar din adamları aracılığıyla İslamiyetin etkisini artırmaya çalıştı; zira dindarlaşmış göçebelerin daha uysal ve yönetilebilir olacağına inanmıştı. II. Katerina’nın step bölgesini kontrol altına almak ve Kazakları yerleşik hayata geçirmek için XVIII. yüzyıl sonunda aldığı kararlarla bu bölgede camiler, okullar açıldı. Doğru Cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Azerbaycan’da ilk milli uyanış hareketini başlatan Mehmet Ali Mirza Kazım Bey, Abbas Kuliağa Bakühanov oldu. Bu aydınlar tarafından temelleri atılan ve geniş toplum kitleleri tarafından desteklenen aydınlanma düşüncesi, XIX. yüzyılın sonlarına doğru milli bilincin oluşma sürecine önemli katkıda bulunmuştu.

Yanıt Açıklaması: Rusya Kazak hanlarının hâlâ sahip olabildikleri özerkliği sonlandırmaya karar verdi. Sonuçta 1822’de Orta Cüz, 1824’de Kişi Cüz ve 1848’de de Ulu Cüzde hanlık kurumu resmen kaldırdı.

Yanıt Açıklaması: 4 Mart 1921’de Sovyet Rusya ile Buhara Cumhuriyeti arasında bir antlaşma yapıldı. Buna göre Sovyetler Buhara’nın yeni statüsünü tanıdı ve bağımsızlığını onayladı; Buhara Cumhuriyeti para basma hakkına sahip olacak, ancak askeri güç Rusların elinde olacaktı. Doğru yanıt E'dir.