XIX. Yüzyıl Türk Dünyası

Yanıt Açıklaması: Kazan Üniversitesi 1804’te, Rusya’nın dördüncü üniversitesi olarak kuruldu. İlk kurulduğunda hocaların çoğu Alman kökenliydi. Şarkiyat Bölümünde Tatar ve İslam tarihi hakkında önemli araştırmalar yapıldı.

Yanıt Açıklaması: Kazanlı Ayaz İshakî Rusya’dan gelen Türk aydınları oldukça iyi bir donanımla geliyorlardı. Bu aydınların hemen hepsi halkçılık akımından ve inkılâpçı fikirlerden etkilenmişlerdi. Bunlar içinde, edebiyatçı ve eylem adamı olan Kazanlı Ayaz İshakî’nin (1878-1954) ayrı bir yeri vardır. Ayaz İshakî, 1900’lü yılların başından beri inkılâpçı bir oluşumun liderliğini yaptı. Doğru Cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: İslam uleması arasında ilahiyat tartışmaları sürerken XIX. yüzyılın ikinci yarısında Rusya’da önemli sosyal değişiklikler yaşanmaktaydı. Özellikle, 1860’lardan sonra Rus üniversitelerinde okuyan Müslüman talebelerin, Rus okullarında ders veren Tatar muallimlerin ve Ruslarla yakınlık kuran ulemanın sayısı artmaktaydı. Müslüman soylularının ve tüccarlarının çocukları Rus okullarında okuyarak Batı medeniyeti ile temasa geldiler. Rus dili ve edebiyatının onlar arasında yayılması ve Batı’yla olan temasın artması sonucunda yerel aydınlar arasında seküler reformculuk yaygınlaştı. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: 1905’teki Rus Devrimi Rusya’yı temelden sarstığı sıralarda Kazan Tatarları 353 yıldan beri Rus yönetimi altında bulunuyorlardı.Doğru cevap ''A'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Hüseyin Cahid, Hâlid Ziya, Tevfik Fikret ve Cenab Şehabeddin gibi sanatçılar Servet-i Fünun akımının en tanınmış temsilcileridir. Ortaya koydukları edebi eserlerde konuşma dilinden uzaklaştıkları, Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalara gereğinden fazla yer verdikleri görülmektedir.

Yanıt Açıklaması: Rüştiyeler 1910 yılında tamamen kapatıldı; Osmanlı muallimleri tutuklanıp sınır dışı edildi.Doğru cevap ''C'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: İslam Mecmuası adlı dergiyi çıkaran Kazanlı Halim Sabit ilim tahsil etmek niyetiyle İstanbul’a gelip daha sonra burada yerleşip kalan Tatar aydınlardandır. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Ahmed Midhat Efendi (1844-1912): Osmanlı Türkleri içinde Rusya Müslümanlarını etkileyen en önemli simadır.

Yanıt Açıklaması: 1914’te yayınlanmaya başlanan dini^ reform taraftarı İslam Mecmuası aynı doğrultuda yayınlar yapmaya başladı. Dergi, kuzeyin ıslahçı ulemasından kadı Rızaeddin b. Fahreddin ve Musa Ca^rullah’ın eserlerine dayanarak, İslam açısından kadınların özgürlüklerini savunma cesaretini gösterdi. Bu dergiyi çıkaran Kazanlı Halim Sabit ilim tahsil etmek niyetiyle İstanbul’a gelip daha sonra burada yerleşip kalan Tatar aydınlardandır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Tarikatlar Tatar halkı arasında çok güçlü bir etkiye sahipti. Kadirî tarikatı daha Bulgar Devleti zamanında Orta İdil Müslümanları arasında yayılmıştı. XIV. ve XV. yüzyıllarda Türkistan’dan gelen Yesevî tarikatı Tatarlar arasında yer buldu. Bundan bir asır kadar sonra, Buhara taraflarından gelen Nakşibendîlik, bölgeye güçlü bir şekilde nüfûz ederek ve diğer tarikatları kendi içinde eriterek, XIX. asırda ve XX. yüzyıl başında en etkili ve yaygın tarikat olarak ortaya çıktı

Yanıt Açıklaması: Rusya Müslümanlarında “din adamları” veya “ulema” sınıfı anlamında kullanılan genel bir tanımlamaydı. Müslüman din a^limleri (diğer adıyla “ruhani^ler”) üç derecede sınıflandırılmaktaydı. En üst derecede müftü, kadı, na^ib ve a^li medreselerin müderrisleri yer almaktaydı. Orta derecede a^hund, müderris ve hatib; alt derecede ise imam ve müezzin bulunmaktaydı. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Ortadoğu’daki reformcu İslamcılarla olan temaslar da Rusya Türkleri arasında kadın hakları konusundaki duyarlılığı arttırdı. Mısırlı reformist Kâsım Emin’in (1865-1908) fikirleri genç Tatar aydınlarca derhal benimsendi. Onun 1899’da yayınladığı Tahrîrü’l-Mer’e [Kadının Özgürleştirilmesi] adlı kitabı çok geçmeden Kazan Türkçesine çevrildi.

Yanıt Açıklaması: Dini^ ıslahçılar arasında tasavvufa uzak duran, hatta onun aleyhinde bulunanlar da vardı. Bunlar arasında Ufa’lı bir mollanın oğlu olan Ziyaeddin Kemali^’yi (1873-1942) zikretmek gerekir. Kemali^, Kahire’de meşhur din bilgini ve reformist Muhammed Abduh’tan ders aldı. Sosyoloji, fikir tarihi ve felsefe konularında yazılanları Arapça tercümelerinden okudu. İslam öğretilerini müspet ilimlerin son zamanlardaki verileri ile uzlaştırmaya, ilmin ve felsefenin ortaya koyduğu her hakikatin Kur’an’da olduğunu ispata çalıştı. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: “Usûl-i cedit” denilen öğretim metodunun kuralları şunlardı: Mektebe talebe kabul edilmesi senede iki defa olup her zaman talebe kabul edilmiyordu. Her çocuğa ayrı ders gösterilmeyip okul üç-dört sınıfa ayrılıyor, öğrencilerin hepsine birden ders veriliyordu. Okuma bilmeyen talebeye elifba birden gösterilmiyor, önce kolay hecelerden başlanıyordu. Okuma-yazma Türk dilindeydi. Çocuklara vurmak, dövmek, bağırmak yerine okul çocuğa sevdirilmeye çalışılıyordu. Okuma-yazma öğrenen öğrenci, temel dinî bilgiler (ilmihal), hesap, güzel yazı ve kompozisyon derslerine başlıyordu. Yılda bir kez büyük sınav yapılıyor, bir yıllık ilerleme ölçülüyordu.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı Türkleri içinde Rusya Müslümanlarını etkileyen en önemli simadır.Doğru cevap ''C'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Rusya Müslümanlarının asıl siyasi hareketleri 1904 yılı sonundan itibaren başladı. Doğru cevap ''E'' şıkkıdırç

Yanıt Açıklaması: Bir süre daha güçlüklerle ve baskı altında eğitime devam eden rüştiyeler 1910 yılında tamamen kapatıldı; Osmanlı muallimleri tutuklanıp sınır dışı edildi (Arbatlı 1964: 25). Rus arşivinden çıkan jurnaller, rüştiyelerin kapatılmasında muhafazaka^r mollaların da payı olduğunu ortaya çıkardı. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: III. Kongrede eğitim ve kültür meseleleri hakkında önemli kararlar alındı: Sıbyan mekteplerinde öğrenciler ilk üç sene yerel şivede ders gördükten sonra, 4. sınıfta ortak Türk dilinde okuyacaklardı. Rüştiyelerde eğitim bütünüyle ortak Türk dilinde yapılacaktı. Bu proje uygulandığında, Rusya’daki bütün Türk kavimleri arasında ortak bir yazı dili oluşturma yolunda önemli bir aşama daha gerçekleşmiş olacak, Türk şiveleri arasındaki mesafe azalacaktı. İlkokullarda Rus dili zorunlu olmayacaktı; Rusça dersi Müslüman orta öğretim okullarında (rüştiyelerde) yabancı dil gibi öğretilecekti. Müslüman okullarında tek program uygulanacak, böylece okul sisteminde birlik sağlanacaktı. Gimnazya gibi Rus orta mekteplerinde okuyan öğrencilere, dinî bilgiler, milli dil ve yazı öğretmek için yurtlar açılacak, böylelikle onların milli ve dinî kimliklerinin korunması sağlanacaktı. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Selefiyeci akımdan çok fazla etkilenen Rızaeddin b. Fahreddin, toplumların ilerlemeleri veya gerilemelerini dayandıkları inancın sağlamlığına bağlıyordu. Ona göre, İslam milletlerinin geri kalmasının sebebi, son asırlarda İslam dünyasında din anlayışının özünden sapması, yani akidenin bozulmasıydı. Eğer Müslümanlar tekrar eski güçlerine erişmek istiyorlarsa, İslam’ı selefin anladığı yolda anlamaya çalışmalıydılar. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Akçura’nın en önemli girişimi Türk Yurdu adındaki ilim ve kültür dergisini çıkarmak oldu. Doğru cevap B'dir.