Tarihi Coğrafya

Yanıt Açıklaması: Bir maddenin içinde ya da çevresinde bulunan radyoaktif elementlerin yaydığı ışınların etkisiyle oluşan paramanyetik kusurların (mıknatısçık) manyetik alanda radyo sinyalleri gönderilerek hesaplanmasıyla “Elektron Spin Rezonans (ESR)” yöntemi geliştirilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Karbon-14 yöntemi bir tür radyometrik (radyasyon ölçümü) testtir. Tarihlendirme denildiğinde ilk akla gelen yöntemdir. Bunun sebebi ise diğer radyometrik yöntemler, sadece volkanik kayaçların tarihlendirilmesinde kullanırken, karbon-14’ün tüm canlı fosillerinin tarihlendirilmesinde kullanılmasıdır. Karbon-14 tarihlemesi organik materyaller (ahşap, turba, kemik, organik göl tortusu, bitki kalıntıları, kömür, kabuk, mercan, kumaş vb.) üzerinde yapılmaktadır. Bu numunelerde karbon-14 aktivitesini ölçmek için iki teknik kullanılmaktadır. Bunlardan birincisi “beta sayımı”, diğeri ise “hızlandırıcı kütle spektrometrisi” teknikleridir (Walker, 2005: 20). Karbon-14’ün yarılanma ömrü yaklaşık 5730 yıldır. Yani her 5730 yılda bir, ölmüş olan canlının bünyesindeki karbon-14 miktarı yarıya iner. Örneğin bir canlının vücudunda 5730 yıl önce 10 gram karbon-14 varsa, bu miktar bugün 5 grama inmiş olacaktır. Günümüzden 5730 yıl sonra ise bu rakam 2,5 grama inecektir. Bu test, karbon-14›ün kısa bir yarılanma ömrünün olması sebebiyle, diğer radyometrik testler gibi, çok yaşlı olduğu düşünülen numunelerin tarihlendirilmesinde kullanılmaz (Bekaroğlu, 2013: 411-412). Geleneksel olarak karbon-14 yarılanması 8 yarılanma ile sınırlandırılmış olup bu da 50.000 yıla kadar tarihlemeyi mümkün kılmıştır. Bahsedilen 8 yarılanmadan sonra karbon-14 izotopları sayılamaz hale gelmektedir. Son zamanlarda geliştirilen izotop zenginleştirmesi tekniği ile bu süreyi 75.000 yıla kadar genişleten araştırmacılar bulunmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: İlk medeniyetler, kurak ve yarı kurak bölgelerde, subtropikal kuşakta yer alıyordu. Bununla birlikte büyük devletler ve önemli siyasi faaliyetler, kurak ve yarı kurak bölgelerin daha kuzeyinde Yeni ve Yakın çağlarda gelişmiştir. Tarihteki büyük devletler ve ilk büyük medeniyetler, orta iklim kuşağının güney kısmında ve subtropikal kuşakta yer almıştır. Bu durumun esas sebebi, insanların henüz orta iklimin kuzey kuşağının sert ve uzun kışlarına ait çevresel şartlara uyum sağlayacak bir seviyeye erişmemiş olması ve bu sahaları kaplayan yoğun orman örtüsünün bulunmasından kaynaklanmaktadır. Orta iklimin yer aldığı kuşakların kuzey kesimlerinin ormanlarla kaplı bulunması, insanların bu alanlara sokulmasını güçleştirmiş ve geciktirmiştir. Dünya siyasi düzenine bakıldığında, bir devlet için kuzey veya güney yarımkürede yer almak, o devletin siyasi ve iktisadi hayatı ve ilişkileri bakımından oldukça önemlidir. Nitekim bilindiği gibi güney yarımkürede karalar azdır ve daha küçük adalar halinde bulunmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Arşivler, bünyesindeki malzemeler yönünden “Resmi” ve “Özel” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Resmi arşivlerde kurum ve kuruluşlara ait bilgiler mevcutken, özel arşivlerde kurum ve kuruluşlara ait bilgilerin dışında kalan kayıtlar yer almaktadır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Tarihi olgular her zaman yükselen bir yönde gelişme göstermez, bilakis geriye doğru bir gelişmeyi karakterize eder. Dolayısıyla progresif yöntem ile terk edilmiş bir saha incelenerek daha sonraki dönemler hakkında bilgi sahibi olunabilir. Başka bir ifadeyle bu yöntemin özünde bir incelemedeki olayın eskiden yeniye doğru ilerletilmesi ve bununla birlikte yeni öğelerin genetik açıklamalarının ortaya konulması vardır.

Yanıt Açıklaması: 1960’lı yıllarda geliştirilen ve büyük ölçüde volkanik kayaçların yaşının belirlenmesi için uygulanan argon radyometrik tarihleme yöntemi, potasyum-40 izotopunun, argon-40 gazına radyoaktif bozunumunu esas alan bir jeokronolojik sistemdir. Argon izotop tarihlemesinde jeokronolojik olarak iki farklı yaklaşım vardır ve bunlardan birincisi potasyum-argon yöntemidir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Halk edebiyatı ürünlerinden biri olan efsaneler, geç-mişle günümüz arasında kültürel aktarımı sağlar. Ayrıca insanı ve onun oluşturduğu kültürel yapının anlaşılmasına yardımcı olur. Gerçek ve hayali varlıklara, yer ve olaylara olağanüstü özellikler atfederek oluşturulan efsaneler, milli ve milletler arası olmak üzere ikiye ayrılırlar. Birinci gruba girenler, milletlerin karakterlerini aksettirmesi bakımından önemli ise de ikinci gruptakiler için böyle bir özellik söz konusu değildir.

Yanıt Açıklaması: Yunanca “geo-yer ile graphien-yazmak” yerin yazımı/tasviri anlamına gelen ve köklü bir bilim olan coğrafya, uzun süre kelime anlamına uygun bir bilim olarak kabul edilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Harita, yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün, belli bir ölçeğe göre küçültülmüş ve az çok yalınlaştırılmış olarak kağıt üzerine aktarılmış izdüşümdür. Mekanı temsil etme yöntemi olan ve mekan üzerindeki unsurları görselleştirme aracı olarak kullanılan harita, dağılış ilkesinin uygulanması bakımından coğrafyanın sıkça kullandığı tekniklerden biridir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Karbon-14 tarihlemesi organik materyaller (ahşap, turba, kemik, organik göl tortusu, bitki kalıntıları, kömür, kabuk, mercan, kumaş vb.) üzerinde yapılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Tarih biliminin isim babası olan Herodothos (MÖ. 485-425), sadece tarihte değil, coğrafya biliminde de ileri bir seviyede idi.

Yanıt Açıklaması: Kısaca geçmişin coğrafyası şeklinde tanımlanan tarihi coğrafyada asıl amaç, tarih öncesi ve tarihi dönemlere ait yüzey araştırmaları ile arkeolojik araştırmalar sonucunda kazılardan çıkan malzemelerden geçmişe ait bütün belge ve bilgileri kullanarak coğrafi sentez yapmaktır. Başka kelimelerle tarihi coğrafya bütün “tarihi belge ve bilgilerden yola çıkmak kaydıyla, modem coğrafya ilke ve yöntemlerini kullanarak geçmiş bir zaman diliminde bir sahanın coğrafi araştırmasını yapmaktır.

Yanıt Açıklaması: Kuvaterner bilimlerinin öncülerinden olan Flint’in, ilk baskısı 1947 yılında yapılan “Glacial Geology and the Pleistocen Epoch” adlı klasik kitabında, yer tarihinin son jeolojik döneminde meydana gelen ortam değişimlerinin kronolojisi, kesin olmayan tarihleme yöntemlerinden elde edilen muğlak verilere dayanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Sınıflandırma yapmanın amacı araştırmalarda ve eğitimde uzmanlığı sağlamak ve bunları daha kolay hale getirmektir. Yeni bilim dalları yaratmak, amaçlardan biri değildir.

Yanıt Açıklaması: Diyalektik, akıl yürütme yoluyla araştırma ve doğrulara ulaşmaktır. Bir tez veya görüşü, onun mantıksal sonuçlarını incelemek yoluyla çürütme yöntemi veya gerçeklik ile gerçekliğin çelişmelerini incelemeye, aşmaya yarayan yolları arayan, akıl yürütme yöntemidir. Friedrich Hegel (1770-1831), çağdaş diyalektiğin kurucusudur. Dönemi ve sonrasındaki diyalektiği tümüyle etkilemiştir. O’na göre her şey kendi zıttıyla gelir ve her şey kendiyle çatışır.

Yanıt Açıklaması: Lefebvre, sosyal ve mekansal olanı birbirlerine ait ve parçası olarak diyalektik bir yaklaşım içinde ele alır. Mekanın oluşturduğu toplumsal ürün sosyal ve mekansal farklılıkları oluştururken belirleyici olan toplumsal davranış biçimleridir. O mekanı üç kategoride ele almaktadır; a) Algı mekanı; duyularla algılanan fiziksel mekan olarak tanımlanır. b) Zihinsel mekan; mantıksal soyutlamaları ve kavramsallaştırmaları içerir. c) Sosyal mekan; sosyal bir ürün olarak bireyin ve toplumun geçiş eylemleriyle (hafıza, deneyim) tanımlanır.

Yanıt Açıklaması: Tarihi coğrafyadaki arazi araştırması, öncelikle insan eseri olan her türlü izi kapsamakta, özelde ise tarihi yerleşmelerin bulunması, belgelenmesi ve bunların arkeolojik kazı yapılmadan bilimsel yöntemlerle incelenmesidir. Yüzey araştırmasıyla kaynak malzeme toplanan belli başlı alanlar vardır. Bunlar arasında; mağaralar, nehir ve göl yatakları, höyükler, tümülüsler, akropoller ve nekropoller en fazla dikkati çekenlerdir. Bu tür mahallerde araştırma yapılırken; düz arazide düzenli tepeler, düzgün biçimli oval tepeler, çevreye duvarlı çitler, bitki örtüsü, eski yol ağları, resimli kayalar vb. gibi; havadan yapılan aramalarda ise, küçük kabarıklar, kıyılar, yollar, bitki örtüsü ve yerleşme izleri gibi gözlemlerin kaydedilmesi, hava fotoğrafı alınması, nemlilik oranı ölçümü gibi hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir

Yanıt Açıklaması: Aşağıda radyoaktif parçalanmaya dayanan üç teknik ile radyoaktiviteden dolayı çıkan enerjinin birikimine dayanan iki tekniğin detaylıca verildiği “radyoaktif yöntemler”, mutlak yaş tayininde oldukça önemli olmasına rağmen, araştırmalar bunun sadece radyoaktif maddelerle sınırlı kalmadığını göstermektedir. Nitekim, dünyanın manyetik alanının belli koşullarda maddenin kimyasını etkilediği bilgisinden hareketle, “manyetik alan değişimi”; canlı yaşamının sona ermesiyle ondan kalan fosillerde zamanla meydana gelen kimyasal değişiklikler, “resamizasyon”; toprak içinde bulunan fosil kemiklerde uranyum birikimi ile “uranyum”; yeraltı sularında bulunan kimyasalların toprak içinde bulunan fosil kemiklerdeki kimyasallarla tepkimeye girmesi ile, “florin”; volkan camlarında zamanla biriken su miktarı ise “obsidiyen hidrasyonu” yöntemlerinin geliştirilmesine imkan sağlamıştır.

Yanıt Açıklaması: Tarihi coğrafyada geçmiş mekanın yeniden inşası işleminde hangi dönem üzerinde duruluyorsa, kaynakların niteliğine bağlı olarak, yeniden inşa da farklılaşabilmektedir. Örneğin, Postglasiyal dönem vejetasyon değişiminin aydınlatılmasında polen çalışmaları kullanılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Yazılı kaynaklar denildiğinde, adından da anlaşılacağı üzere yazının icadından sonraki döneme ait olanlar anlaşılmaktadır. Bu kaynaklar, muhafaza edildikleri/bulundukları yerler esas alınmak kaydıyla genel olarak, “arşiv malzemesi, kütüphane malzemesi ve müzelik malzeme” olmak üzere üç ana başlık altında toplanmaktadır.