Tarihi Coğrafya

Yanıt Açıklaması: Eski Yunanca’dan gelen “dendrokronoloji” (Dendro-ağaç, chronos-zaman, logos-bilim), kısaca ağaçla yapılan tarihlendirme anlamına gelmektedir. Bu yöntem Antik çağdan itibaren kullanılan klasik bir tarihle-me metodu olup son yüzyılda gelişen bazı yeni tekniklerle (Karbon-14, varv vb.) karşılaştırılarak doğru bir kronoloji oluşturulmaya yarar. Ağaçla zamanın tespit edilmesi, ağacın gövdesinden yatay kesitte alınan numunelerdeki halkaların sayılması esasına dayanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Bu bağlamda, fiziki coğrafya insanın yaşadığı ve bütün faaliyetlerini gerçekleştirdiği fiziki mekanı; beşeri coğrafya ise insan ile faaliyetlerini çevreleriyle etkileşim içinde ve meydana getirdikleri mekansal örgütlenme biçimiyle inceler.

Yanıt Açıklaması: Sultanların günlük yaşamlarını anlatan ve saray yazıcılarının tuttuğu notlara dayanan yapıtlara “vekayiname veya ruzname” denir.

Yanıt Açıklaması: Türkiye’de Togan’dan (1932) başlayarak O. Gümüşçü’ye (2001) kadar olan dönemdeki çalışmaları kapsayan döneme "karmaşa ve arayışlar dönemi" adı verilir.

Yanıt Açıklaması: Tarihi haritalara ve resimlere dayalı yeniden inşa: Avantajlar: 1. Görsel bilgi 2. Bol mekansal niceliksel bilgi Sınırlılıklar: 1. Hatalar, tutarsızlıklar ve yanlışlıklar 2. Geometrik düzensizlikler 3. Birleşik-birleşik olmayan arazi örtüsü sınıflandırması 4. Bazı arazi örtüsü sınıflandırmasında eksik bazı sınırlar Uygun zamansal ve mekansal ölçekler: 1. Yüzyllık zaman ölçeği 2. Bölgesel ölçek (Tablo 8.1)

Yanıt Açıklaması: Chicago’da çalışmış olan W. Libby, savaş sonrası dönemde karbon-14 tekniğinin öncüsü olmuştur. Bu çalışma, 1960 yılında bir Nobel ödülü ile taçlandırılmıştır. Libby’nin atmosferdeki karbon kararlılığına ilişkin ilk varsayımlarından bazılarının zaman içerisinde farklılaşmaya yeterince imkan sağlamadığının anlaşılmasının ardından, elde edilen sonuçları arıtıp ayarlamak amacıyla daha sonra ağaç halka sayımı analizi ve yıllık çökelti sayımı gibi eski teknikler kullanılmıştır. Doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: Göreceli konum; zaman, mesafe, yön, ilişkiler, maliyet, coğrafi unsurlar gibi değişkenler bağlamında bir yerin başka bir yere göre durumu ya da o yerin konumsal özelliklerinin belirlenmesidir.

Yanıt Açıklaması: Mevkii konusunu, aslında jeolojik zaman tablosu içerisinde ve jeolojik etkilerle birlikte izah etmek çok daha doğrudur. Nitekim yerküre üzerindeki mekansal farklılıkların temelinde jeolojik tesirler yatar. Kuşkusuz başından itibaren her hareketin neden ve sonuçlarına bakıldığında süreçlerin bir birini etkiledikleri görülmektedir. Dünya’nın oluşumundan itibaren geçen bu süreç devirlerle izah edilmektedir ki, bunlar içerisinde tarihi coğrafya açısından en önemlisi Kuaterner’dir. IV. zaman adı da verilen bu devrin tarihi coğrafya araştırmaları açısından taşıdığı önem, insanlığın ortaya çıktığı ve halen içerisinde yaşadığı dönem olmasından kaynaklanmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Bitki, spor ve polenlerini inceleyen bilim dalına paleopolinoloji denilmektedir. Geçmiş zaman diliminde jeolojik katmanlarda korunmuş olan spor ve polenlerin varlığı içinde bulunduğu katman detaylı bilgilere ulaşılmasını sağlar.

Yanıt Açıklaması: ‘Geçmiş’le ilgilenen yöntem Reduktif yöntemdir. Tipolojik yöntem, alanların şekil, form ve tipine; karşılaştırma/ komperatif metot benzerliklere; fonksiyonel yöntem ise merkezi, ekonomik vb. işlevine odaklanır. Geçmiş aşama ve süreçlere, dönemin ilerlemesine ve gelişime vurgu yapan yöntem ise kademeli gelişim, yani progresif metottur.

Yanıt Açıklaması: Coğrafyacıların da “arazi araştırması” vardır. Buradaki gibi farklı isimler verilse de, kast edilenler, birbirine çok yakın ve genel çerçevede aynı işlemlerdir. Yani, araştırmak, veri toplamak amacıyla, kırsal veya kentsel mekanlara gidilerek, konuya dair veri toplamak, inceleme ve gözlem yapmaktır.

Yanıt Açıklaması: Potasyum-40/argon-40 tarihleme yöntemi, volkanik kayaçlardaki ve tüflerdeki sanidin, plajiyoklaz, biotit, hornblend, olivin ve ayrıca bazı otojenik mineraller üzerinde uygulanabilmektedir. Radyoaktif potasyum-40 izotopunun yarılanma ömründen dolayı (~1,25 x 109 yıl), argon-40 izotopunun sistemdeki birikimi oldukça yavaştır. Bu nedenle, 100.000 yıldan daha genç numunelere uygulanamaz. Bu yöntemle 100.000 yıldan başlayarak 5 milyon yıl öncesine kadar tarihlemeler yapılabilmektedir. Doğru yanıt A'dır.

Yanıt Açıklaması: Tarihi coğrafyanın kaynakları yerel ve ulusal yöneticilerin elinden çıkan yönetime, nüfusa, vergiye ve mülkiyete ait her türlü kayıt, envanter, nüfus sayımları, haritalar, keşif ve sondaj raporları, toprak mülkiyetini ve kullanımını gösteren kayıtlar, kiliseye kayıtlı mallar, mali kayıtlar, yerel ya da ulusal mahkeme kayıtları ile özel kişiler tarafından tutulan ve günümüze ulaşabilen özel arşivlerdir. Genel anlamıyla kaynak, bilgi veren malzeme olup esasen insanın söylediği, yazdığı ya da ürettiği her şey bu kapsama girer; ancak her bilgi veren malzeme de kaynak olma özelliği taşımaz. Bir malzemenin kaynak olabilmesi için ya devrinde üretilmesi ya da devrine yakın bir zamanda ve devrinin kaynaklarından faydalanılarak meydana getirilmesi gerekir. Birinci gruba giren malzemelere “ana kaynak” denir ve tarih araştırmalarında son derece önemlidir. İkinci grup ise, birincilerin bulunmadığı hallerde önem kazanırlar ve ana kaynaktan faydalanılarak meydana getirildiklerinden “birinci elden kaynak” olarak tanımlanırlar. Ana kaynakla birlikte, birinci elden kaynağın bulunmaması halinde, bunlardan faydalanılarak meydana getirilen “ikinci elden kaynaklar” önem kazanır

Yanıt Açıklaması: İlk büyük devletlerin ve siyasi organizasyonların çöller ve kurak bölgelerde doğmasında suyun büyük rolü olmuştur. Bu sebepten dolayı ilk büyük siyasi topluluklara “hidrolik medeniyetler” de denilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Bölge, sahip olduğu karakteristik özellikler bakımından çevresinden farklılık gösteren alanların gruplanmasıyla oluşan alan olarak tanımlanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Salnameler, muhtevalarına bakıldığında, geçmiş yıllardaki önemli olayları özetleyen ve ait oldukları yılların müessese ve hal tercümeleri gibi çeşitli konular hakkında son derece kısa ve önemli bilgiler veren eserlerdir. Bir yıllık olayları topluca göstermek üzere hazırlanan bu eserler için kullanılan salname; Farsça, “sene” ve “mektup/kitap” anlamına gelen iki kelimeden oluşan ve Tanzimat sonrasında kullanılmaya başlanan bir isimdir.

Yanıt Açıklaması: Dünya üzerinde yaşanan savaşlar, sonrasında yapılan antlaşmalar, kurulan çeşitli birlikler ve tarafların üstünlük sağlamam çabaları mekanın siyasi hakimiyet kurmadaki önemine işarettir.

Yanıt Açıklaması: Herodothos’un belirttiği gibi, “mekanı ölçme sanatını bilen insan aynı zamanda ona nasıl hakim olacağını da bilir”. Bu, bize mekanın ayrıca siyaset için de çok önemli olduğunu göstermektedir. Daha sonra bu anlayış, doğaya hakim oldukça onun daha iyi kullanılabilir olması noktasına kadar götürülmüştür. Herodothos kendi döneminde gidip gezdiği yerleri gerek ölçüme vurarak gerekse de niteliksel özelliklerini anlatarak tasvir etmiştir. O burada mekan ve zaman koordinatlarını kullanarak bir anlamda Dünya’nın nicelleştirilmesi ve aydınlığa kavuşmasını sağlamıştır

Yanıt Açıklaması: Modern fiziki coğrafyanın kurucusu Alexander von Humboldt olarak kabul edilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Birçok göl çökellerinde yatay düzlemde farklı özellikler gösteren tabakaların üst üste sıralandığı görülür. Bu tabakalarda iri taneli olanlar ve ince taneli olanlar birbiri üzerine sıralanmıştır. Tortulların birikiminde bu şekildeki düzenli değişiklikler tıpkı dendrokronolojide olduğu gibi mevsimsel değişimleri göstermektedir. Bu diziler sayılarak bunların zaman aralıkları belirlenebilir ki buna da varv metoduyla tarihlendirme denilmektedir. Doğru cevap B'dir.