Türkiye Cumhuriyeti Siyasî Tarihi

Yanıt Açıklaması: 27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi, Türk Silahlı Kuvvetlerinden (TSK) düşük rütbeli bir grup subayın Demokrat Parti (DP) iktidarına karşı gerçekleştirdiği Cumhuriyet tarihindeki ilk askerî darbedir. Demokrat Parti, Türkiye’de çok partili hayata geçişten sonraki ilk demokratik seçim niteliğini taşıyan 1950 genel seçimleriyle tek başına iktidar olmuş ve cumhuriyetin kuruluşundan beri devam eden CHP’nin tek parti iktidarını sonlandırmıştır. DP, 1954 ve 1957’deki seçimleri de kazanmış ve 1960 yılına kadar on yıl ülkeyi tek başına yönetmiştir. 1960 yılında yapılan bu Askerî Darbe halkın oylarıyla, iradesiyle seçilmiş bir hükûmeti “silah” zoruyla devirmiştir. Bu durum, sonraki süreçte Türkiye’nin demokratik hayatına yapılacak başka askerî müdahalelere de kapı açmıştır.

Yanıt Açıklaması: Nispi seçim sistemi, partilerin aldıkları oy oranında milletvekili çıkarabildiği seçim sistemidir. Bu sistemde küçük partiler de mecliste sandalye sahibi olabilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Alevilerin ilk siyasal deneyimi olan, devletin sadece Sünniliği Hanefi mezhebini muhatap almasını kabul etmemeleri ve 1969 seçimlerinde Amasya, Tokat, Sivas gibi illerden 8 milletvekili çıkaran parti Türkiye Birlik Partisidir.

Yanıt Açıklaması: Alevilerin ilk siyasal deneyimi olan Türkiye Birlik Partisi, 17 Ekim 1966’da Avukat Cemal Özbey önderliğinde 12 kişi tarafından kurulmuştur.

Yanıt Açıklaması: Anadolu’da siyasi istikrarın Büyük Millet Meclisi (BMM) çatısı altında sağlanmasında, isyanların bastırılmasının katkısı kadar önemli diğer konu da Doğu cephesindeki başarılar sonucunda Ermeni ve Gürcülerin tehditlerine son verilmesidir. Eylül-Aralık 1920 arasında süren çatışmalar sonunda Ermeniler barış istemek zorunda kalmış; yapılan Gümrü Antlaşması'yla Batum, Kars, Ağrı, Erzurum, Artvin ve Sarıkamış BMM hüku^metine bırakılmıştır. Diğer yandan Kızılordunun bölgeye hakimiyeti sonrası Mart 1921’de Batum’dan çekilmek zorunda kalınmıştır. 16 Mart 1921’de Moskova Antlaşması’yla silah ve para yardımı karşılığında Batum’un Sovyetler Birliği’ne bırakılması kabul edilmiştir. Karşılığında Sovyetler Birliği de Ermenistan ve Gürcistan sınırları hakkındaki daha önceki anlaşmaları kabul edecektir. Moskova Antlaşması, BMM hüku^metinin Misak-ı Milli^’den taviz verdiği ilk antlaşmadır.

Yanıt Açıklaması: Tanzimat dönemi, Osmanlı aydınının ve bürokratlarının Avrupa medeniyeti karşısında geri kaldıklarını kabullendikleri bir dönemdir. Osmanlı’nın Batılılaşmacı aydını geri kalmışlığı aşmanın Avrupa medeniyetine dâhil olmaktan geçtiğine inanmaktaydı. Avrupa medeniyetine dâhil olmanın ise ilk görünen biçimi kıyafetlere ve adab-ı muaşerete yansımıştır. Bu kapsamda cevap adab-ı muaşeret kurallarıdır.

Yanıt Açıklaması: Yeni kurulan rejimle uzlaşmayı siyasal stratejisinin odağına koyan Demirel, ordu ile ilişkileri rayına oturtabilecek birinin cumhurbaşkanı seçilmesini istemiştir. Demirel’e göre ordu-millet kucaklaşması henüz gerçekleşmemiş ve bunu sağlayabilecek en uygun aday genelkurmay başkanı Cevdet Sunay’dır.

Yanıt Açıklaması: AP çatısı altında siyaset yapamayacaklarına inanan muhalif milletvekilleri, Ferruh Bozbeyli öncülüğünde Aralık 1970’te kurulan Demokratik Parti (DP) ye geçmiştir. Bu partinin kurucuları arasında, eski DP’li etkili kişilerin de yer alması AP açısından oldukça zorlu bir sürecin yaşanmasına neden olmuştur. İktidardaki bir partiden önemli isimlerin başka bir parti kurması Demirel hükûmetinin bütçe oylamasındaki başarısızlığını pekiştirmiştir. Her ne kadar sistemli bir muhalefet hareketi ortaya koyamasa da DP, 12 Mart 1971 Muhtırası’na giden süreçte Demirel’i zor duruma sokmuş ve politikalarının parti içinde sorgulanmasına yol açmıştır. Bununla birlikte, 1969 seçimlerinden kısa bir süre önce değiştirilen seçim sistemi ile yeni kurulan partilerin AP ve CHP gibi köklü partilerle yarışabilmesinin önü tıkanmıştır. Bu koşullarda GP, Türkiye Birlik Partisi (TBP) ve DP önemli bir varlık gösterememiş, siyaset sahnesinden silinmişlerdir.

Yanıt Açıklaması: 6-7 Eylül olayları sonrasında Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu, Fethi Çelikbaş, Feridun Ergin ve Mükerrem Sarol gibi önde gelen milletvekilleri partilerinin muhalefete karşı izlediği tutuma karşı eleştirilerinin dozunu arttırmışlardır. 19 milletvekili haysiyet divanına sevk edilmiştir. 9’u ihraç edilirken diğer 10 vekil ise istifa etmiştir. 19’lar olarak bilinen bu milletvekilleri yaptıkları çeşitli strateji toplantıları sonucunda 20 Aralık 1955’te Ekrem Hayri Üstündağ Genel Başkanlığında Hürriyet Partisini kurulmuştur.

Yanıt Açıklaması: Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel, sağlığının bozulması üzerine Şubat 1966’ta ABD Başkanı Johnson’un gönderdiği özel uçakla tedavi edilmek üzere ABD’ye gitmiştir. Durumu gittikçe ağırlaşan Gürsel, yaklaşık kırk gün sonra Türkiye’ye geri getirilmiştir. Sağlığında olumlu bir gelişme gözlenemeyen Gürsel’in görevini yerine getiremeyeceği GATA’dan 38 doktorun raporuyla ortaya konunca Cumhurbaşkanlığı seçim süreci de başlamıştır. Yeni kurulan rejimle uzlaşmayı siyasal stratejisinin odağına koyan Demirel, ordu ile ilişkileri rayına oturtabilecek birinin cumhurbaşkanı seçilmesini istemiştir. Demirel’e göre ordu-millet kucaklaşması henüz gerçekleşmemiş ve bunu sağlayabilecek en uygun aday genelkurmay başkanı Cevdet Sunay’dır. Sunay; her ne kadar Silahlı Kuvvetler Birliği (SKB) adlı yarı askerî yapılanmanın liderliğini yapmışsa da 1961 seçimlerinden sonra parlamentonun açılmasına engel olmak isteyenlere karşı çıkmıştır. Yine 22 Şubat ve 21 Mayıs’ta Aydemir’in darbe girişimlerinde hükûmetten yana tavır alması, AP’nin stratejisiyle birleştirilince Cumhurbaşkanlığı için en uygun aday olarak görülmüştür. Sunay önce genelkurmay başkanlığından emekli edilmiş ve kısa bir süre sonra da Cumhurbaşkanlığı kontenjanından senatör seçilmiştir. Böylece Cumhurbaşkanlığına aday olabilmesinin önündeki engel kalkmıştır. 27 Mart 1966’da AP ve CHP’nin uzlaşımıyla Cevdet Sunay 5. Cumhurbaşkanı olarak köşke çıkmıştır.

Yanıt Açıklaması: 1959 yılında yapılan müzakereler sonucunda bir Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulması ve Kıbrıs Türklerinin anayasal haklarının İngiltere, Yunanistan ve Türkiye garantörlüğü altında olması üzerinde anlaşılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Menderes’in yükseköğretim alanındaki hamlesi, 1957de Ankara’da Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ), 1958’de ise Erzurum’da Atatürk Üniversitesi ve Karadeniz Teknik Üniversitesinin açılmasıyla gerçekleşti.

Yanıt Açıklaması: 8 Kasım 1924’te İsmet (İnönü) Paşa hükûmeti, 19 ret ve 1 çekimsere karşılık 148 oyla güvenoyu aldı. Ertesi gün Halk Fırkasından istifalar başladı. Kurtuluş Savaşı’nda önemli görevler üstlenmiş komutanların önderliğinde ve önemli kişilerin katılımıyla yeni bir partinin kurulacağı iyice açığa çıkınca, 10 Kasım’da Halk Fırkası, başına Cumhuriyet sözcüğünü ekleyerek adını Cumhuriyet Halk Fırkası şeklinde değiştirdi. 17 Kasım’da Kazım (Karabekir) Paşa’nın başkanlığını, Rauf (Orbay) ve Adnan (Adıvar) Beylerin ikinci başkanlığını, Ali Fuat Paşa’nın genel sekreterliğini yaptığı Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Partiye, Halk Fırkasından istifa eden 28 milletvekili ile Gümüşhane’den bağımsız seçilen Zeki (Kadirbeyoğlu) Bey olmak üzere 29 toplam milletvekili katıldı. Doğru cevap B’dir

Yanıt Açıklaması: 31 Temmuz 1959 tarihinde, Yunanistan’dan sadece 15 gün sonra, daha sonra Avrupa Birliği (AB) hâline gelecek olan Avrupa Ekonomik Topluluğuna (AET) ortaklık başvurusunda bulundu.

Yanıt Açıklaması: Yeni Türkiye Partisinin lideri Ekrem Alican’dır.

Yanıt Açıklaması: Adnan Menderes siyasete ilk olarak 1930’da Serbest Cumhuriyet Partisi saflarında atılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Henüz I. Dünya Savaşı bitmeden Ocak 1918’de Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Willson genel olarak yenilen milletlerin kendi kaderini belirleme hakkından bahseden ilkeler ilan etmiştir.

Yanıt Açıklaması: Celal Bayar, Refik Koraltan ve Mehmet Fuad Köprülü ile birlikte Adnan Menderes 7 Haziran 1945’te Dörtlü Takrir’e imza atan dört kişiden biri olmuştur. Cevap I, IV ve V maddelerin birlikte yer aldığı C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: İlk dört seçenekteki eşleştirmeler doğruyken Rusya Kars’ı 93 Harbi sırasında ele geçirmiştir

Yanıt Açıklaması: Başbakan Adnan Menderes'in yükseköğretim alanında başlattığı hamle çerçevesinde 1957 yılında Ankara'da kurulan üniversite Orta Doğu Teknik Üniversitesi'dir.