Osmanlı Yenileşme Hareketleri (1703-1876)

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap D olacaktır. Sayfa 112  de Osmanlı Tarımı konu başlığındaki açıklamalarda  tekrar bakılması durumunda  D  seçeneği " 1838’de Hariciye Nezareti’ne bağlı olarak ülkede ticaret, sanayi ve tarımı geliştirmek için çalışmalar yapmak amacıyla Ziraat ve Sanayi Meclisi (Meclis-i Umur-i Nafıa) ve ardından da 1839’da Ticaret Nezareti gibi merkez birimleri oluşturuldu. " şeklinde açıklanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Matbaanın Müslüman Osmanlılar tarafından geç bir dönemden itibaren kullanılması, üzerinde en fazla konuşulan konulardan biridir. Dini kaygılarla matbaaya tepki gösterildiği ya da kitap yazarak veya çoğaltarak geçinen müstensihlerle süslemelerini yapan tezhipçilerin boykotu nedeniyle geç geldiği gibi suçlama ve savunmalar öne çıkan tartışma konularıdır. Aslında gerçek daha basittir: arz­talep dengesi ve estetik kaygı. Daha açık bir ifadeyle, estetik olarak yazma kitaptan kopamayan ve basma kitabı beğenmeyen bir toplumda buna bir de okuma yazma oranının düşüklüğü eklenince matbaanın tercih edilmeme konusu kendiliğinden netleşir. Doğru yanıt “E” şıkkıdır

Yanıt Açıklaması: Nizam-ı Cedid reformlarına tek muhalif cephenin yeniçeriler olduğu şeklindeki yaklaşım çeşitli problemler barındırmakta ve karmaşık resmi görmeyi engellemektedir. Nizam-ı Cedid eliti karşısına Yeniçeri Ocağı’nın konumlandırılması bu bağlamda doğru, ancak eksiktir. Devletin yeniçerilerle sorunu ne idi? Olayın bir söylem ve propaganda, bir de tarihsel gerçeklik boyutu bulunmaktadır. Literatürde, bu iki boyutun arasındaki çizgi belirsizleştirilerek anlaşılmaz bir hale getirilmiştir. Sorun, yeniçerilerin askerlik dışı işlerle, yani, ticaret ve zanaatla uğraşıp esnaflaşmaları mıydı? Nizam-ı Cedid içerisindeki kimselerin de talime ilaveten esnaflığa bulaşmış olmalarına merkezi yönetimin izin verdiği dikkate alındığında bu tez geçerliliğini kaybetmektedir. 18. yüzyıl sonu itibarıyla 400.000 esame sahibinin varlığı bildirilmektedir; oysa, gerçekte askerlikle meşgul olanların sayısı 40.000’den fazla olmamalıydı. Sorun yeniçerilerin ellerinde bulunan esamelerin adeta senet gibi alınıp satılmasının önüne geçilmesi miydi? Bu da gerçek bir sorun olarak görünmemektedir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı Devleti’ni en fazla uğraştıran yatırım Rumeli Demiryolları oldu. Daha önce anlaşma imzalanan üç değişik grubun yükümlülüklerini yerine getirememesi üzerine Avrupa’ya gönderilen Nafıa Nazırı Davud Paşa, 17 Nisan 1869’da aslen Macar yahudisi olan Baron Maurice de Hirsch ile anlaştı.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı sınırları içinde ilk matbaa, İspanya’dan sürülen Yahudi mülteciler tarafından 1493 yılında kuruldu; daha sonra 1567’de Ermeniler ve 1627’den itibaren de Rumlar tarafından kullanıldı. İlk Türk matbaası ise İbrahim Müteferrika’nın çabaları neticesinde 1727 yılında kuruldu.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı maliyesindeki en büyük tağşişin gerçekleştiği II. Mahmud döneminde ise gümüş kuruş değerinin %85’ini kaybetti.

Yanıt Açıklaması: Gerçekleşmeden bastırılan Kuleli Vakası, daha sonra Meslek ve Yeni Osmanlılar diye anılacak olan siyasi hareketlere ilham kaynağı olmuştu. Nitekim, bu olayı bir hürriyet hareketi olarak yorumlayan Yeni Osmanlıların önderlerinden Namık Kemal, olaya adı karışanların gizlice yargılanmasını Tanzimat’ın getirdiği hukuki esaslara aykırı olduğunu ifade eder. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Daire-i adliyye’ye göre sağlam bir devlet için gerekli olan orduya ancak bolluk ve huzur içinde yaşayan bir halktan sağlanan hazine ile ulaşılabilir. Adil bir yönetimle de dünya barışı sağlanabilir.

Yanıt Açıklaması: İmparatorluk sınırları esas alındığında basın faaliyetleri 18. yüzyıl sonlarına kadar götürülebilir. 1795’te İstanbul’daki Fransız elçiliği matbaasında basılan ve Bulletin de Nouvelle adıyla yayımlanan ilk gazeteyi, 1796’da Gazette Française de Costantinople adıyla aylık olarak yayınlanan ikincisi izledi. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Devletin sanayi girişimlerinden vazgeçmesinden sonra, 1864’te sanayii desteklemek ve girişimcilere  yol göstermek üzere Islah-ı Sanayi Komisyonu kuruldu. Doğru cevap D dir.

Yanıt Açıklaması: Piyasada sikkeyi temsilen tedavül edecek olan kaimeler paraya olan âcil ihtiyaç yüzünden kalıplarının hazırlanması beklenmeden Ocak 1840’ta el yazılı olarak çıkarıldı.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap E olacaktır. Sayfa 157  de Siyaset-Toplum İlişkisi ve Etkileşimi konu başlığındaki açıklamalarda  tekrar bakılması durumunda   :“ A seçeneğinin 17. Yüzyıl Celâlî isyanları denilen kargaşa dönemi, üretim ve tüketim ilişkilerini ciddi bir biçimde etkilediği,  B seçeneğinin Panslavizm: Slav kökenli tüm milletleri Rusya’nın şemsiyesi altında bir araya getirme hedefidir.  C seçeneğinin 1789’da patlak veren Fransız İhtilâli, yaydığı fikirler nedeniyle Balkan coğrafyasında Osmanlı Devleti açısından yeni sorunlar ortaya çıkarttığı, D Panslavizm politikası, Avrupa devletleriyle Rusya arasında sömürgecilik yarışının hızlanması, Balkanlarda bağımsızlık hareketlerinin başlamasında etken olduğu,  E 1789’da tahta çıkan III. Selim, bu durum karşısında Avusturya ve Rusya ile imzalanan antlaşmalarla sağlanan barış ortamından da yararlanarak Nizam-ı Cedit adıyla kapsamlı bir reform programını yürürlüğe koyduğu, “ şeklinde açıklanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Mahmud, saray teşkilâtını esaslı bir düzenlemeye tâbi tutmuştur. Bunlar; silahtarlığı ortadan kaldırmak, Sırkitabetini’ni Mabeyn Başkitabeti’ne dönüştürerek sarayda ciddi bir sekretarya kurmak ve Mabeyn Müşirliğini oluşturarak Enderun’un düzenini değiştirmektir.

Yanıt Açıklaması: II. Mahmud, saray teşkilâtını esaslı bir düzenlemeye tâbi tuttu. Silâhtar Giritli Ali Ağa’nın 1831’de vefatı üzerine gördüğü işleri hazine kethüdasına aktararak silahtarlığı ortadan kaldırmıştır. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap E olacaktır. Sayfa 115  de OSMANLI PARA DÜZENİ VE BANKACILIK konu başlığındaki açıklamalarda   " Tağşiş: Madeni paranın (sikke) içerisinde bulunan değerli maden miktarını azaltma işlemine tağşiş denirdi. Bu operasyon neticesinde elde edilen değerli madenlerle yeni para basılır ve bu şekilde elde edilen miktar hazinenin kârı olurdu. Sıkıntıya girdikçe bu tedbire başvuran hazine, bir finansman aracı olarak kullandığı bu yöntemle bir yerde halkın elindeki paraya el koymuş olurdu. " şeklinde açıklanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: II. Mahmud, Evkaf­ı Hümayun, Divan­ı Deavi, Dahiliye, Hariciye, Maliye ve Ticaret Nezaretlerini kurarak sadrazamın yetkilerini bunlar arasında paylaştırdı. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: 1843 yılında Zeytinburnu’nda boru, ray, pulluk, top, kılıç, süngü, vapur ve fabrika aksamı gibi her türlü demir alet ve eşyayı üretmek üzere bir demir fabrikasının kurulması kararlaştırıldı ve gerekli alet, makine ve ustalar Belçika’dan getirtildi. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Yirmisekiz Mehmed Çelebi’yle beraber Paris’te bulunan oğlu Said Efendi’nin burada matbaa ile ilgili gözlemleri ve İstanbul’a  döndüğünde bu konuda Müteferrika’ya yaptığı yardımlar sayesinde matbaanın hayat bulduğu iddia edilir. Bu bakış açısının, İstanbul, Selanik, İzmir ve Halep’te Yahudiler, Ermeniler ve Rumlar tarafından öteden beri işletilmekte olan matbaacılık altyapısını inkâr ettiği açıktır. Müteferrika, 1493’ten, II. Bayezid devrinden (1481-1512) beri imparatorlukta zaten var olan matbaacılık alt yapısına Türkçe harf­li ilk matbaayı kazandırmıştır. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı da 1729­1829 arasında, yani yüzyıl­ lık zaman diliminde basılan kitap sayısının sadece 180 adet olması bu ilgisizliği ortaya koyar. Satın alanların, sade ve zevksiz buldukları basılı kitapları süsletmek üzere tezhip ustalarına götürmeleri, dönemin kitap algısını ve basma kitaba olan bakışı göstermesi açısından ilginçtir.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap A olacaktır. Sayfa 110 da   DEVLET ELİYLE SANAYİLEŞME konu başlığında  " 1846’da inşasına başlanan ve basma, çorap, iç çamaşırı, çadır bezi ve pamuk ipliği üreten Veliefendi Basma Fabrikası 1850’de üretime geçti. Ürünleri askeri birimler tarafından satın alınan ve finansal sorunlar, kötü yönetim ve yabancı mallarla rekabet yüzünden 1860’lı yıllarda kapanma tehlikesi atlatan bu fabrika önce Hazine-i Hassa’ya ve daha sonra da Harbiye Nezareti’ne devredildi. " şeklinde açıklanmaktadır.