Osmanlı Yenileşme Hareketleri (1703-1876)

Yanıt Açıklaması: Dış ilişkilerle yakın irtibatı ve mühim evrakın saklandığı bir yer olması dolayısıyla önemini sürdüren Âmedi Odası Tanzimat döneminin önemli bürokratlarını yetiştiren bir mektep oldu. Daha sonraları oluşturulan Mezahip Odası, Beylik Kalem’inin yaptığı, gayrimüslim tebaanın kayıtlarını tutma vazifesini üstlendi. 1869’da nezarete bağlı olarak kurulan Tabiiyet Kalem’inin görevi yabancı uyruğu iddiasında bulunanların gerçek uyruğunu bulmak ve Hariciye Matbuat Kalem’ininki ise, yerli ve yabancı basını takip etmekti.

Yanıt Açıklaması: Mehmed Çelebi, padişahın Kudüs’teki Kutsal Lahit Kilisesi’ni onarmaları için Fransızlara izin verdiğini bildirmek, Fransa’ya verilmiş olan kapitülasyonların yenilenmesi  konusunu görüşmek, Osmanlı yönetimini Fransız siyasetinden haberdar etmek ve Osmanlı­ Fransız münasebetlerini güçlendirmek üzere Paris’e gönderilmişti.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı Devleti açısından değerlendirildiğinde ise, padişah ve saray görevlilerinden (mabeyn), askeri (seyfiye), dini (ilmiye) ve sivil bürokrasiye (kalemiye) kadar geniş bir yelpazeyi kucaklar.

Yanıt Açıklaması: 1840’ta iltizam usulü kaldırılarak merkezden taşraya muhassıl-ı emval denilen görevliler gönderilmeye başlandı. Sancağın idari ve mali yöneticisi olan muhassıllar, topladıkları vergileri doğrudan merkezi hazineye göndermekteydi. Vergilerin tespit ve toplanmasında muhasssıllara yardımcı olmak üzere sancak merkezlerinde muhassıllık meclisleri kuruldu.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı Devleti’nde ilk nüfus sayımı 1831’de II. Mahmud tarafından gerçekleştirildi. Vergi verecek ve askere gidecek kişileri belirlemek üzere yapılmıştır. (Konu: Tercüme Faaliyetleri, s. 7).

Yanıt Açıklaması: İbrahim Müteferrika, I. Mahmud devrinde kaleme aldığı ve askeri ıslahatlar hakkındaki önerilerini sunduğu Usûlü’l- Hikem fî Nizâmi’l- Ümem isimli eserin sahibidir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Sultan Abdülmecid döneminde açılan Dârülmaarif ile rüştiyelerden mezun olanlara da memur olma imkânı tanındı. Böylece, eski sistemde dağarcığı çalıştığı büronun pratik bilgisiyle sınırlı olan memurların yeni gelişmelerden haberdar olmaları amaçlandı ve memuriyete giriş ve yükselmelerin de sınavla olması kararlaştırıldı. Ayrıca, memurların korkulu rüyası olan tevcihat usulü 4 Nisan 1838’de II. Mahmud tarafından ortadan kaldırılarak memurların sebepsiz yere azledilmelerine son verildi.

Yanıt Açıklaması: Dünya askerî tarihinde her erkek yurttaşın askerlik hizmetiyle mükellef tutulmasına dayanan zorunlu askerlik ilk kez Fransa’da 1793’te ortaya çıktı ve 19. yüzyılda başta Avrupa olmak üzere pek çok ülkede uygulanır oldu. İmparatorluk ve krallıkların ulus-devlet esaslı cumhuriyetlere dönüşmesinin en önemli sebeplerinden biri, zorunlu askerlikle birlikte siyaset diline giren eşitlik, millet ve vatan kavramlarıydı.

Yanıt Açıklaması: 25 Mayıs 1807’de çıkan ve Nizam-ı cedide esas darbeyi indiren ayaklanma Vaka-yı Selimiye’dir. Bu isyan özünde bir iktidar çatışmasını içerir.  (Konu: Selimiye Cami Vakası, s. 14).

Yanıt Açıklaması: 1842’de muhassıllık sisteminin ortadan kaldırılmasıyla sonuçlanan düzenlemenin ardından taşra teşkilâtında yeni bir organizasyona gidildi; Tanzimat’ın uygulandığı bölgelerde bir kaç köyün idaresi birleştirilerek ilk defa idari bir birim olarak kazalar oluşturuldu.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap A olacaktır. Sayfa 47- 48 Giriş bölümünde İdari Reformlar konu başlığında  Sayfa kenar bilgi notlarında  " Birun: "Sadrazamın padişahın emrini almak istediği konuyu kısaca özetlediği yazısına denir.  Telhis: Topkapı Sarayı’nın dış hizmetlere mahsus olan Bâb-ı Hümayun ile Bâbüssaade arasındaki kısmı. Padişah hocası, hekimbaşı, cerrahbaşı gibi devletin merkez görevlileri ve büroları burada bulunurdu " şeklinde açıklanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Müteferrika, 1493’ten, II.Bayezid devrinden (1481­1512) beri imparatorlukta zaten var olan matbaacılık alt yapısına Türkçe harf­li ilk matbaayı kazandırmıştır. Ayrıca, Batı’da Türkçe harf­li eserlerin önceden beri basıldığını da ifade etmek gerekir. Matbaada basılan temelde dil, tarih ve coğrafya konulu toplam 17 kitap ba­ sılış sırasına göre şunlardır:

Yanıt Açıklaması: Üç yıla yakın padişahlık yapan Sultan III. Osman devrinden hatırda kalan, İstanbul’un üçte ikisini harap eden Eylül 1755 tarihli Hocapaşa ve Temmuz 1756 tarihli Cibali yangınlarının dışında fazla bir şey yoktur.

Yanıt Açıklaması: Sultan I. Mahmud, İran, Rusya ve Avusturya savaşlarındaki başarısızlığın nedenlerini İbrahim Müteferrika’ya danışmış ve onun Usûlü’l-Hikem fî Nizâmi’l-Ümem isimli eserinin yazılmasına önayak olmuştu. Onun zamanında yapılan ıslahatlar çoğunlukla askeri alanda idi. 1733-1735 savaşları neticesinde Tebriz ve Bağdat’ın tekrar İran’ın eline geçmesi, ordunun ıslahına karar verilmesinde etkili olmuş olmalıdır. Bu dönemde Yeniçeri Ocağı’na yönelik düzenlemeler gündemdeki yerini korurken, maaşların aksamadan ödenmesi için de hassasiyet gösterilmişti. Topçu Ocağı’na yönelik bazı tedbirler alınarak yeni toplar döküldü.

Yanıt Açıklaması: 1840’ta iltizam usulü kaldırılarak merkezden taşraya muhassıl-ı emval denilen görevliler gönderilmeye başlandı. Sancağın idari ve mali yöneticisi olan muhassıllar, topladıkları vergileri doğrudan merkezi hazineye göndermekteydi. Doğru yanıt “B” şıkkıdır

Yanıt Açıklaması: Çözüm: Yirmisekiz Mehmed Çelebi, klasik Osmanlı tarih yazımında, kendinden önce Avrupa’ya gönderilen Osmanlı sefirlerinden ayrı tutulur ve onun diplomatik ya da askeri bir nedenle değil, Avrupa medeniyetini ve eğitimini izlemesi için Damad İbrahim Paşa tarafından özel bir misyonla Paris’e gönderildiği ileri sürülür. Oysa, dönemin kaynaklarında İbrahim Paşa’nın bu tür bir emir verdiğine dair henüz bir veri tespit edilemedi. Mehmed Çelebi, padişahın Kudüs’teki Kutsal Lahit Kilisesi’ni  onarmaları için Fransızlara izin verdiğini bildirmek, Fransa’ya verilmiş olan kapitülasyonların yenilenmesi konusunu görüşmek, Osmanlı yönetimini Fransız siyasetinden haberdar etmek ve Osmanlı-Fransız münasebetlerini güçlendirmek üzere Paris’e gönderilmişti.

Yanıt Açıklaması: Mahmud, Yeniçeri Ocağı’nı kaldırdıktan sonra ocağı hatırlatan her işareti silmeye gayret ettiği için Mehterhane ve mehter takımını da kaldırdı. Asakir-i Mahsure-i Muhammediyye ile birlikte bir bando takımının kurulması gündeme geldi. 25 Aralık 1831’de yeni ordu için bando takımı oluşturulması ve bu birime eleman yetiştirmek üzere bir mektebin açılması kararlaştırıldı. Enderun ile Bâbüssaade ağaları arasından müziğe yeteneği olanlar seçilerek İtalya’dan getirtilen besteci Guiseppe Donizetti’nin maiyetine verildi. Avrupa’dan getirtilen yeni çalgı aletleriyle Dolmabahçe Sarayı’nın yerinde bulunan köşklerden birinde 40-50 civarında bir öğrenci grubuyla eğitime başlayan Musika-i Hümayun mektebinde müziğin dışında, Arapça, Farsça ve din dersleri de verilmekteydi.