Osmanlı Yenileşme Hareketleri (1703-1876)

Yanıt Açıklaması: 19. yüzyılın ilk yarısında sosyal hayatta devlet müdahalesiyle gerçekleştirilen önemli bir yenilik de kılık kıyafet düzenlemesiydi. 1828’de askeri kıyafetlerde fes­ le başlayan bu süreç, 1829’dan itibaren devlet memurlarını kapsayacak şekilde genişletildi. Böylece, memurlara geleneksel kıyafet yerine ceket, pantolon ve fes giyme zorunluluğu getirildi; ardından özlük hakları, çalışma saatleri ve tatil gün­ leriyle ilgili de bir takım düzenlemeler yapıldı.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap B olacaktır. Sayfa 50 ve 51 de  NEZARETLERİN KURULMASI VE YENİ HÜKÜMET SİSTEMİ konu başlığında Dahiliye Nezareti;  " II. Mahmud, 12 Mart 1836 tarihli bir emirle iç işlerinde sadrazamın yardımcısı olan sadaret kethüdalığını Mülkiye Nezareti’ne dönüştürdü; yaklaşık bir buçuk sene sonra nezaretin adını Dahiliye Nezareti olarak değiştirdi; ayrıca, merkez bürolarını oluşturdu. Ancak, nezaretin bu yapısı uzun süreli olmadı. Nitekim, II. Mahmud’un ölümünden yaklaşık iki ay sonra Sadrazam Hüsrev Paşa, 2 Eylül 1839’da Dahiliye Nezareti’ni ortadan kaldırdı. İçişleri, bundan sonra sadaret müsteşarlığı, mektubi kalemi ve dahiliye kalemi gibi sadaretin alt birimleri tarafından yürütüldü. Bu durum, Fuad Paşa’nın ölümüyle devlet işlerinin büyük ölçüde Âlî Paşa’nın sırtında kalmasından dolayı 18 Şubat 1869’da Dahiliye Nezareti’nin tekrar kurulmasına kadar sürdü. Ancak, Âlî Paşa’nın 7 Eylül 1871’de vefatı üzerine sadarete getirilen Mahmud Nedim Paşa’nın ilk icraatlarından birisi nezareti ortadan kaldırmak oldu. 1877’de tekrar kuruluncaya kadar Dahiliye Nezareti’nin gördüğü işler sadaretçe yürütüldü. " şeklinde açıklanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap B olacaktır. Sayfa 110  da DEVLET ELİYLE SANAYİLEŞME konu başlığındaki açıklamalarda  tekrar bakılması durumunda: A seçeneğinin Zeytinburnu’nda boru, ray, pulluk, top, kılıç, süngü, vapur ve fabrika aksamı gibi her türlü demir alet ve eşyayı üretmek üzere bir demir fabrikasının 1843 yılında kurulduğu, C seçeneğinin Osmanlı Devleti 1863’te Sergi-i Umumi-i Osmani adıyla uluslararası bir sergiyi İstanbul’da organize etme başarısını gösterdiği, D seçeneğinin Osmanlıda sanayileşme siyaseti,  1838 Baltalimanı Ticaret Antlaşması’nın liberal fikir ve hükümleriyle de çelişmekte olduğu, E seçeneğinin 1845’te Fransız teknolojisiyle kurulan Bursa İpek Fabrikası’nın (Harir Fabrika-yı Hümayunu) ürettiği ham ipeğin en önemli müşterisi Hereke Kumaş Fabrikası olduğu,  şeklinde açıklanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Aydınlanma: 16. yüzyılda İtalya’da bilim ve sanat alanındaki gelişmelerle başlayan süreç sonunda 18. yüzyıl Avrupa’sında düşüncenin baskılardan kurtularak aklın öncülüğünde bağımsızlığa kavuştuğu dönemi niteler.

Yanıt Açıklaması: Telmiye diye bir sınıf yoktur.

Yanıt Açıklaması: İbrahim Şinasi’nin (1826­1871) çıkardığı Tasvir­i Ef­kâr 27 Haziran 1862’de ya­ yın hayatına başladı. Yalın dili ve içeriğiyle kısa sürede İstanbul basının önemli isimlerinden biri oldu. Haberlerin yanında fi­kir yazılarına da yer veren gazete, zamanla Yeni Osmanlılar olarak adlandırılacak olan muhalif kesimin sesi haline geldi. Gazetenin başta eğitim konusu olmak üzere yönetimi sert biçimde eleştirmesi ve özellikle muhalif­ler için bir çekim merkezi haline gelmesi, hükümeti hareke­ te geçirdi. Şinasi, 4 Temmuz 1863’te Meclis­i Maarif’teki görevinden ve devlet memurluğundan çıkarıldı. İki yıl daha gazetenin yayın yönetmenliğini yürüten Şinasi, 1864 tarihli Matbuat Nizamnamesi’nin ağır cezalar öngören maddeleri ne­ deniyle endişelenerek gazeteyi Namık Kemal’e bırakıp Paris’e gitti. Namık Kemal  yönetiminde eğitim konularına ağırlık verengazete, zamanla hürriyet, millet ve hükümet gibi siyasi konuları işlemeye başladı ve Yeni Osmanlıların yayın organı haline geldi.

Yanıt Açıklaması: 3 Kasım 1839’da ilân edilen Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nun (Tanzimat Fermanı) öncelikli hedefi, İmparatorluğun Balkan coğrafyasındaki varlığını sona erdirecek bir gelişme olan milliyetçi gelişmelerin önünü alma, Mısır sorununun çözümünde Avrupalı devletlerle kamuoylarının desteğini sağlama ve özellikle de idari hukuki açıdan devlet-toplum ilişkilerini yeniden düzenleme isteğidir.

Yanıt Açıklaması: 1. Mahmut’un yaptığı gezilerden sonra hastane, ibadethane, hamam, köprü, mektep vb. bölgenin altyapı ve sosyal hizmet alanlarındaki eksikliklerinin giderilmeye çalışılması, kamuoyunun önemsenmesi açısından önemli bir başlangıç olarak değerlendirilebilir. 1831’den itibaren Takvim-i Vekayi adıyla resmi bir gazetenin yayın hayatına başlaması, 1836’da kamuya açık yerlere padişahın portresinin (tasvir-i hümayun) asılması gibi uygulamalar ise padişahın tebaasıyla dolaylı temas, bilgilendirme ve kendini hatırlatma çabasının yansımalarıydı. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap E olacaktır. Sayfa 60  da TAŞRA TEŞKİLÂTINDA YAPILAN YENİLİKLER konu başlığındaki açıklamalarda ikinci  paragrafta   " Âlî Paşa ve Fuad Paşa’nın çabalarıyla Fransa’dan yararlanılarak yapılan 7 Kasım 1864 tarihli nizamnameyle ülke toprakları 27 vilâyet ve 123 sancağa bölündü. Cebel-i Lübnan, Mısır, Bosna, Girit, Yemen ve Hicaz özel durumlarından, İstanbul ise başkent olmasından dolayı düzenleme dışı bırakıldı. " şeklinde konu anlatılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı Devleti, 1 Kasım 1831’den itibaren Takvim-i Vekayi adıyla resmi bir gazete çıkarmaya başlamış ve bunu, devlet destekli yarı resmi Ceride-i Havadis (1840), Tercüman-ı Ahvâl (1860), Tasvir-i Efkâr (1862) ve Muhbir (1867) gibi gazetelerin yayımı izlemiştir.

Yanıt Açıklaması: Devlet bu teşviklerin yanında çiftçiye verilecek özel ve resmi kredileri düzenlemek amacıyla da bazı adımlar attı. 1848’de özel krediler için pilot bölge olarak seçtiği Kütahya’da kredi faizinin en fazla %8 olmasını kararlaştırdı ve her hangi bir aksaklık ve ödeyememe durumunda faize faiz yürütülmesini yasakladı. Doğru cevap B dir.

Yanıt Açıklaması: Birleştireceği esnafın üretim kapasitelerini, sermaye durumlarını ve kendilerine ne tür teşvikler verilebileceğini öncelikle analiz eden komisyonun yaptığı faaliyetler neticesinde, 14 Ağustos 1866’da simkeşçi esnafı, Simkeşçiler Şirketi; Eylül 1866’da deri ve deri ürünleriyle uğraşan debbağcı esnafı, Debbağlar Şirketi; 25 Haziran 1867’de at takımları, araba koşumları ve deri eşya imal eden sarraç esnafı, Sarraçlar Şirketi; 9 Nisan 1868’de dokumacı esnafı, Kumaşçılar Şirketi; 14 Nisan 1868’de çeşitli sanayi ürünleriyle aletler üreten dökümcü esnafı, Dökümcüler Şirketi ve 29 Nisan 1868’de de demirci esnafı, Demirciler Şirketi adıyla şirkete dönüştürüldü.

Yanıt Açıklaması: Maliyenin yaşadığı krize Kırım Savaşı’nın getirdiği ekstra maliyet de eklenmişti. Dolayısıyla ortada dış borç dışın da bir alternatif de yoktu. 1854’te uzun görüşmeler neticesinde İngiliz hükümetinin desteğiyle ve Londra’da Palmer ve Paris’te Goltschmidt Şirketlerinin aracılığıyla üç milyonu hemen ve iki milyonu da gerektiğinde kullanılmak üzere toplam beş milyon sterlin borçlanıldı. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: 1727 yılında, Macar mühtedisi İbrahim Müteferrika tarafından Mismari Şücâ Mahallesi’ndeki evinde kurulan Darü’t-Tıbâati’l-Âmire adlı matbaa da yine Yir­ misekiz Mehmed Çelebi’nin Paris sefaretiyle ilişkilendirilir. Yirmisekiz Mehmed Çelebi’yle beraber Paris’te bulunan oğlu Said Efendi’nin burada matbaa ile ilgili gözlemleri ve İstanbul’a döndüğünde bu konuda Müteferrika’ya yaptığı yardım­ lar sayesinde matbaanın hayat bulduğu iddia edilir. Bu bakış açısının, İstanbul, Selanik, İzmir ve Halep’te Yahudiler, Ermeniler ve Rumlar tarafından öteden beri işletilmekte olan matbaacılık altyapısını inkâr ettiği açıktır. Müteferrika, 1493’ten,Bayezid devrinden (1481­1512) beri imparatorlukta zaten var olan matbaacılık alt yapısına Türkçe harf­li ilk matbaayı kazandırmıştır. Ayrıca, Batı’da Türkçe harf­li eserlerin önceden beri basıldığını da ifade etmek gerekir.

Yanıt Açıklaması: Tanzimat öncesinde Osmanlı yayın hayatını etkilemiş olan iki matbaadan biri, taşbaskı (litografi) tekniğini ülkeye getiren Kayol Kardeşler’in (Henri Caillol ve Jacques Caillol) 1831’de İstanbul’da kurdukları matbaadır. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: yüzyıl Osmanlı toplumsal yaşamında öne çıkan kamusal mekânlar, ticaret merkezleri, çarşı-pazarlar, ibadethaneler ve kahvehanelerdir. Bunun yanında gezinti ve dinlenme alanları olan mesireler, hanlar, bekâr odaları, berberler ve hamamlar da sosyal hayatın canlı olduğu diğer mekânlardır.

Yanıt Açıklaması: I. Mahmud, İstanbul'un imarı çabaları dolayısıyla “muammir­i bilâd” unvanını almıştı. İstanbul sıklıkla depremler ve yangınlarla sarsıldığı için padişahların imar için çabalamaktan başka çareleri yoktu.

Yanıt Açıklaması: 19. yüzyıl Osmanlı sosyal yaşamında bir diğer gelişme, ilk kez devlet eliyle bir gazetenin çıkarılmış olmasıdır. Osmanlı Devleti, Batı’da iki yüzyıl önce örnekleri görülen, iç ve dış kamuoyunu yönlendirmekte ve sosyal entegrasyonu sağlamakta etkin bir araç olan gazeteyi ancak 19. yüzyılın ikinci çeyreğinde gündemine alabildi. Devlet, 1 Kasım 1831’den itibaren Takvim-i Vekayi adıyla resmi bir gazete çıkarmaya başladı ve bunu, devlet destekli yarı resmi Ceride-i Havadis (1840), Tercüman-ı Ahvâl (1860), Tasvir-i Ef­kâr (1862) ve Muhbir (1867) gibi gazetelerin yayımı izledi. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: 1855’te yine şeyhülislamlığa bağlı olarak kadı ve naip yetiştirmek amacıyla Mekteb-i Nüvvab adlı bir mektep/medrese açıldı.

Yanıt Açıklaması: Tarihsel süreklilik yahut iç dinamiklerin zorlamaları dikkate alınmadığı için, Osmanlı’da yapılan reformlar Batı’dan gelen garip bir tür aydınlanma; III. Ahmed ve III. Selim gibi padişahlar da “aydınlanmış” hükümdarlar olarak resmedilir. Bu bakış açısı, Osmanlı’nın etrafında etkileşim içerisinde bulunduğu dünyayı da Avrupa ile sınırlandırır. Batılılaşma eksenli bakışın en büyük açmazı, şüphesiz Osmanlı gücünü ve değişim dinamiklerini hiçe sayması; Avrupa’yla karşılaşmayı ve Avrupa’dan ithal edileni, Osmanlı devlet ve toplum dönüşümünün merkezine koymasıydı. Diğer bir ifadeyle, Osmanlı’da yenileşme yahut reform denilince, doğrudan Batı’daki kurumlarla tekniğin ithali anlaşıldığı için Osmanlı’nın iç dönüşümünün analizi ihmal edildi. Osmanlı tarihindeki muhtelif reformların açıklanmasında padişahların yenilikçi ve reformcu kimliklerine çok fazla önem atfedilmesi, değişimi ve dönüşümü açıklamakta yetersiz kalmakta ve tarihsel hadiseleri liderlerin şahsi meziyetlerine indirgemek gibi bir yöntem sorununu ortaya çıkarmaktadır. Bununla birlikte klasik Osmanlı tarihyazımı, 18. yüzyılı Tanzimat reformlarına ve “batılılaşmaya” referansla anlamaya çalışır ve dönemi gerileme paradigması içerisine oturtur. Doğru cevap D'dir.