Osmanlı Yenileşme Hareketleri (1703-1876)

Yanıt Açıklaması: Beyoğlu Telgraf­hanesi işçilerinin Şubat 1872’deki iş bırakma eylemi, gerçek anlamda ilk grev olarak kabul edilir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Sosyal hayatta değişimin önemli unsurlarından biri de haberleşmedir. 1845’te Amerika’da ilk telgraf hattının faaliyete geçmesinin ardından Osmanlı ülkesindeki ilk telgraf denemesi 9 Ağustos 1847’de sarayda yapıldı. Bu denemenin başarılı olması üzerine Mors Alfabesi’nin mucidi Samuel Morse’a Sultan Abdülmecid tarafından nişan verildi. İlk telgraf hattı ise 1853-56 Kırım Savaşı esnasında çekildi. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Asâkir-i Mansure-i Muhammediyye başlangıçta 12.000 mevcutlu profesyonel bir ordu olarak planlandı. Kısa sürede hazırlanan Asâkir-i Mansure Kanunnamesi ile ordunun hiyerarşisi belirlendi. En üst komutanı serasker olup ilk serasker Ağa Hüseyin Paşa oldu.

Yanıt Açıklaması: Matbaanın Müslüman Osmanlılar tarafından geç bir dönemden itibaren kullanılması, üzerinde en fazla konuşulan konulardan biridir. Dini kaygılarla matbaaya tepki gösterildiği ya da kitap yazarak veya çoğaltarak geçinen müstensihlerle süslemelerini yapan tezhipçilerin boykotu nedeniyle geç geldiği gibi suçlama ve savunmalar öne çıkan tartışma konularıdır. Dini kitaplarda hatalı bir basımın yaratacağı bilgi yanlışlığı ve bunun ibadetleri geçersiz kılacağı hususları elbette bazı kesimlerde endişe yaratmıştı. Aslında gerçek daha basittir: arz-talep dengesi ve estetik kaygı. Daha açık bir ifadeyle, estetik olarak yazma kitaptan kopamayan ve basma kitabı beğenmeyen bir toplumda buna bir de okuma yazma oranının düşüklüğü eklenince matbaanın tercih edilmeme konusu kendiliğinden netleşir. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: ve 19. yüzyıllar, Osmanlı Devleti’nde reform çabalarının ivme kazandığı dönemlerdi. Ancak Lâle Devri (1718-1730) olarak nitelenen döneme, Patrona Halil; Nizam-ı Cedid reformlarına ise Kabakçı (1807) diye sonradan meşhur olan isyanlarla son verilmiş olması, bu tür girişimlerin ne denli riskli olduğunu göstermişti.

Yanıt Açıklaması: 19. yüzyılda medreselerin durumu fazla değişmedi. Sıbyan mektepleri düzenlenerek yeni tarz okulların ilk kademesi olarak eğitim sistemindeki yerini aldı. Ayrıca, kadı yetiştirmek üzere yeni bir kadı mektebi Mekteb-i Nüvvab açıldı.

Yanıt Açıklaması: II. Mahmud döneminden beri sürdürülen sanayi tesislerinin devlet eliyle kurulması yönündeki siyaset, bu fabrikaların hazinenin sırtına yüklediği maliyet ve Kırım Savaşı’nın bütçe dengelerini sarsması yüzünden 1860’lardan itibaren terkedildi. Öte yandan devletçi sanayileşme siyaseti, aşağıda izah edilecek olan 1838 Baltalimanı Ticaret Antlaşması’nın liberal fikir ve hükümleriyle de çelişmekteydi. Bu siyasetin terkedilmesinin nedenlerinden biri de, devlet fabrikalarının, kapitülasyonları gerekçe gösteren ve imparatorlukta imtiyazlı bir konumda bulunan Avrupalı tüccarların sattıkları mallarla giriştikleri eşitsiz rekabete dayanamamaları; bir diğeri de, devletin, bu dönemde imtiyaz verdiği Avrupalı girişimcilerin kurduğu anonim şirketlerden hizmet almayı tercih edip daha ziyade yatırımları düzenleyici bir rol üstlenmesiydi. Avrupalı yatırımcılarla özel sektör, imtiyazlı şirketlerin dışında, iplik, halı, çırçır, pamuk balyalama, un, meyan kökü, zeytinyağı, sabun gibi farklı ve kârlı sektörlerde de faaliyet gösterdi. Orduyla sarayın ve daha genel bir ifade ile devletin ihtiyaçlarının belirleyip yönlendirdiği bu dönem yatırımları, her ne kadar büyük ölçüde montaj sanayii olsa da, hem sanayi kuruluşu hem üretim geleneği hem de yetişmiş iş gücü olarak Türkiye Cumhuriyeti’ne büyük bir miras bırakmıştır.

Yanıt Açıklaması: Piyasada sikkeyi temsilen tedavül edecek olan kaimeler paraya olan âcil ihtiyaç yüzünden kalıplarının hazırlanması beklenmeden Ocak 1840’ta el yazılı olarak çıkarıldı. Büyük ebatlı ve iki taksitle ödenen senelik %12,5 oranında bir faiz getirisi olan kâğıt para, halk bu tür değerlere alışık olmadığı için piyasada olumlu karşılanmadı. 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı maliyesinin devlet çarkını döndürebilmek için Galata bankerlerinden aldığı kısa vadeli ve yüksek faizli borçlara avans denirdi. 13 saygın sarrafın kurduğu Anadolu ve Rumeli Kumpanyalarının 1852’ye kadar on yıl süreyle vergileri toplamaları, kâğıt paranın çıkarılması, esham ve tahvil gibi spekülatif değerlerin piyasalara girmesi gibi finansal gelişmeler onlara yeni imkânlar sundu. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: 19. yüzyılda Osmanlı toplumsal yaşamında öne çıkan mekânlar, iskeleler, ticaret merkezleri, çarşı-pazarlar, ibadethaneler ve en önemlisi de kahvehanelerdi. Doğru cevap A dır.

Yanıt Açıklaması: Kaime, Sadrazam Fuad Paşa’nın İngiltere’den aldığı bir borçla Eylül 1862’de piyasadan çekildi. Doğru cevap  A dır.

Yanıt Açıklaması: Tanzimat döneminin ne zaman başladığı konusu tartışmalıdır.Dönem, her ne kadar genelde 3 Kasım 1839’da ilân edilen Gülhane Hatt-ı Hümayunu’yla (Tanzi- mat Fermanı) başlatılırsa da, son araştırmalar başlangıcın II. Mahmud devrine, 1830’lu yılların başlarına kadar indirilebileceğini ortaya koydu.

Yanıt Açıklaması: Mısır'ın Fransızlarca işgali.

Yanıt Açıklaması: Daha geniş kesimlere ulaşabilmek ve yapılanları anlatabilmek adına, Takvim-i Vekayi’nin Ermenice, Rumca, Arapça ve Farsça… neşretti.

Yanıt Açıklaması: Tanzimat döneminin ne zaman başladığı konusu tartışmalıdır. Dönem, her ne kadar genelde 3 Kasım 1839’da ilân edilen Gülhane Hatt-ı Hümayunu’yla (Tanzimat Fermanı) başlatılırsa da, son araştırmalar başlangıcın II. Mahmud devrine, 1830’lu yılların başlarına kadar indirilebileceğini ortaya koydu.

Yanıt Açıklaması: Nizam-ı Cedit kavramı, III. Selim döneminde yapılan reformları tanımlamak için kullanılmaktaydı. İrad-ı Cedit ise mali alanında yapılanları ifade etmek için kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: 1. Mahmud döneminden beri sürdürülen sanayi tesislerinin devlet eliyle kurulması yönünde ki siyaset, bu fabrikaların hazinenin sırtına yüklediği maliyet ve Kırım Savaşı’nın bütçe dengelerini sarsması yüzünden 1860’lar dan itibaren terkedildi. Öte yandan devletçi sanayileşme siyaseti, 1838 Baltalimanı Ticaret Antlaşması’nın liberal fikir ve hükümleriyle de çelişmekteydi. Bu siyasetin terkedilmesinin nedenlerinden biri de, devlet fabrikalarının, kapitülasyonları gerekçe gösteren ve imparatorlukta imtiyazlı bir konum da bulunan Avrupalı tüccarların sattıkları mallarla giriştikleri eşitsiz rekabete dayanamamaları; bir diğeri de, devletin, bu dönemde imtiyaz verdiği Avrupalı girişimcilerin kurduğu anonim şirketlerden hizmet almayı tercih edip daha ziyade yatırımları düzenleyici bir rol üstlenmesiydi. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı askeri sisteminin ıslahı bakımından bu dönemin iki gelişmesi zikre değerdir. Bunlardan birincisi 1717’de İstanbul’a gelen Rockfort isimli bir Fransız mühendis subayın Üsküdar’da yeni bir ocak kurmak üzere yaptığı girişim ve diğe­ ri de Humbaracı Ahmed Paşa ’nın Humbaracı Ocağı’nın düzenlenmesi için iltica talebinde bulunuşudur. Rockfort’un ıslahat raporunda askeri nizama yönelik de­ğişim önerileri, Nizam­ı Cedid olarak isimlendirilmişti.Osmanlı askeri sisteminin ıslahı bakımından bu dönemin iki gelişmesi zikre değerdir. Bunlardan birincisi 1717’de İstanbul’a gelen Rockfort isimli bir Fransız mühendis subayın Üsküdar’da yeni bir ocak kurmak üzere yaptığı girişim ve diğe­ ri de Humbaracı Ahmed Paşa ’nın Humbaracı Ocağı’nın düzenlenmesi için iltica talebinde bulunuşudur. Rockfort’un ıslahat raporunda askeri nizama yönelik de­ğişim önerileri, Nizam­ı Cedid olarak isimlendirilmişti.Osmanlı askeri sisteminin ıslahı bakımından bu dönemin iki gelişmesi zikre değerdir. Bunlardan birincisi 1717’de İstanbul’a gelen Rockfort isimli bir Fransız mühendis subayın Üsküdar’da yeni bir ocak kurmak üzere yaptığı girişim ve diğe­ ri de Humbaracı Ahmed Paşa ’nın Humbaracı Ocağı’nın düzenlenmesi için iltica talebinde bulunuşudur. Rockfort’un ıslahat raporunda askeri nizama yönelik de­ğişim önerileri, Nizam­ı Cedid olarak isimlendirilmişti.Yeniçeri Ocağı’na yönelik düzenlemelerin bu dönemde de gündemde olduğu bi­ linmektedir. III. Mustafa döneminde teknik yenilikler bakımdan öne çıkan isim Baron de Tott idi. İstanbul ve Çanakkale Boğazlarındaki kale ve savunma sistem­ lerinin güçlendirilmesi, Topçu Ocağı’yla Tophane’nin düzenlenmesi, Hasköy’de bir top dökümhanesinin yapılarak yeni topların dökülüp top arabalarının ıslah edilmesi, Baron de Tott öncülüğünde yapılan askeri yenilikler cümlesindendi  vb.

Yanıt Açıklaması: II. Mahmud döneminde sadrazamın yetkilerinin önemli bir kısmı kurulan yeni nezaretlerce üstlenildi. Hâl böyle olunca, II. Mahmud, 30 Mart 1838’de yaptığı bir düzenlemeyle bütün vekillerin başı olmak üzere sadareti başvekâlete dönüştürdü.

Yanıt Açıklaması: Rüşveti çağrıştırması ve çeşitli dedikodulara sebep olması yüzünden zaman zaman eleştirilip terkedilmekle beraber, uygulama Tanzimat dönemine kadar devam etmiştir.

Yanıt Açıklaması: Tanzimat reformlarının toplumun bazı kesimlerinde yarattığı rahatsızlık, özellikle 1853-1856 Kırım Savaşı’ndan sonra devletin ekonomik durumunun kötüleşmesi, buna karşılık toplumun elit tabakasında görülen Batı tarzı (alafranga) yaşam biçimi, lüks ve israf­la daha da arttı. Savaştan sonra Avrupalı devletlerin ısrarıyla ilân edilen Islahat Fermanı’yla gayrimüslimlere dini-mezhepsel güvencelerin yanında idari, hukuki ve sosyal alanda geniş haklar verilmesi, Müslüman kesimde ciddi bir tepki yarattı. Cizyenin kaldırılması, gayrimüslimlerin devlet memuru olabilmesi, Patrikhane’ye hukuki davalara bakma yetkisinin verilmesi, il genel meclislerine üyelik ve bedelli askerlik gibi yeni haklar, bu tepkinin nedenleri arasında en dikkat çeken maddelerdi. Doğru cevap D’dir.