Osmanlı Yenileşme Hareketleri (1703-1876)

Yanıt Açıklaması: II. Mahmud döneminde gerçekleştirilen bir yenilik de daimi meclislerin kurulup yaygınlaştırılmasıydı. Padişahın, nezaretleri kurup sadareti başvekâlete dönüştürmesi, şeklen de olsa Avrupa kabine sistemine doğru atılmış bir adımdı.

Yanıt Açıklaması: Yirmisekiz Mehmed Çelebi, klasik Osmanlı tarih yazımında, kendinden önce Avrupa’ya gönderilen Osmanlı sefirlerinden ayrı tutulur ve onun diplomatik ya da askeri bir nedenle değil, Avrupa medeniyetini ve eğitimini izlemesi için Damad İbrahim Paşa tarafından özel bir misyonla Paris’e gönderildiği ileri sürülür. Oysa, dönemin kaynaklarında İbrahim Paşa’nın bu tür bir emir verdiğine dair henüz bir veri tespit edilemedi.

Yanıt Açıklaması: Takvim-i Vekayi ve Ceride-i Havadis gibi devlet eliyle veya desteğiyle çıkartılan gazetelere, Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Ef­kâr örneklerinde olduğu gibi 1860’lı yıllardan itibaren özel girişimin çıkardığı gazetelerin de eklenmesiyle, muhalif kesim için görüşlerini ifade edebilecekleri yasal platformlar ortaya çıkmış oldu. Basın yoluyla güçlenen ve mevcut yönetime muhalefet paydasında birleşen muhalif­ler, ilki 1865 yılında Meslek, ikincisi ise 1867’de Yeni Osmanlılar adlarıyla iki siyasi örgüt aracılığıyla mücadele etmeye başladılar. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Mağşuş sikke: İçeriğindeki değerli maden miktarı azaltılmış ve tağşiş edilmiş sikke için kullanılan bir tabirdir. Alım gücü sınırlı olduğu ve alışverişlerde kabul edilmek istenmediği için sorunlara ve zaman zaman da isyanlara neden olmuştur. 19. yüzyıl Osmanlı piyasalarının da en önemli sorunlarından birisiydi.

Yanıt Açıklaması: Yapılan idari reformlar kapsamında bazı eyaletlerin sınırlarının yeniden çizilmesi isyanlara yol açtı. Fermanın zorunlu askerlikle ilgili hükümleri Halep, Bosna-Hersek ve Anadolu’nun doğusunda tepkiyle karşılandı; hatta, bazı aşiretler işi devletin kolluk kuvvetleriyle çatışmaya kadar vardırdı. Timar topraklardan elde edilen gelirin 1845’te kurulan zaptiye teşkilatına devri ve sipahilerin aşamalı olarak kaldırılması, yerel ayaklanmalara yol açan bir başka sorun oldu. Tanzimat’ın uygulanmasına yönelik tepkiler, imparatorluğun doğusunda genelde yerel isyanlara yol açarken, batısında özellikle dış tahrik ve destekle milliyetçi-bağımsızlıkçı ayaklanmalara dönüştü. Örneğin vergilerle ilgili sorunlar 1841 Niş isyanına, angaryanın sürdürülmesi ve eyalet meclislerindeki temsil konusu 1850 Vidin isyanına yol açtı.

Yanıt Açıklaması: Muhtarlar köy veya mahalle idaresinden sorumluydular. Kaza yönetimden ise kaza müdürleri sorumluydu.

Yanıt Açıklaması: 1872’de devlet desteğiyle ve Ahmet Mithat Efendi’nin yönetiminde ya­ yınlanmaya başlayan Dağarcık ’la süreli yayınlarda geniş kitlelere yönelim başladı. Dağarcık ve Mecmuâ-yı Fünun gibi dergiler halkı eğitmek ve genel kültür düzeyini yükseltmek amacıyla ansiklopedik yazılar yayımladı. Bunların elde ettiği başarı sayesinde 1873’ten itibaren ondan fazla dergi yayın hayatına katıldı.

Yanıt Açıklaması: Nizamı Cedit reformlarını finanse etmek için İrad-ı Cedit hazinesi oluşturuldu. Doğru cevap C dir.

Yanıt Açıklaması: 19. yüzyıl Osmanlı siyaset, fikir ve kültür hayatı bakımından önemli olan Yeni Osmanlılar hareketinin önderleri politikadan edebiyata, gazetecilikten eğitime kadar pek çok farklı alanda yeni yaklaşımlar ortaya koymuş ve basın-yayın yoluyla fikirlerini kamuoyuyla paylaşmışlardı. Batı’nın idari, sosyal ve kültürel yapısıyla kurumlarını, entelektüel düzlemde tartışmaya açmaları ve meşrutiyet fikrinin yayılmasındaki katkıları kayda değerdir. Jön Türkler, İttihat ve Terakki ile Hürriyet ve İtilâf gibi sonraki parti ve cemiyetlerin ortaya çıkmasında oynadıkları rol, Yeni Osmanlıları Türk demokrasi tarihinin öncülerinden biri yapmıştır. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap D olacaktır. Sayfa 53  de Maliye Nezareti konu  başlığındaki açıklamalarda   " II. 22 Ekim 1835’te Şıkk-ı Evvel Def­terdarlığı lağvedilerek Hazine-i Âmire ile Darbhane-i Âmire, Darbhane-i Âmire Def­terdarlığı adı altında birleştirildi. III. 28 Şubat 1838’de Hazine-i Âmire ile Mansure Hazinesi’ni Maliye Nezareti adı altında birleştirdi. " şeklinde yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Dini kitaplarda hatalı bir basımın ya­ ratacağı bilgi yanlışlığı ve bunun ibadetleri geçersiz kılacağı hususları elbette bazı kesimlerde endişe yaratmıştı. Aynı şekilde bu sektörden geçimini sağlayanların, bu yeni teknikten rahatsız oldukları da doğrudur. Ancak bu gerekçeler matbaanın geç gelme nedenlerini açıklamakta yetersiz kalır.Aslında gerçek daha basittir: arz­talep dengesi ve estetik kaygı. Daha açık bir ifadeyle, estetik olarak yazma kitaptan kopamayan ve basma kitabı beğenmeyen bir toplumda buna bir de okuma yazma oranının düşüklüğü eklenince matbaanın tercih edilmeme konusu kendiliğinden netleşir.

Yanıt Açıklaması: 1827’de Eyüp Bahariye’de üretime geçen İplikhane

Yanıt Açıklaması: Osmanlı sınırları içerisinde çıkan ilk Türkçe gazete, Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın talimatıyla 2 Aralık 1828’de Kahire’de yayın hayatına başlayan Vekayi-i Mısriyye’dir.

Yanıt Açıklaması: Tanzimat Fermanı, dış kamuoyunda farklı tepkiler aldı. Nitekim İngiliz ve Fransız kamuoyu fermanı olumlu buldu; Avusturya ve Rusya ise, olumsuz ve ihtiyatla karşıladı.

Yanıt Açıklaması: 1810 tarihli Fransız kanunu esas alınarak hazırlanan 1861 tarihli Maadin Nizamnamesi de yabancıların bu tür şirketlere sadece ortak olabileceğini öngörmekteydi. Doğru cevap E dir.

Yanıt Açıklaması: 1865’te yapılan altı milyon sterlinlik borçlanmanın Osmanlı dış borç tarihi açısından büyük bir önemi vardır; zira, hazine, artık önceki borçlanmaların taksitlerini ödeyebilmek için dış borca başvurmak zorundaydı.

Yanıt Açıklaması: 19. yüzyılda medreselerin durumu fazla değişmedi. Sıbyan mektepleri düzenlenerek yeni tarz okulların ilk kademesi olarak eğitim sistemindeki yerini aldı.

Yanıt Açıklaması: İstanbul’dan çok uzak olmasına rağmen, merkezle sorunları devam eden Mısır eyaleti ise uygulama kapsamına alındı ve 6 Aralık 1839 tarihli fermanla Mehmed Ali Paşa’dan Tanzimat’ı Mısır’da uygulaması istendi. Esasında, bu, hükümetin Mehmed Ali Paşa’nın üzerindeki bir güç denemesinden başka bir şey değildi. Mehmed Ali Paşa da, buna karşılık idaresi altındaki yerlerde bu ilkeleri bir süreden beri kendisinin zaten uyguladığını; ancak, yine de fermanı kamuoyuna duyuracağını biraz da kinayeli bir biçimde Bâbıâli’ye iletti.

Yanıt Açıklaması: 19. yüzyılda yerli sermayeyi, iktisadi yapıyı, şirketlerin gelişimini ve devletin bir iktisadi siyaset belirlenmesini engelleyici bir konum kazanan kapitülasyonlar, yabancı devletlerin ülkenin iç işlerine karışmak için kullandıkları bir araca dönüştü. 1856 Paris Kongresi’nde konuyu gündeme getiren Âli Paşa’nın, kapitülasyonların ülkenin gelişimini engelleyip hükümetin nüfuzunu kırdığını belirtmesi üzerine, yeniden gözden geçirilmeleri hususu kongre de onaylandı; ancak daha sonra İstanbul’da toplanması gereken konferans gerçekleşmediği için bu girişimden bir sonuç çıkmadı. Âli Paşa, 7 Temmuz 1867’de, devletin hükümranlık haklarına aykırı olan imtiyaz iddialarının reddedileceğini elçiliklere bildirdi. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Tağşiş: Madeni paranın (sikke) içerisinde bulunan değerli maden miktarını azaltma işlemine tağşiş denirdi.