Osmanlı Yenileşme Hareketleri (1703-1876)

Yanıt Açıklaması: İstanbul’da açılan basma fabrikası için işlenecek iyi cins pamuğa ve bunu işleyecek kalifiye elemanlara ihtiyaç vardı. İstanbul’da Ayamama Çiftliği’nde bu amaçla örnek bir tarım eğitim çiftliği kuruldu. 1847 yılında bu esas üzerine şekillenen Ziraat Mektebi, ertesi yıl 50 öğrenciyle eğitime başladı. Maadin Mektebi 5 Ocak 1874 tarihinde eğitime başladı. 1880’de Orman Mektebi ile Maadin Mektebi birleştirilerek Orman ve Maadin Mektebi adını aldı. Uygun bürokratları yetiştirmek ve özellikle de kaymakamlık ve müdürlük gibi görevlerde istihdam etmek amacıyla oluşturulan Mekteb-i Mülkiyye, 28 Ocak 1859 tarihinde eğitime başladı. Mekteb-i Sanayi, bunun üzerine gerekli hazırlıklar tamamlandıktan sonra 1865’te eğitime başladı. Mektebin yatılı kısmında 13 yaşından küçük yaklaşık 500; gündüzlü bölümünde ise yaşları 30’u geçmemiş yaklaşık 200 öğrenci vardı. Eğitim süresi beş yıldı. Bu okul daha sonra Mekteb-i Sanayi-i Şâhâne ve Ulum-ı Âliyye adını aldı. 1868’de ise askerlerin çamaşır ihtiyacını karşılamak amacıyla bir Kız Sanayi Mektebi açıldı.

Yanıt Açıklaması: “Gazete” kelimesini kullanması, ilâveler neşretmesi, tiyatro oyunlarının Türkçe çevirilerine yer vermesi, hastalıklar hakkında toplumu bilgilendirmesi, yaşama dair ansiklopedik bilgiler vermesi, ölüm ilânları, yazı dizileri, okuyucu mektuplarıyla ölen önemli şahsiyetlerin biyografilerini yayımlaması ve 1853 Kırım Savaşı esnasında savaş muhabiri kullanması, Ceride-i Havadis’in Osmanlı gazeteciliğine getirdiği yeniliklerdir.

Yanıt Açıklaması: Toplumun kaygılarını bizzat görerek bilgilenmek gerektiğini düşünen padişahlar yurt gezilerine çıktılar. II. Mahmud, bu bağlamda 1829-1837 yılları arasında beş yurt gezisi yaptı ve Tekirdağ, Çanakkale Boğazı, Gelibolu, Edirne, Gemlik, İzmit, Varna, fiumnu, Silistre, Rusçuk gibi Ege ve Doğu Trakya’daki bazı şehirleri ziyaret etti. İngiltere’den alınan ilk buharlı gemi olan Sürat ile yapılan bu gezilerde halka yeni dönemin simgelerinden olan mızıka (askeri bando) dinletilmiş; fes, sırmalı pantolon ve süslü bir pelerin (harvâni) içerisindeki padişah yeniliği şahsında modellemiştir.

Yanıt Açıklaması: Öte yandan yolların ve ulaşım sisteminin yetersizliği, yapılan üretimi is­ ter istemez ihtiyaçlarla ve üreticinin hane içi tüketimiyle sınırlamakta ve ihtiyaç fazlasının pazarlara arzını engellemekteydi. Aşağıda açıklanacak olan demiryol­ larının inşası sonucunda iç kesimlerin liman şehirlerine bağlanmasıyla bu sorun bir nebze de olsa aşılabildi ve tarımsal ürünlerin ekonomiye ve devlet maliyesine katkısı gözle görülür bir biçimde arttı. Nitekim, 1848­1876 tarihleri arasında büt­ çe gelirleri yaklaşık üç kat arttığı halde, öşür gelirlerinin dört katı çoğalması da bu tezi doğrulamaktadır.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı maliyesindeki en büyük tağşişin gerçekleştiği II. Mahmud döneminde ise gümüş kuruş değerinin %85’ini kaybetti. Bu dönemde altın içerikleri farklı olan rûmî, adlî ve hayriye isimli sikkeler piyasaya sürüldü; gümüş akçe ise son kez 1834’te basıldı.

Yanıt Açıklaması: Nizam­ı Cedid hareketi ve III. Selim’in saltanatı, 1805 Selimiye Camii Vakası, 1806 II. Edirne Olayı ve 1807 Kabakçı isyanı diye meşhur olan Vaka­yı Selimiyye gibi birbirini takip eden üç büyük hadisenin ortaya çıkardığı karmaşık bir muhalefet süreci neticesinde sona erdi. Eş zamanlı olarak çıkan Vehhabi isyanlarıyla İngiliz filosunun İstanbul’u tazyiki, III. Selim’i daha da zayıf­lattı.

Yanıt Açıklaması: 1838’de devletin hububat gibi bazı stratejik ürünleri kendi belirlediği fiyat üzerinden satın alma yönündeki tekeline son verip piyasa ekonomisine geçmesi ve tarımsal ürünlerin ticaretini serbestleştirmesi, tarımın gelişmesi açısından önemliydi. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Levant Herald ve Levant Times and Shipping Gazette Osmanlı Devleti’nde hem İngilizce hem de Fransızca yayım yapmış gazetelerdir. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Padişah fermanıyla imtiyazın verilmes üzerine başlayan ve İskenderiye ile Kahire arasındaki 211 km’lik kısmı 1856’da tamamlanan bu hat, Osmanlı Devleti’nde inşa edilen ilk demiryolu olup Süveyş Kanalı’nın açılmasından sonra önemini ve işlevini yitirdi.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı toplumu “askeri” (yönetenler) ve “reaya” (yönetilenler) şeklinde iki temel sınıfa ayrılmıştı. Askeri (yönetici) sınıf, padişahın dini ve idari yetkiler tanıdığı ve vergiden muaf tuttuğu asker ve sivil devlet görevlilerini kapsar; Müslüman olma şartı aranır; saray halkı, seyfiye (muvazzaf askerler), ilmiye (din, bilim ve hukuk adamları) ve kalemiyeden (bürokratlar, memurlar) oluşurdu. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Meclis-i Vâlâ ile başlayıp Meclis-i Tanzimat ve Meclis-i Ahkâmı Adliyye ile devam eden gelenek üzerine oturan Şûra-yı Devlet, Danıştay’ın temelini oluşturur.

Yanıt Açıklaması: Mecelle Komisyonu Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında kurulmuştur.

Yanıt Açıklaması: İbrahim Müteferrika: 1747’de vefat eden ilk Türk matbaasının kurucusu, yayımcı, Osmanlı devlet adamı ve aydını.

Yanıt Açıklaması: Ayanların edinmiş oldukları gücün hukuki dışavurumunu gösteren belge 1808’de hazırlanan Sened-i İttifak’tır. Padişah II. Mahmud döneminde gerçekleşmiştir. (Konu: Selimiye Cami Vakası, s. 16).

Yanıt Açıklaması: Tanzimat Fermanı’yla ilân edilen can, mal, ırz ve namus dokunulmazlığı, müslim gayrimüslim herkesin kanun önünde eşit olması ilkelerine uygun olarak 3 Mayıs 1840’ta 41 maddelik bir Ceza Kanunu hazırlanıp yayımlandı. Osmanlı ticaret hukuku neredeyse tamamen Fransa’dan aktarılmıştır. 1807 tarihli Fransız Ticaret Kanunu’nun birinci ve üçüncü bölümlerin alınmasıyla 26 Temmuz 1850’de oluşturulan Kanunname-i Ticaret, özel hukuk alanında yapılan ilk kanundur.  Toprak hukuku alanında yapılan en önemli kanun olan Arazi Kanunnamesi, 1858 yılında Ahmed Cevdet Paşa’nın başkanlığındaki bir heyet tarafından hazırlanmıştır. Tanzimat’tan sonra Osmanlı Devleti’nde bir medeni kanun ihtiyacı gündeme geldi ve 1855’te böyle bir kanunu hazırlama amacıyla Meclis-i Tanzimat’ın bünyesinde Rüşdü Molla Efendi’nin başkanlığında bir komisyon kuruldu.

Yanıt Açıklaması: Ordunun subay ihtiyacının karşılanması amacıyla Beşiktaş’taki Maçka Kışlası onarılarak 400 öğrenci kapasiteli derslikleri, kütüphanesi, hamamları ve yemekhanesi olan bir okul binasına dönüştürüldü. Ayrıca, Selimiye’de bulunan mektep bölükleri buraya nakledildi; mektep için gerekli olan araç gereçler ise Avrupa’dan getirtildi. Mekteb-i Harbiyye, bütün hazırlıklar tamamlandıktan sonra 1 Temmuz 1835’te II. Mahmud’un da katıldığı büyük bir törenle eğitime başladı. Okulda dersler kitap geçme şeklinde olup birinci dersin kitabı tamamlanınca ikinci dersin kitabına başlanırdı. Teorik eğitimin yanında, pratik, yani piyade ve istihkâm eğitimleri de önemli olduğu için Şişli’de Harbiyeliler Tabyası yaptırıldı.

Yanıt Açıklaması: İlk basılan kitap Vankulu Lügatı'dır. Doğru cevap B dir.

Yanıt Açıklaması: II. Mahmud döneminden beri sürdürülen sanayi tesislerinin devlet eliyle ku­ rulması yönündeki siyaset, bu fabrikaların hazinenin sırtına yüklediği maliyet ve Kırım Savaşı’nın bütçe dengelerini sarsması yüzünden 1860’lardan itibaren ter­ kedildi. Öte yandan devletçi sanayileşme siyaseti, aşağıda izah edilecek olan 1838 Baltalimanı Ticaret Antlaşması’nın liberal fikir ve hükümleriyle de çelişmekteydi. Bu siyasetin terkedilmesinin nedenlerinden biri de, devlet fabrikalarının, kapitülas­ yonları gerekçe gösteren ve imparatorlukta imtiyazlı bir konumda bulunan Avrupalı tüccarların sattıkları mallarla giriştikleri eşitsiz rekabete dayanamamaları; bir diğeri de, devletin, bu dönemde imtiyaz verdiği Avrupalı girişimcilerin kurduğu anonim şirketlerden hizmet almayı tercih edip daha ziyade yatırımları düzenleyici bir rol üstlenmesiydi.

Yanıt Açıklaması: Halkın can ve mal emniyetini sağlamak, merkez ve taşrada devleti temsil eden üst düzey görevlilerin fazla vergi talebiyle halka zulmetmelerini ve görevlerini kötüye kullanmalarını önlemek amacıyla, kadı, beylerbeyi ve sancakbeylerine hitaben çıkan padişah fermanlarına adaletname denirdi.

Yanıt Açıklaması: Rüştiyelere öğretmen yetiştirmek amacıyla 16 Mart 1848’de Fatih’te bir Darülmuallimin açılarak eğitime başladı.