Osmanlı Tarihi (1789-1876)

Yanıt Açıklaması: Büyük ülkü ya da hedef anlamına gelen Megali İdea terimi, Bizans İmparatorluğu’nu bir Helen İmparatorluğu olarak kabul eden Yunan milliyetçilerinin İstanbul başta olmak üzere, Bizans’ın etkin olduğu tüm yerleri ele geçirerek Helen İmparatorluğu’nu yeniden kurma hayallerini ifade eder.

Yanıt Açıklaması: Kavalalı Mehmed Ali Paşa Mısır Valisi olduğunda 13 bin kese olan geliri, dördüncü yılında 35 bin keseye sonra da 400 bin keseye kadar çıkarmıştır. 12 bin kesesini İstanbul’a vergi olarak gönderirken kazandığı paranın bir kısmıyla Fransa’dan getirilen subay ve teknisyenlerle Avrupa tarzı bir ordu ve donanma inşa etmiştir. Ayrıca Avrupa’ya eğitim için öğrenci gönderilmiştir. Mısır’da 1816’da hendese mektebi, 1827’de tıbbiye, 1834’te mühendishane açıldığı gibi buralarda Avrupa programları uygulanmıştır. 1820 yılında ilk matbaa açılarak yeni okullar için gerekli kitapların ve daha sonra Arapça, Türkçe ve Farsça klasik eserlerin basımı gerçekleştirilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Kırım Savaşı’nın Osmanlı Devleti’ne getirdiği bir diğer sonuç da ilk defa ya bancı devletlerden borç para alması oldu. Kırım Savaşı Osmanlı maliyesini krize sokarken dış borç alınması kararı verildi. Osmanlı Devleti’nin müttefikleri olan İngiltere ve Fransa bu kararı desteklemişlerdir. Bunun üzerine Bâbıâli, Londra’da Palmer ve Earisie- Goldschmid adındaki iki banka grubu ile 24 Ağustos 1854’te bir sözleşme ya parak 3.000.000 Sterlin (yaklaşık 330 milyon kuruş) borç aldı. Osmanlı tarihinde alınan bu ilk borca Mısır’dan alınan vergi geliri karşılık olarak gösterildi. Ancak ertesi yıl yeniden borçlanma zorunluluğu doğdu. İkinci borçlanma ise İngiltere ve Fransa hükümetlerinin kefaletiyle 1855 yılında Rothschild şirketi ile 5.000.000 Sterlinlik bir sözleşmeyle yapıldı. Bu borca karşılık olarak da İzmir ve Suriye gümrüklerinin gelirleri ile Mısır ver gisinin birinci borçlanmadan arta kalan kısmı gösterildi. Ayrıca bu sözleşme ile alınacak paranın sadece savaş masraflarında kullanılması bunu kontrol etmek üzere İngiltere ve Fransa hükümetlerinin temsilcilerinden oluşacak bir komisyonun kurulması da kabul edildi. Böylece Osmanlı Devleti, Kırım Savaşı ile tarihinde ilk defa dış borçlanma gerçekleştirirken aynı zamanda yabancıların mali kontrolünü de kabul etmiş oldu. İngiltere, Rusya’nın Karadeniz’deki donanma ve tersanelerinin yok edilmesi ve bu denizde donanma bulundurmasını önlemekle, sömürgeleri ve Yakındoğu ticareti için büyük bir tehlikeyi bir süre için de olsa kaldırmış oldu. Fransa, Rusya’nın özellikle Kutsal Yerler Sorunu bahanesiyle Bo ğazlar ve Akdeniz’e inerek kendi nüfuz alanlarına göz diktiğini gördüğü için savaşa girmişti. Paris Antlaşması ile bu tehlikenin önlenmesi Fransa’yı memnun etmişti. Ayrıca Paris’in kongreye ve anlaşmaya ev sahipliği yapması, Fransa’yı, Avrupa siyasetinde yeniden ayrıcalıklı konuma yükseltmişti. Piyemonte, Paris Kongresi’ne katılarak İtalyan birliğini kurma düşün cesini devletlerarası bir kuruluşta tanıtma ve savunma olanağına kavuşmuştu. İtalyan birliği sorunu, Avrupa politikasının konuları arasına girdi. Böylece, Kırım Savaşı sonucunda imzalanan Paris Antlaşması ile Avru pa’da yeni bir siyasi denge kurulmuş oldu. Ancak Paris Antlaşması’nın getirdiği barış, çeşitli ne denlerle uzun ömürlü olamadı. Nitekim antlaşmanın hemen arkasından Osmanlı Devleti ve Avrupa devletleri, iç ve dış yeni sorunlarla karşılaştılar.

Yanıt Açıklaması: İngiltere, mevcut statükoyu değiştirdiğinden ve İngiliz çıkarlarına aykırı olan Berlin Memorandumu’nu reddetmiştir.

Yanıt Açıklaması: İngiltere, Mehmed Ali Paşa'nın Fransa ile kurduğu ekonomik ve askeri ilişkilerden rahatsızlık duymaktaydı. Bu ilişkilerin Akdeniz'deki İngiliz deniz üstünlüğünü ve çıkarlarını zedeleyeceği ve Hindistan'daki sömürgelerine giden yolu tehdit edeceğini düşünmekteydi.

Yanıt Açıklaması: Olaylar üzerine İngiltere ve Fransa kenti topa tuttukları gibi, suçlu gördükleri on kişiyi de Osmanlı makamlarını dikkate almadan idam etmişlerdi. Olaylarda başrol oynayanlar Fransa himayesindeki Marunîler ve İngiltere himayesinde Dürzîlerdi ve bu gruplar her iki ülkenin Suriye ve Mısır’a yerleşme planlarının birer aracı durumundaydılar.

Yanıt Açıklaması: II. Mahmud, 1821 Mora isyanı sırasında Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa’dan yardım istemiş, Mehmed Ali Paşa da oğlu İbrahim Paşa komutasında Mısır birliklerini yardıma göndermiştir.

Yanıt Açıklaması: Sultan Abdülaziz’in sadrazamlığını yapan Mahmud Nedim Paşa 30 Temmuz 1872 tarihinde görevden alınmıstır. Bu tarihten sonra Sultan Abdülaziz’in sıklıkla sadrazam değiştirdiği görülür. Nitekim Mahmud Nedim Paşa’nın azli ile yerine getirilen Mithat Paşa 19 Ekim 1872’de görevden alınarak Mütercim Rüşdü Paşa göreve üçüncü defa getirilmiştir. Rüşdü Paşa’nın sadâreti de uzun sürmemiş ve 15 Subat 1873 tarihinde azledilerek Sakızlı Ahmed Esad Paşa yerini almıştır. 2 aya yakın görevde kalan Esad Paşa, 15 Nisan 1873’te azledilmiş ve Sirvânîzâde Mehmed Rüşdü Paşa sadrazam olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Kırım Savaşı’nı sonuçlandırmak ve barış antlaşmasını hazırlamak üzere Paris Kongresi, 25 Şubat 1856’da Osmanlı Devleti, İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya, Prusya ve Piyemonte’nin katılımıyla toplandı. Fransız Dışişleri Bakanı Kont Walewski’nin başkanlığını yaptığı kongre, Avrupa devletleri arasındaki dengeyi etkileyen bir toplantı olmuştur. Kongrenin bir diğer özelliği ise Osmanlı Devleti’nin kongreye, Avrupa Uyumunu oluşturan devletlerle eşit haklara sahip olarak katılmasıydı. Bu kongreye kadar yalnız Hristiyan devletleri kapsayan Avrupa Sistemi bu tarihten itibaren sadece Hristiyanların oluşturduğu bir düzen olmaktan çıkmıştır.

Yanıt Açıklaması: II. Mahmud öncesi reformlarda, Batı’nın temel yapısını oluşturan medenî değerler ile modern devletin temel özellikleri arasında yer alan hukuk devleti olma ve bireyin haklarının korunması gibi ilkeler göz önüne alınmamıştı. Oysa 19. yüzyılın ilk çeyreği boyunca Osmanlı Devleti, özellikle Fransız İhtilali’nin doğurduğu “Milliyetçilik” akımının etkisiyle Osmanlı sınırları içindeki çeşitli ulusların bağımsızlık talepleriyle karşılaştı. Milliyetçilik etkisini öncelikle imparatorluğun gayrimüslim unsurları üzerinde göstermişti. Ayrılıkçı eğilimler taşıyan gayrimüslim unsurların çoğunlukla imparatorluğun Avrupa topraklarında yaşaması, milliyetçilik akımının etkisini kolaylaştırdığı gibi Avrupa devletlerinin müdahalelerine de gerekçe oluşturmaktaydı. Bu anlamda ilk büyük hareket Sırp İsyanları’ydı. 1812’de Bükreş Anlaşması ile Sırbistan özerklik kazandı. Benzer şekilde, Osmanlı-Rus Savaşı sonrası 14 Eylül 1829’da imzalanan Edirne Antlaşması’yla Yunanistan bağımsızlığını elde etmişti. Ayrıca Mısır’da Mehmed Ali Paşa’nın iki defa merkezi otoriteye isyan ederek Osmanlı Sultanı’nın varlığını tehdit etmesi de bir başka büyük sorundu. Giderek ağırlaşan bu sorunların üstesinden gelmenin yolu devletin yeniden organize edilmesinden geçiyordu. Böylece Osmanlı Devleti’ni modern bir devlet ve toplum yapısına dönüştürürken Müslüman ve gayrimüslim bütün unsurları da eşit haklar ve eşit yurttaşlık temelinde bir arada tutmayı amaçlayan Tanzimat Fermanı ilan edilmişti. Fermanda insanların dinî veya etnik yapısı dikkate alınmaksızın bütün unsurlarıyla Osmanlı vatandaşlığı temelinde yeni bir toplum modeli öngörülüyordu. Tanzimat öncesi reform çalışmaları devlet ve bireylerin karşılıklı hakları bakımından hiçbir yenilik hedeflememişken Tanzimat Fermanı ile bu konuda yeni bir döneme giriliyordu. Tanzimat Dönemi’ni doğuran dış nedenler açısından Osmanlı Devleti’nin güvenliği ve varlığını koruyabilmek için izlediği denge politikasının önemi göze çarpar.

Yanıt Açıklaması: Tanzimat’ın getirdikleri gayrimüslim reayayı umutlandırmış ve kendilerine tanınan haklar için direnmeye girişmişlerdi. Niş İsyanı ile vergi işlerinde eski idari suistimallere göz yummayacakları ve haklarını arayacakları ortaya çıkmıştı. Gerçekte Tanzimat’ın yeni vergi politikaları, kargaşa doğurmuş ve eskiden vergi imtiyazlarına sahip olan zümrelerin ayaklanmaların başını çektiği görülmüştür.

Yanıt Açıklaması: III. Selim, 1789 yılında tahta çıktığında iki yıldır Osmanlı-Avusturya ve Osmanlı-Rusya savaşları devam ediyordu. Bu savaşların Osmanlı açısından amacı Rusya’nın işgal etmiş olduğu Kırım’ı kurtarmak ve Avusturya ile Rusya’nın Osmanlı topraklarını paylaşma projelerine engel olmaktı. Ancak Sultan I. Abdülhamid, Rusların Özi Kalesi’ni işgali haberini alınca üzüntüden vefat etmişti. III. Selim, tahta çıktığında Osmanlı Devleti’nin elinden çıkan ilk İslam toprağı olan Kırım’ın Rusya’nın hâkimiyetinde kalmasına rıza gösteremeyeceğini beyan etti. Öyle ki Anadolu’nun kapısı olan Kırım, Rusların hâkimiyetinde olduğu müddetçe İstanbul da güvende olamazdı.

Yanıt Açıklaması: 1839-1876 yıllarını ifade eden Tanzimat Dönemi çoğunlukla iki alt dönemde incelenmektedir. 1856’da ilan edilen Islahât Fermanı’na kadar olan devre, Tanzimat Dönemi’nin birinci aşamasını; 1856- 1876 dönemi ise ikinci aşamasını oluşturur. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: 1804 yılında Sırbistan’da başlayan bağımsızlık yanlısı isyanlar, 19. yüzyıl boyunca Balkanlar’da etkisini devam ettirmiş ve nihayetinde önce Yunanistan’ın ve sonrasında da Sırbistan, Romanya ve Karadağ’ın bağımsızlıklarını kazanmaları ile Osmanlı Devleti aleyhine bir seyir izlemiştir. Bu gelişmelerin sebebi olarak “Milliyetçilik” cereyanları ve Rusların tahrikleri ön planda yer alırken; Osmanlı Devleti’nin siyasî ve askerî zaafları da etkili olmuştur. Bâb-ı Âlî, Tanzimat ve Islahat fermanları ile Balkanlar’daki ayrılıkçı hareketleri sona erdirmede yeterli olamamıştır. Paris Barışı sonrası Balkanlar’da Rusların tahrik ve tazyikleri ile kaynaşmalar artmış ve bu bölgede bulunan Rus konsoloslukları, bu isyanları teşvik ve organize etmek suretiyle Panslavizm’in hayata geçirilmesi için çalışmalarını hızlandırmışlardır.

Yanıt Açıklaması: İngiltere, Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma politikasını 1878’e kadar devam ettirdi. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: 15 Haziran 1826’da Vak’a-yi Hayriye adı verilen olay ye-niçeriliğin sonu olduğu gibi yeni bir döneminde başlangıcı olmuştur.

Yanıt Açıklaması: 1840 tarihli ilk genel ceza kanununu, 1850 yılında Kara Ticareti Kanunu, 1858’de Arazi Kanunnamesi, 1863’te Deniz Ticaret Kanunu, 1876’da tamamlanan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye isimli medeni kanunun yayını takip etmiştir. 1876’da ilk anayasa (Kanûn-ı Esâsî), 1879’da Ceza ve Hukuk Yargılama Usul Kanunları da yayımlandı. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Özerk bir Yunanistan'ın üç devlet tarafından tanındığı ve esas itibariyle Petersbur Protokolünün  aynısı olan Londra antlaşmasının farklı ve önemli yanı "Osmanlı devletinin şartları kabul etmeyerek barışa yanaşmaması halinde ikna için üç devletin tüm olanak ve güçlerini kullanacaklarına ilşkin hükümdür"

Yanıt Açıklaması: B, C, D ve E seçenekleri 1841 Niş İsyanı'nın çıkış nedenleridir. 1850'deki Vidin isyanı mevcut toprak rejiminin bir sonucu olarak ortaya çıktı. Köylünün tarımsal yapı içindeki durumunun iyileştirilememesi huzursuzluğun en önemli kaynağıydı.

Yanıt Açıklaması: İngiltere'de Avam Kamarası'nın bir oturumuna katılan Sultan Abdülaziz, Avrupa Seyahati dönüşünde kurulmasına onay verdiği kuruluşlardan birisi de Şuray-ı Devlet (Danıştay) dır. Bu kuruluş yargı görevini üstlenerek yüksek bir mahkeme gibi çalışacaktır.