Osmanlı Merkez ve Taşra Teşkilatı

Yanıt Açıklaması: Aynı zamanda sosyal bir müessesenin adı olan vakıf, çeşitli şekillerde târif edilmiştir. Bu târif­leri kısaca şu şekilde toparlamak mümkündür: Vakıf, kişinin, sâhip olduğu bir malı, diğer insanların faydalanmaları maksadıyla ve Allâh’ın rızâsını gö­ zeterek ebediyyen tahsîs etmesidir.

Yanıt Açıklaması: Vakıf kurucusu (vâkıf) tarafından hazırlanan ve aynı zamanda hukukî belge niteliği taşıyan nizâm-nâmelere vakfiye denir.

Yanıt Açıklaması: IV. Mehmed, 6,5 yaşında pâdişah olmuştu. Bu sebeple, iktidârının ilk yıllarında, iktidar gücü görünüşte Kösem Sultan’ın, gerçekte ise yeniçeri subaylarının eline geçmişti.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı tarihçilerinin birçoğu, Osmanlı İmparatorluğunun yayılışının doğal sınırlara ulaştığı ve aşamayacağı siyasi-coğrafi engellerle karşılaştığı kanaatindedirler. Buna göre Osmanlılar hem denizde, hem de karada oldukça güçlü rakiplerle karşı karşıya kaldılar. Buna göre Osmanlılar için hayati önemi haiz fetih politikasının sona erdiğinin işaretleri verilmiştir. Komşu ülkelerle saldırmazlık anlaşmalarının imzalanması fetihlerin durmasıyla ilgisi yoktur.

Yanıt Açıklaması: Daha ayrıntılı bir dönemlendirme öneren Karpat’a göre Osmanlı tarihi şu dö- nemler çerçevesinde ele alınabilir: a) Hudut boyları: Uç beyleri, 1299-1402 b) Merkezî yarı-feodal dönem, 1421-1596 c) Taşrada Özerklik ve Ayanlar, 1603-1789 d) Ulus Devlet Olma Dönemi: Modern Bürokrasi ve Aydınlar, 1808-1918.

Yanıt Açıklaması: Bahsedilen yazar Katip Çelebi'dir.

Yanıt Açıklaması: Devlete ait vergi ve gelir kaynaklarına mukataa denir.

Yanıt Açıklaması: Sosyal hizmetleri îfâ eden vakıf­lar: Hastahaneler, dâru’ş-şifâlar, kervansaraylar, imâretler (aş-evleri), dâru’l-acezeler (yaşlı ve kimsesizlerin sığındıkları yerler), kör evleri, çocuk emzirme yurtları, cüzamlı yurtları ve benzerleri bu tür vakıf­lar tarafından kurulmuştu.

Yanıt Açıklaması: Sultanlar tarafından kurulan vakıf­ların na^zır ve mütevelli^ ismiyle bilinen iki üst yönetici bulunurdu. Ancak, vakfın fiili^ ida^resi mütevelli^ tarafından yürütülür, na^zır ise mütevelli^nin de üzerinde yer alarak, bir tür üst kontrol vazifesi görürdü. Ka^tip, ca^bi^ (tahsildar), mu’temed gibi vakfın büyüklüğüne göre sayıları değişen hizmetliler, vakfın ida^ri^ ve ma^li^ işlerinin yürütülmesinde mütevelli^ye yardımcı olurlardı. Vakıf­ların ida^resi konusunda mütevelli^, yüzyıllar boyunca ismi ve rolü değişmeyen tek yönetici olmuştur. Bu umu^mi^ yapı, 1826’da Evka^f Neza^reti’nin kurulmasına kadar devam etmiştir.

Yanıt Açıklaması: ultanlar tarafından kurulan vakıf­ların nâzır ve mütevellî ismiyle bilinen iki üst yönetici bulunurdu. Ancak, vakfın fiilî idâresi mütevellî tarafından yürütülür, nâzır ise mütevellînin de üzerinde yer alarak, bir tür üst kontrol vazîfesi görürdü. Kâtip, câbî (tahsildar), mu’temed gibi vakfın büyüklüğüne göre sayıları değişen hizmetliler, vakfın idârî ve mâlî işlerinin yürütülmesinde mütevellîye yardımcı olurlardı. Vakıf­ların idâresi konusunda mütevellî, yüzyıllar boyunca ismi ve rolü değişmeyen tek yönetici olmuştur. Bu umûmî yapı, 1826’da Evkâf Nezâreti’nin kurulmasına kadar devam etmiştir.

Yanıt Açıklaması: Öşür bu kategoriye girmemektedir.

Yanıt Açıklaması: Hepsi tımar sisteminin bozulma sebeplerinden biridir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı ıslahat eserlerinde bu durum şiddetle eleştirilmiş, savaşta fiilen bulunan kişilerin hakkı olan timarların büyük devlet adamlarının denetimine girmesi, onların da bu dirlikleri keyfî olarak kendi adamlarına tahsis etmesi düzenin bozulmasının bir sebebi olarak yorumlanmıştır. Ateşli silahların yaygınlaşması ve piyadenin öneminin artışına paralel olarak devletin ücretli asker sayısını arttırması ve dirlik olarak tahsis edilen gelirleri nakdî vergilere dönüştürme çabaları sonucunda timar sistemi zayıflamaya başlamıştır. Bu nedenle doğru seçenek A’dır.

Yanıt Açıklaması: Hayrat; vakıf yoluyla kurulan ve topluma hizmet sunan müesseselere, İslam dünyasında ve bilhassa Osmanlı kaynaklarında hayrat denilmiştir. Hayrat, hayır işlemek ve karşılığında Allah’ın rızasını, dolayısıyla sevap kazanma düşüncesiyle kurulan müsseselerin tamamının ortak adı olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Ayrıca padişahın annesi başta olmak üzere, kız kardeşi, kızları ve haseki denilen padişahtan çocuğu olmuş saray kadınlarına da paşmaklık denilen haslar tevcih olunurdu.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı Tarihi için ayrıntılı bir dönemlendirme öneren Karpat’a göre Osmanlı tarihi şu dönemler çerçevesinde ele alınabilir: a) Hudut boyları: Uç beyleri, 1299-1402 b) Merkezî yarı-feodal dönem, 1421-1596 c) Taşrada Özerklik ve Ayanlar, 1603-1789 d) Ulus Devlet Olma Dönemi: Modern Bürokrasi ve Aydınlar, 1808-1918.

Yanıt Açıklaması: Orhan Bey, ayrıca vakıf sistemi çerçevesinde İznik’te bir medrese kurmuş, bu ilk Osmanlı medresesinin giderlerinin karşılanması için yeterli miktarda gayr-i menkul vakfetmişti.

Yanıt Açıklaması: Vakıf, kişinin, sahip olduğu bir malı, diğer insanların faydalanmaları maksadıyla ve Alla^h’ın rızasını gözeterek ebediyyen tahsis etmesidir . Hasenat, güzel ve hayırlı iş demektir. Zekat, sahip olunan mal ve paranın kırkda birinin her yıl sadaka olarak dağıtılmasıdır. İmece, kırsal toplumlarda ailelerin bir araya gelip bir kişinin tarlasını sürmek, harmanını kaldırmak gibi işlerini yapmasıdır.

Yanıt Açıklaması: Bazı Osmanlı tarihçileri, Osmanlı İmparatorluğu’nun XVI. yüzyılda yayılışının doğal sınırlarına ulaştığı ve aşamayacağı siyasî-coğrafî engellerle karşılaştığı kanaatindedirler. Buna göre Osmanlılar hem denizde, hem de karada oldukça kuvvetli rakiplerle karşı karşıya kaldılar. Batıda Viyana önlerinde Habsburglar tarafından durdurulurken, doğuda İran platosu ve Safevîler, Osmanlı ilerlemesine set çekiyordu. Afrika’da çöl, Hint Okyanusu’nda Portekizliler ve kuzeyde Ruslar, Osmanlılar için hayatî önemi haiz fetih politikasının sona erdiğinin işaretlerini vermekteydiler.

Yanıt Açıklaması: -