Orta Çağ ve Yeni Çağ Türk Devletleri Tarihi

Yanıt Açıklaması: Tarih kaynakları Karamanoğullarının adlarını mensup oldukları Karaman oymağından aldıklarını ve bu oymağın Oğuzların Afşar boyundan geldiklerini belirtmişlerdir.

Yanıt Açıklaması: Harezmşahlar Aral Gölü’nün güneyi ile İran’ın kuzeydoğu bölgesinde Harezm olarak anılan bölgede hüküm sürmüş, 1097 yılında devletin temelleri atılmıştır. Harezmşah Devleti, Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlı bir vali olan Kutbettin Muhammed Harezmşah tarafından kurulmuştur. Harezmşah Devleti, Selçuklu Sultanı Sancar’ın ölümünden sonra (1157), İl-Arslan (1156-1172) ve Tökiş/Tekiş (1172-1200) zamanlarında güçlenmiştir. Harezmşahlar döneminde, Afganistan’da Gurlular, İran’da yerli İran ahalisi, Maverünnehr’de ise Türkler bulunmaktaydı. Abbasi egemenliği ise iyice zayıflamıştı. Büyük Selçukluların ise iç siyasi mücadelelerden dolayı yıkılmaya yüz tutması, bölgede yeni bir devletin oluşması için uygun bir ortam yaratmıştır.

Yanıt Açıklaması: Canik beyliği.Cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: İran ipeğinin üretimi büyük ölçüde devletin tekelinde idi. XVII. yüzyılın ortalarında Buyutat-ı Hassa-i Şerife’ye bağlı olarak otuzdan fazla imalathâne bulunuyordu ve yaklaşık beş bin sanatkar burada çalışıyordu. Kazvin, Tebriz ve İsfahan ipek ticaretinin yapıldığı başlıca şehirlerden idi. İran ipeği Tebriz üzerinden Bursa’ya ve İstanbul’a hatta buradan da Balkan memleketlerine kadar uzanıyordu. Doğru yanıt D'dir.

Yanıt Açıklaması: 1501 tarihinde az bir kuvvetle Akkoyunlu sultanı Elvend’in 30000 kişilik ordusu Şerur yakınlarında yapılan savaşta ağır bir yenilgiye uğratıldı. Elvend, Diyarbekir’e kaçtı. İsmail, Tebriz’e girerek tahta oturdu. On iki imam Şiiliğini resmî mezhep ilan edip, ilk şii ezanı okuttu.

Yanıt Açıklaması: Kara Yülük Osman Bey, Sivas yakınlarında Kadı Burhaneddin’le giriştiği savaşı kazanıp onu öldürttü(1398). Sivaslılar Kara Yülük’ün şehirde büyük bir katliam yapacağından korkarak Yıldırım Bayezid’den yardım istediler.

Yanıt Açıklaması: İran ile münasebetler hac vazifesini yerine getirmenin imkânsızlaşması üzerine kötüleşmişti. Bunun üzerine Ekber,Şeyhülislam Mahdum el-Mülk hac yollarının karadan Safeviler, denizden de Hristiyan Portekizliler tarafından kesilmiş olması sebebi ile haccın Hint Müslümanlarını bağlayıcı olmadığı yolunda bir fetva vermiştir.Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Kara Yülük Osman Bey, Timurluların (Çağataylılar) Karakoyunlularla mücadelesinde aktif rol almıştı. 1421 ve 1429’da Şahruh’un Karakoyunlularla yaptığı savaşlara katılmıştı. 1435’te Şahruh’un Azerbaycan üzerine yaptığı sefer sırasında Karakoyunlu İskender Bey’e geri çekilme izni vermedi.

Yanıt Açıklaması: Şah Tahmasb’ın 1576 yılında vefatı üzerine tahta kimin geçeceği hususunda yeniden rekabet başlamış, Ustacaluların desteğiyle Haydar Mirza tahta oturtulmuşsa da Avşar, Rumlu ve Türkmen beylerinin muhalefeti üzerine tahttan indirilmiş ve yerine II. İsmail, Safevî tahtına oturtulmuştur. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Ekber’in dini görüş ve siyaseti aşağıdaki şekilde özetlenebilir: Bir hükümdar olarak ulemanın egemenliğinden kurtulmak ve Hindistan’da İslam’ın önderi olmak. Müslüman ve Hindu dinleri arasında benzerlikler ve yakınlıklar aramak; böylece yakınlıkları tespit ederek aradaki ayrılıkları gidermeye çalışmak. Hem Müslüman, hem Hinduların takip edebilecekleri dinî bir yol bularak onun önderi olmak; böylece her bakımdan eşit bir duruma getirilmiş olan Müslüman ve Hinduların birbirleriyle kaynaşmaları gerektiğini anlatmak. Dini temellere dayanan, dolayısıyla türlü din mensupları için başka başka olan kanunlar yerine, herkesçe uyulması gereken ve böylece dini esaslardan ayrılan laik mahiyette kanunlar yapmak. Bütün halkın birlikte kutlayacağı bayramlar yapmak ve türlü takvimleri birleştirmek.

Yanıt Açıklaması: Merkezi idarenin başında, Selçuklularda olduğu gibi, vezir bulunuyordu. Hükümdarın vekili sıfatı ile bütün devlet işlerini idare eden vezir, eğer nizamü’l-mülk lakabını taşıyorsa, hükümdarın yanında oturmak ve beraber yemek gibi imtiyazlara sahipti. Vezâret mührü onda bulunur, memuriyetin alameti olarak, altın divit taşırdı ki, bütün bunlar Selçuklular devrinden kalan ananelerdir. Bütün Timarlardan, hatta sultana mahsus olan Hassalardan öşür alan vezirin maiyetinde, muhtelif divanlar vardı.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı kuvvetleri Kara Yülük Osman Bey’e karşı galibiyet elde edip onu bölgeden uzaklaştırdılar. Böylece Sivas, Tokat, Niksar ve Kayseri Osmanlıların eline geçti. Osmanlılar Erzincan beyi Mutaharten ile komşu oldular. Kara Yülük ise Memlüklere sığındı.

Yanıt Açıklaması: Delhi Türk sultanlığı döneminde ülke yönetiminde etkin olan Türk melik ve emirlere kırklar adı verilir.

Yanıt Açıklaması: Mir Veys’in 1715’te ölümünden sonra Afganlıların başına geçen Mahmud, Abdalî Afganlılarını yendi. Şah onu Hüseyin Kulu ünvanı ile Kandehar valisi olarak tayin etti. Ne var ki Mahmud, Şah’a sadık kalmayıp 1721’de Kirman’a büyük bir saldırı düzenledi. 1722 yılında İsfahan yakınlarında Safevî ordusunu ağır bir yenilgiye uğratıp, başkenti kuşattı. Şah Sultan Hüseyin, 12 Ekim 1722’de kayıtsız şartsız teslim olmak zorunda kaldı. Böylece Afganlılar İran’ın resmî hakimi durumuna geldiler. Doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: Akkoyunluların fetih siyaseti de öncelikle kuzey-güney istikametinde yaylak-kışlak hayatı sürdüren ve önemli iktisadî askerî kaynak durumunda olan konar-göçer Türkmenleri denetim altına almak şeklinde belirginleşmeye başlıyordu. Ruha (Urfa) ile Rakka arasında bulunan Dögerlerle ilişkilerin bozulmasının ve bir kısım Döger cemaatlerinin Karakoyunluların yanında yer almasının bir sebebi de bu idi. Ancak, Erzurum yaylalarına çıkmak mecburiyetinde olan Dögerlere mensup bazı cemaatler ise tâbiî olarak Akkoyunlularla ittifak halindeydiler. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Delhi Türk Sultanlığı ordusunu oluşturan unsurlar, kaynaklarda açık bir şekilde belirtilmemektedir. Öyle anlaşılıyor ki, sultanlık ordusunun önemli bölümünü eyâlet askerleri oluşturuyordu. Eyâletlerdeki askerlere, “haşem-i etrâf” denilmekteydi. Delhi’de bulunan askerlere ise “haşem-i kalb”, “leşker-i kalb”, “efvâc-ı kalb” veya “haşem-i hazret” adları verilirdi. Bunlardan saray ve hükümdarı korumakla görevli olanlara “haşem-i hâss” veya “hâssa-i hayl” denirdi. Hâssa-i hayl, hükümdarın memlûkleri (bendegân-ı hâss) ve candâr, silâhdâr gibi muhâfız grupları meydana getirmekteydi. Ordu, süvari alayının merkezinde bulunduğu piyade ve fillerden oluşan bir düzene sahipti. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Hanedan’a adını veren Şeyh Safiyüddin, Şafiî mezhebinden idi. Safiyüddin’in ölümünden sonra (1334) tarikat reisliğine önce oğlu Sadrüddin, daha sonra da onun oğlu Hoca Ali geçti. Böylece, tasavvuf geleneklerine aykırı olarak tarikat reisliği babadan oğula geçer hale geldi. Hoca Ali’nin Şiîliğe eğilimi tarikatın mahiyetini değiştirdi. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Ekber’in türlü dinlerin bir sentezini yapmak hususundaki dü- şüncesini de anlamaktayız. Ekber’e göre “adam odur ki araştırma yolunda insafı kendine kılavuz edinir, her güruhtan aklın kabul edeceği şeyleri alır. Böylece bel- ki de anahtarı kaybolmuş olan kilit açılabilir”. Ekber, sadece insafı fazla bir insandı. Her din veya mezhepte iyi bir taraf buluna- bileceğini kabul eder, bu iyi tarafın, karşı bir din veya mezhep tarafından perde- lenmesine müsaade etmezdi.”(S.166)

Yanıt Açıklaması: On iki imam Şiîliğini resmî mezhep ilan edip, ilk Şiî ezanı okutan Safevi Şeyhi Şah İsmaildir.

Yanıt Açıklaması: Maveraünnehir seferi, Kara-H›taylar›n ma¤lubiyeti ve Buhara’n›n zapt› ile neticelendi. Buhara’da hâ- kimiyet esasen, bu flehrin imaml›k, hatiplik gibi yüksek dini görevlerini babadan o¤ula ›rsen intikal eder flekilde deruhte etmifl olan ve resilerine “sadr-› cihan” denilen Burhan o¤ullar› ailesinde idi ve bu otorite Kara-Hitaylar taraf›ndan da tastik olunmufltu. Bu zaferden sonra, Alâeddin’in bölgede prestiji artt› ve Semerkand hü- kümdar› ile Maveraünnehir seyyid ve ulemas›n›n kendisine meyletmesi söz konusu oldu. Bu baflar›lar›n›n ard›ndan ma¤rur hukümdar›n eski lakaplar›na ilave olarak, iskender-i sani ve sancar lakaplar›n› da ald›¤›n› görüyoruz ki, bu onun hem cihangirlik iddias›nda bulundu¤unu, hem de, kendisini Büyük Selçuklular›n varisi ve ‹slam dünyas›n›n sultan› olarak gördü¤ü anlam›na geliyordu.