İlk Müslüman Türk Devletleri

Yanıt Açıklaması: Hakanın ya da vezirin başkanlık ettiği meclis-i âlî (büyük divan) mevcut olduğu gibi, bu divanın üyelerinin başkanlık ettiği ikinci dereceden divanlar, dîvân-ı tuğra ve inşâ, dîvân-ı istîfâ, dîvân-ı işrâf ve dîvân-ı ârız v.s. de bulunmakla birlikte haklarında pek fazla bilgiye rastlanmamaktadır.

Yanıt Açıklaması: Padişah Ortadoğu’da ve Müslüman hükümdarlarca kullanılan ve Farsça kökenli bir unvan olup Karahanlı hanedanı tarafından kullanılmamıştır.

Yanıt Açıklaması: Tamgaç Han İbrahim kaynaklarda, hanedan içindeki siyasî çekişmelerden daha ziyade, sosyal, ekonomik, sanat, bilim, eğitim ve din alanlarında ülkesinde yürüttüğü reform niteliğindeki faaliyetleri ile gündeme gelmiştir. Bu nedenle hakanlığın Batı ve Doğu şeklinde ikiye ayrılması, yalnızca siyasî alanda bir çözülme ve çöküşün, medenî alanlarda ise, tam bir gelişme, refah ve istikrar devresinin başladığının habercisi olmuştur. Tamgaç Han İbrahim’in sosyal alandaki politikalarını, halkın gönlünü ve desteğini kazanmaya yönelik faaliyetler olarak özetlemek mümkündür.

Yanıt Açıklaması: Hükümdarın resmî hayatı, onun tâc, taht ve hil’at gibi maddi hakimiyet sembolleriyle donanmış olduğu halde saray, hükûmet ve ordu erkânını, sosyal hayatta sivrilmiş kişileri ve raiyyeti belli bir merasim dahilinde kabul ederek sürdürdüğü hayattır. Bunun dışında temaşa, içki ve ilim meclisleri, av, çevgân gibi eğlenmeye, dinlenmeye ve öğrenmeye yönelik hareketleri de sultanın özel hayatı olarak mütalaa edilebilir.

Yanıt Açıklaması: Şemsü’l-Mülk Nasr, Semerkand’a giden yol güzergâhında Buhara yakınlarında başlangıçta belki de bir saray olarak inşa edilen Ribât-ı Melik’i diğer adıyla Ribâtı Murabba’yı yaptırdı. Şemsü’l-Mülk Nasr, siyasî merkez Semerkand’dan Buhara’ya gittiğinde şehrin günlük akışına zarar vermemek için karargahını şehir dışında kurar, devlet erkanını burada kabul ederdi. Muhtemelen Ribât-ı Melik bu amaçla Buhara dışına inşa edilmiştir. Yakın zamana kadar ayakta kalmayı başaran bu yapının kısmen ayakta duran ön yüzü bugün restore edilmiş haldedir. Askerî ve ticarî amaçların yanında bozkır ahalisi arasında İslam’ın öğrenilmesi ve yayılması için Semerkand ve Hocend arasında Ak Kütel mevkiinde bir ribât daha inşa ettiren Şemsü’l-Mülk Nasr ölümünden sonra da buraya defnedilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Horasan’da Türkmenler’in çıkardığı karışıklıklar Hârizm hâkimi Harun’u harekete geçirdi. 1034 yılının başlarında itaatsizlik belirtileri gösteren Harun, o sırada Sultan Mesud’un sarayında rehin olan kardeşinin ölümünü bahane ederek istiklalini ilan etmişti. Onun için Gazne’ye giden yolları tutmuş, Ali Tegin ve Selçuklular ile ittifak yaparak bağımsız hareket etmeye başlamıştı. Sultan Mesud Hârizm’deki bu durumu öğrenince bölgenin ileri gelenlerine yazdığı mektuplarla Harun’u sakinleştirmelerini, bir karışıklık çıkarmasına fırsat vermemelerini istedi. Fakat bu girişimden bir sonuç çıkmadı. Harun Ağustos ayında hutbeden Mesud’un adını çıkardı. Harun’un müttefiki olan Selçuklulardan Tuğrul ve Çağrı Beyler ona yardım için Hârizm hududuna geldi. Harun onlara otlak ve yurtlar verdikten sonra Horasan’ın ele geçirilmesinde öncülük yapacaklarını bildirdi. Bu sırada, Aralık 1034’de Ali Tegin öldü. Sultan Mesud onun ölümüyle bölgede ortaya çıkabilecek bir kargaşadan çekindiği için bazı tedbirler aldı. Ali Tegin’in oğlu Yusuf’a lâkablar verip mektublar göndererek kendi tarafına çekmeye çalıştıysa da bir sonuç alamadı. Ali Tegin’in oğulları Harun ile üzerinde anlaştıkları plana göre Çağaniyan bölgesini yağmaladılar Sonra Tirmiz’e gelip bir kaç kez taarruz ettilerse de bir netice alamadılar. Ancak Harun’un öldürülmesi ile bu seferler durdu. Sultan Mesud, Harun’un Karahanlı ve Selçuklular ile işbirliği yaparak Hârizm’de istiklalini ilan etmesini önleyememişti. Ancak Hârizmşah Altuntaş’ın eski kethüdası olan Gazneli veziri Ahmed Abdüssamed eskiden görev yaptığı bu bölgede adamları olduğu için boş durmuyor bazı tedbirler alıyordu. Harun da Ali Tegin oğulları ile harekete geçmek için ordugâhını şehir dışında kurmuştu. O arada Gazneli vezirinin satin aldığı adamların bir fırsatını bulup ağır yaraladıkları Harun 18 Nisan 1035’de öldü. Hârizm’in merkezi Gürgenç’de çıkan karışıklıklar Altuntaş’ın adamları tarafından önlendi. Nihayet Harun’un “Handân” lâkabıyla anılan kardeşi İsmail, 11 Mayıs 1035’te Hârizm tahtına çıktı. Ordu ve devlet ileri gelenleri ona biat ettiler. Sultan Mesud kendi tarafına çekebilmek için İsmail’e ve devlet ileri gelenlerine mektuplar gönderdi ise de bir sonuç alamad›. Gazneliler Devleti için Horasan, Rey ve Hindistan’da pek çok mesele varken, bir de Hârizm problemi ortaya çıkmıştı.

Yanıt Açıklaması: Hutta^l vilayetinin verilmesi vaadinin gerçekleşmemesi

Yanıt Açıklaması: Cizye: İslam devletlerinde gayrimüslimlerin erkeklerinden alınan baş vergisi.

Yanıt Açıklaması: Gazneli Mahmud’un Peşaver üzerine gerçekleştirdiği hareketi Hindistan’a yapılan ilk sefer olarak kabul etmek gerekir.

Yanıt Açıklaması: Sistan

Yanıt Açıklaması: Teşrifatçı veya perdeci başılık yapan bırku (hâcib)’nun temel görevleri idare edenle idare edilen arasındaki ilişkiyi düzenlemek ve gelip giden elçileri ağırlamaktı.

Yanıt Açıklaması: Tamgaç Han ibrahim Medresesini modern ve ilk kılan hususlar, onu önceki medreselerden ayıran belirgin farklarıdır. Fiziki açıdan kendine ait ayrı bir binası, öğrenci yurdu, kütüphanesi, seçimle gelen idarecileri, belirli bir ekolde programı ve dersleri, düzenli devam eden öğrencileri, öğrenci bursları, enflasyona göre belirlenen maaşlı hocaları, daimi kaynakları ile tespit edilen yıllık bütçesi ve benzeri özelliklerinin olmasıdır.

Yanıt Açıklaması: Hakan, taht iddiasında bulunanlar karşısında ya da jeopolitik haklarını propaganda etmek için hakan ve han unvanın yanına kara (büyük), arslan, togan (doğan), tamgaç (büyük), kadır (muktedir), kılıç (kararlı), bilge ve uluğ sıfatlarını getirebilmekteydi. İlteber Uygurlarda kullanılan bir sıfattı.

Yanıt Açıklaması: Batı Hakanlığı Hanı Han Ahmed dinsizlikle suç-lanarak infaz edilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Tuğ

Yanıt Açıklaması: Türk hakanları İslam’a tasavvuf kapısından giren ve tasavvuf penceresinden bakan derviş tabiatlı kişiler olarak kaynaklarda tarif edilir. Hakanların ilk Müslüman atası Satuk Buğra Han’a İslâm’ı anlatan ve Müslüman olmasına vesile olan Ebu Nasr Sâmânî mürşid mertebesinde bir mutasavvıf idi.

Yanıt Açıklaması: S¸emsü’l-Mülk Nasr, Semerkand’a giden yol güzerga^hında Buhara yakınlarında başlangıçta belki de bir saray olarak inşa edilen Riba^t-ı Melik’i diğer adıyla Riba^tı-Murabba’yı yaptırdı. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Sultan Thanesar Seferi’ndeki başarıdan sonra Dehli’yi fethetmek istemişse de müşavirleri daha fazla ilerlemenin şimdilik doğru olmayacağına onu inandırdılar. Bunun üzerine sultan, Dehli yerine daha önce kendisine karşı savaşan Keşmir Racasının üzerine yürümeyi tercih etti.

Yanıt Açıklaması: Hanedan soyundan gelen her yaştan kadının genel unvanı tarımdır. Bunların tecrübeli ve yaşlı olanlarına altun tarım denilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Kalgay 15.-18. yüzyıllarda Kırım Hanlığı hanedanınca kullanılan bir unvandır ve Karahanlılar tarafından kullanılmamıştır.