İlk Müslüman Türk Devletleri

Yanıt Açıklaması: Öyle anlaşılıyor ki Türk kavimleri arasında İslâmiyetin yayılması sadece fetihlerle değil, dinî, siyasî, sosyal, ekonomik ve kültürel birçok faktörün etkisiyle gerçekleşmiştir. Bu bakımdan Türkler’in ve diğer bazı kavimlerin bazı münferid olaylara bakarak kılıç zoruyla Müslüman olduklarını söylemek doğru değildir. Çünkü bu İslâm’ın ruhuna aykırıdır: “Dinde zorlama yoktur” (Bakara 2/2, 56). Müslümanların hakim oldukları topraklardaki halkı Müslüman olmak veya haraç ya da cizye ödemek şıklarıyla karşı karşıya bıraktıkları ve bunun onların Müslüman olmalarında belirli bir rolünün olduğu ileri sürülse de bu usulün Türklerin veya diğer kavimlerin ihtidasında tek seçenek olarak sunulması yanlıştır. Nitekim Asr-ı Saadet’ten itibaren çeşitli kabile ve toplulukların Hz. Peygamber’in davetini kabul ederek Müslüman oldukları bilinmektedir. Bunun yanında ticarî münasebetler, din bilginlerinin ve sûfîlerin telkin ve tavsiyeleri gibi çeşitli vesilelerin de etkili olduğu unutulmamalıdır.

Yanıt Açıklaması: 1235 yılında Karakorum’da toplanan kurultayda Avrupa’ya kadar seferlerin düzenlenmesi ve ilk seferin de Bulgarlar üzerine yapılması kararlaştırılmıştır. Neticede 1236 yılının sonbaharında Moğollar, başta Bilyar şehrini, daha sonra da diğer şehirleri tahrip etmiş, Bulgarların topraklarına el koymuşlardır. Bu tarihten sonra Moğollar, Rus topraklarının büyük bir kısmını ele geçirmiş ve Deşt-i Kıpçak, Hârizm, Kuzey Kafkaslar, Kırım ve İdil Bulgar Devleti’nin topraklarında Altın Orda Devleti kurulmuştur.

Yanıt Açıklaması: 751 yılı Temmuz ayında Ebû Müslim’in kumandanı Ziyad b. Salih ile Çin’in Kuça valisinin sevk ve idare ettiği ordular arasında başlayan Talas Savaşı beş gün devam etmiş ve iki ateş arasında kalan Çin birlikleri ağır kayıplar vermiş baş kumandan da canını zor kurtarabilmiştir. Türkler’in Müslüman Arapları desteklediği Talas Savaşından sonra Çin artık Batı Türkistan için bir tehdit unsuru olmaktan çıkmıştır.

Yanıt Açıklaması: Türkler’le Müslüman Araplar arasında VII. yüzyılın ortalarına doğru başlayan ve XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar devam eden ilişkileri mücadele, hizmet ve hakimiyet dönemi şeklinde üç bölümde incelemek mümkündür. Hakimiyet dönemi Selçuklular’ın Gazneliler karşısında kazandığı Dandanakan zaferiyle başlamış, Selçuklu Türkleri Sünnî İslâm dünyasının hâmiliğini ile iç ve dış tehlikelere karşı bu Müslümanları koruma görevini üstlenmiştir. Selçuklular ve halefleri çok geniş bir sahada hakimiyet tesis ederek çeşitli imparatorluklar kurmuş, genelde siyasî, idarî ve askerî bakımdan İslâm dünyasının rakipsiz hâkimi olmuştur. Bu durum I. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar devam etmiştir. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Türk devletlerinde olduğu gibi İdil Bulgarları’nda da hükümdarların hâkimiyeti, beyler meclisi tarafından sınırlandırılıyordu. İbn Fazlan’a göre bu beyler, hükümdara bağlı dört kabilenin (Suvar, Esegil (Eskil), Bersul (Barsil), Barancer) başkanıydı. X. yüzyılın ikinci yarısına kadar bu kabileler, kendi bey ve teşkilatlarını muhafaza etmiş, daha sonra bölgedeki Suvarlar hariç hepsi Bulgar adıyla anılmaya başlanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Nümizmatik verilere göre, 991 yılında Buğra Han Harun’un tek taraflı olarak Abbâsî halifesi et-Tâî Lillah’ı tanıması ile başlayan Türk Hakanlığı ve Abbâsî ilişkileri, Mâverâünnehr’in fethi ile doğrudan ilişkilere dönüşmüştür.

Yanıt Açıklaması: Bulgarlara Hazarlara rağmen İslamiyet’i kabul etmişlerdir. Bu durum onların hazarlara olan bağlılığının zayıflığını göstermektedir.

Yanıt Açıklaması: Karahanlılar. Cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Mısır ve Suriye’de hüküm süren Tulunî Devleti’nin kurucusu Ahmed isimli bir Türk askeriydi. Devletin adı 815-816 yılında Buhara valisi tarafından haraç olarak Bağdad’a gönderilen gulâmlar arasında yer alan Ahmed’in babası Tulun(Türkçedeki dolun)’dan gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Bilge Kadır Han zamanında Türk beldelerinden ilk müslüman olan Şâş (Taşkend) şehrine, Sâmânî ailesinin büyüğü olan Nuh b. Esed gaza yapmakta idi. Akdeniz kıyısına yakın Biblos ile Fırat Nehri üzerinde olan Mari, Tuttul, Ebla MÖ kurulmuş olan önemli kentler arasındadırlar.

Yanıt Açıklaması: Hasan Kolu’nun bu başarıları 1037 yılında Böri Tegin İbrahim b. Nasr’ın Arslan İlig Yusuf ’un hapsinden kurtularak bir gurup atlı ile Özkend’e ağabeyi Aynü’d-Devle Muhammed’in yanına kaçması ile durdu. Çok geçmeden Böri Tegin, Kumucî Türkleri ve Türkmenlerden aldığı destekle Gaznelilerden Çağaniyan, Huttal ve Vahş, Ali Tegin’in çocuklarından da Keş, Semerkand ve Buhara’yı alarak Batı Türk Hakanlığı’nı kurdu (1041).

Yanıt Açıklaması: Son Emevî halifesi II. Mervân ile ilk Abbâsî halifesi Seffâh’ın amcası Abdullah b. Ali arasında cereyan eden Büyük Zap Suyu Savaşı’nda (750) Türk asıllı Muhammed b. Sûl’ün Abbâsî ordusunun karargâhında önemli hizmetlerde bulunduğu bilinmektedir

Yanıt Açıklaması: Bu şartlarda Kadır Han Yusuf, Sultan Mahmud ile yeniden dostluk tesis etti. 1025 yılında Semerkand önlerinde buluşan han ve sultan, başbaşa “Tûrân ve İrân” yararına olan konularda görüşmelere başladılar. Kadır Han üç meselede Sultan Mahmud’un yardımını talep etti: 1) Ali Tegin’in Mâverâünnehr’den uzaklaştırıl ması ve buranın oğlu “Yığan Tegin” Muhammed’e verilmesi, 2) Bütün ülkeye sahip olmak için Balasagun’da tahta oturmuş olan kardeşi Hakan Togan Han Muham med ile arasındaki taht mücadelesinde kendisine yardım etmesi, 3) Mâverâünnehr ve Türkistân’da gittikçe güçleri ve nüfusları artan, aynı zamanda Ali Tegin’in müt tefiki olan Selçuk Oğullarına bağlı Türkmenlerin Ceyhun’un batısına, Horasan’a nakledilmeleri ve Türk Hakanlığı ülkesinden çıkarılmaları idi.

Yanıt Açıklaması: İdil Bulgarları Hazar Kağanlığı’nın yıkılmasından sonra Hazar hakimiyetinden kurtulmuş ve müstakil bir devlet haline gelmiştir. Diğer şıklarda belirtilenler Hazarların Bulgarlar üzerinde sınırlı bir hakimiyete sahip olduğunu göstermektedir.

Yanıt Açıklaması: Ülkenin batısında faaliyet gösteren Bazir Arslan Han'ın kardeşi Oğulcak Kadir Han Sâmânîlerin meşhur emiri İsmail b. Ahmed (892-907)'in çağdaşıdır ve döneminde İsmail b. Ahmed ile siyasi ilişkiler içindedir. Dolayısıyla doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Yabgu ünvanı hakandan sonra gelen ve ülkenin bir bölümünü yöneten hanedan mensubu için kullanılan bir ünvandır. Bunun yanında az da olsa halktan olup hakandan iki derece aşağıda olan boy beylerine ve onların temsil ettiği siyasi teşekküllerin de ismidir.

Yanıt Açıklaması: Günümüz araştırmacılarının Karahanlılar,  İlig Hanlar ve Buğra Hanlar vb. gibi adlar suni olarak üretilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Seçeneklerde verilen A, B ve D seçenekleri Edgişlere işaret ederken; A ve C seçenekleri Yağmalara işaret etmektedir. E seçeneği ise tek başına Türgişlere işaret etmektedir. Bu nedenle doğru yanıt E seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Satuk Buğra Han 955 yılında vefat etmiştir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Ortaçağ İslam kaynaklarında devletin bilinen ilk hakanı olan Bilge Kadır Han ve çocuklarının atası olarak Afrâsyâb olarak kaydedilmektedir. Yusuf Has Hacib ve Kaşgarlı Mahmud, Farsça bir isim olan Afrâsyâb’ın Türkçe adının Alp Er Tunga olduğunu belirtmektedirler.