İlk Müslüman Türk Devletleri

Yanıt Açıklaması: Sultan Mesud’un Hindistan’da bulunmasından faydalanan Türkmenler Talekan ve Faryab’ı yağma etmişlerdi. Selçuklular Gazneli komutanı Hacib Sübaşı  Serahs civarındaki Talhâb denilen yerde karşıladılar. 1038 Mayıs’ında sabahtan öğleye kadar devam eden şiddetli çarpışmalar sonunda Gazneli ordusu ağır bir yenilgiye uğradı. İbrahim Yınal, oniki gün sonra Nişabur önlerine gelerek şehri teslim aldı ve Mesud adına okunan hutbeyi Haziran 1038’de es-Sultânü’l-Muazzam unvanıyla Tuğrul Bey adına çevirdi. On gün kadar sonra da Tuğrul Bey Nişabur’a geldi ve Sultan Mesud’un tahtına oturdu.

Yanıt Açıklaması: İkinci kez saltanata geçen Han Ahmed, muhaliflere karşı sert tedbirler almakla işe başladı. Han Ahmed Isfahan’da esaret hayatı yaşarken, Deylemli bir grup ona nezaret etmekle görevlendirilmişti. Bu Deylemliler onu kendi inançlarını ve İbâhiyyeciliği kabul etmeye teşvik etmişler, böylece, onu İbâhiyyeciliğe çevirmişlerdi.  İbâhiyye, kanunların, dinî emirlerin ve ahlak kurallarının bağlayıcılığını kabul etmeyip, her şeyi mübah görme anlamında kullanılmaktadır. İbâhiyye, İslamî dönemde genellikle bâtıniyyenin bir başka adı olarak görüldüğü gibi, sahte sûfîleri de kapsamakta idi.

Yanıt Açıklaması: Kâşgarlı Mahmud iyi bir tahsil görmüş ve Türk illerini dolaştıktan sonra geldiği Bağdad’da Türkçe-Arapça kamus niteliği taşıyan meşhur eseri Dîvânü Lugâ- ti’t-Türk’ü 1074’de Halife Muktedî’ye sunmuştur. Dîvânü Lugâti’t-Türk bir kamus olmanın ötesinde, Türk kültürü, etnolojisi, etnografyası, mitolojisi, folkloru, coğrafyası, töresi, gelenekleri, şiiri, atasözleri, dünya görüşü ve tıbbî usullerinden ilaç çeşitlerine, spordan yemeğe kadar günlük hayatın her alanı ile ilgi kurularak, okuyucuyu bilgilendirmeyi amaç edinmiştir. Bu yönleri ortaya koymadaki başarısı ile Kâşgarlı Mahmud ilk Türk dilcisi, İlk Türk halk bilimcisi, ilk Türk coğrafyacısı gibi pek çok alanda ilklerin Türk bilim adamı sıfatını hak ettiği kabul edilmektedir.

Yanıt Açıklaması: İdil bulgar devleti. Cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Sarayın ilbaşısı sarayın ahırından sorumlu idi.

Yanıt Açıklaması: Batı Türk Hakanlığının içinde bulunduğu bu durumdan yararlanmayı ihmal etmediler. Hanedan ve bürokrat-ulemâ sınıfı arasındaki mücadele Batı Türk Hakanlığı’nın Selçuklu hakimiyetine girmesi ile sonuçlandı.

Yanıt Açıklaması: Çocuklarının iyi birer yönetici olmalarını sağlamak için bizzat kendisi Pend-nâme adlı bir ahlak kitabı yazmıştır.

Yanıt Açıklaması: Teginler basamağın en altınla yer almaktadırlar. İlig ise Buğra’nın bir altında yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Hacib-i Bozorg: Saray teşkilatında hükümdardan, bütün devlet teşkilatında da hükümdar ve vezirden sonra en yüksek makam sahibidir. Bunlar tavassut, teşrifat işlerini yürüttükleri gibi bizzat askerin başında sefere de çıkmakta idiler. Hâcibler: Kapıcı ya da mabeyinci demektir. Sarayda teşrifat işleriyle görevliydiler. Gaznelilerde bütün saray hizmetleri, kumandanlık ve valilik gibi mühim vazifeler gulamlardan, özellikle Türk gulamlardan yetişmiş ve hâciblik payesine yükselmiş kişilere mahsustu. Ağaçi: Türkçe bir unvan olup sultanın hususi hâcibleri bu unvanı taşımaktaydı. Vekil-der: Emirlerin ve tâbi hükümdarların sultanın sarayında bulunan temsilcileridir. Temsilcisi bulunduğu kişinin işlerini takip eder, saraydaki gelşmeleri de temsilcisi bulunduğu şahsa iletirdi.

Yanıt Açıklaması: Devletin kurucusu Alptegin’in memluklerinden olan Sebüktegin’den sonra Gazneli hükümdarları kendi soyundan gelmiştir. Bu sebeple devletin ismi Sebükteginîler olarak da anılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Divan-ı Risalet: Devletin iç ve dış yazışmaları ile haberleşmesini yapmakla görevli olup divanın âmiri de sahib-i divan-i risalet olarak anılırdı. Doğeru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Sultan Mesud döneminde 1034 yılı içinde Gazneliler’in Kirmân’daki hâkimiyeti sona erdi ve bölge Büveyhîlerin eline geçti.

Yanıt Açıklaması: Doğu Türk Hanlığı’nın siyasi politikaları şöyle özetlenebilir: (1) Basmil, Çomul, Yabaku ve Hıtay gibi Türk-Moğol boylarının saldırılarını ön­lemek için onlara karşı savunma savaşları yaparak cihat etmek, (2)Kalaba-lık nüfusa, sayısız mal ve mülke sahip olan bu atlı çobanların yurt bulma meselelerini dikkate alarak, Müslüman olup olmadıklarına bakmak­sızın onları ülkenin muhtelif yerlerine iskan etmek ve böylece onları askeri bir tehlike olmaktan çıkarmak; (3) Bunun sonucu olarak hem onların askerî gücünden yararlanmak, hem de zaman içinde İslam sufî vaizleri vasıtası ile onları İslamla-ştırmak.

Yanıt Açıklaması: Utbi^

Yanıt Açıklaması: Batı Türk Hakanlığı 1212 yılında sona ermiştir.

Yanıt Açıklaması: Mısır ve Suriye’de hüküm süren ikinci Türk hânedanlığı 939-969 yılları arasında var olan Ihşidîlerdir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Yönettikleri bölgede merkezdeki idari yapının benzeri kendilerine ait idari teşkilatları, ordusu v.s. vardır. Komşu devletler ile ilişkileri doğrudan yürütebilir, savaşlar ve anlaşmalar yapabilirdi. Hakana karşı temel yükümlülükleri, hutbede ve paralarında hakanın adını zikretmek ya da başka birinin adına yer vermemek, istenildiğinde hakanın ordusuna katılarak ortak düşmana karşı savaşmak ve hakana ait yani merkezi otoriteye ait vergilerini ödemekti.

Yanıt Açıklaması: Sultan Mesud 23 Mayıs günü ordusunu savaş düzenine koyarak henüz bir fersah mesafe yol almıştı ki, çeşitli yönlerden Selçuklular taarruza geçti. Bu saldırı üzerine Gazneli ordusunun ilerleyişi iyice yavaşladı. 24 Mayıs 1040’da Gazneli ordusu Selçuklu kuvvetlerinin hücumuna rağmen öğleye doğru Dandanakan Kalesi’ne ulaşabildi. Sultan Mesud ordusunun su sıkıntısını önlemek için beş fersah ilerideki havuza gidilmesini emretti. Bu hareket Gazne ordusunun düzeninin bozulmasma ve savaşın kaybedilmesine yol açan en önemli olaydı. Bunlar daha önce kaçmış olanlarla birleşerek şiddetle hücuma geçtiler. Bu hücum, zaten bitmiş, yorgun ve moralsiz olan Gazneli ordusunun çökmesine ve dağılmasına sebep oldu.

Yanıt Açıklaması: Satuk Buğra Han’ın 955 yılında vefat edip Artuç’a defnedildiği zamana kadar yeni Müslüman kimliği ile yürüttüğü siyasî faaliyetlerini; birbirleri ile mücadele halinde olan Türk boylarını tek bir çatı altında itaat altına almak, “Kara Hakan” unvanını kullanarak Balasagun iktidarını ele geçirmek, “mücâhid” ve “gâzî” sıfatları ile Hoten ve Issıg Göl’ün doğu kıyısında Müslüman olmayan unsurlarla mücadeleyi sürdürmek; batıda ise Sâmânîlerle siyasî ittifaklar kurarak onların ve Mâverâünnehr gazilerinin askerî yardımını temin etmeye çalışmak şeklinde özetlemek mümkündür. İslamî bilimlerin önde gelen siması Ebu’l-Hasan Muhammed el-Kelemâtî’nin Buhara’dan yola çıkarak Arslan Han’ın yanına gelmesi ve burada kaldığı 955-961 yılları arasında onun desteği ile tüm ülkede İslam’ın yayılarak en azından resmî din olarak kabul edilmesi ise Baytaş Arslan Han döneminin en dikkate değer olayıdır.

Yanıt Açıklaması: Saray muhafızlarından yatgaklar, sarayın gece nöbetini tutmakla görevli idiler. Gündüz nöbetlerini tutanlara ise turgak denmekte idi. Onlar hakanı sadece sarayda değil, saray dışında korumakla da mükelleftiler. Yatgak ve turgakların başında sübaşı bulunuyordu. Savaş zamanları dışında hakan ava çıktığında veya çevgan oyunu oynadığında yatgak ve turgakların yortug denilen yürüyüş alaylarının düzenlenmesi işi sübaşının görevi idi. Saraydaki nöbet değişimi merasimi ise kapucubaşı tarafından icra edilirdi. Hem hakanın hem de diğer hanedan mensuplarının gulâmları (oğlanları) vardı. Bunlar arasından iyi nişancı, okçu, yaycı olanlar ile usul ve adabı iyi bilenler bu sınıfa seçilirdi.