İlk Müslüman Türk Devletleri

Yanıt Açıklaması: Tarîkatu’l-Bulgarî, Fevâidu’l-Bulgarî ve Câmiu’l-Bulgarî adlı eserlerin müellifi Hoca Ahmed Bulgarî, Gazneli Mahmud’un (967-1030) hocası ve şeyhiydi.

Yanıt Açıklaması: 1236 yılının sonbaharında Moğollar, başta Bilyar şehrini, daha sonra da diğer şehirleri tahrip etmiş, Bulgarların topraklarına el koymuşlardır. Bu tarihten sonra Moğollar, Rus topraklarının büyük bir kısmını ele geçirmiş ve Deşt-i Kıpçak, Hârizm, Kuzey Kafkaslar, Kırım ve İdil Bulgar Devleti’nin topraklarında Altın Orda Devleti kurulmuştur

Yanıt Açıklaması: Türk Hakanlığı’nın kuruluş dönemlerinde Karluklar tarafından Aşağı Seyhun bölgesine itilen Oğuzlar, Seyhun nehrinin Aral gölüne döküldüğü mecrada YengiKend’de kurdukları Oğuz Yabguluğu’nun çatısı altında varlıklarını sürdürdüler. Buna rağmen sağlam bir siyasî birlikten yoksun olmaları nedeni ile aralarında mücadeleler de eksi olmuyordu. Bu nedenle aralarından kopan muhtelif Oğuz boylarının göç ettikleri bölgelerden biri de hemen önlerindeki Mâverâünnehr, yani Sâmânî devleti ülkesi idi. X. asrın sonlarına doğru yıkılmaya yüz tutan Sâmânîler, kendi ülkelerine iltica eden Oğuz boylarını iyi karşılıyordu. Zira onların askerî gücünden yararlanabilirlerdi.

Yanıt Açıklaması: Hazar Türkleri’ne İslâmiyet’i öğretmek için Nuh b. Sâbit (Sâib) el-Esedî ile Abdurrahman el-Havlânî adlı iki âlim bölgeye gönderildi. Emevîler’in Arap olmayan Müslümanlara (mevâlî) ikinci sınıf insan muamelesi yapmaları, 747 yılında Horasan’da Emevîler’e karşı büyük bir isyan hareketinin başlamasına yol açtı. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Satuk’un yerine geçen oğlu Baytaş Musâ’nın hem “Arslan Han” unvanı taşıması hem de kaynakta “Hanlar Hanı” unvanı ile kaydedilmesi, en geç onun saltanat döneminde Balasagun’un ele geçirilerek ülkede birlik ve istikrarın sağlandığı, İslam’ın resmî din olarak bütün ülkede tanındığı anlamına gelmektedir. Zira piramidin en üstündekinin aldığı “Arslan Han” unvanı gibi, “Hanlar Hanı” unvanı da hakanlığın merkezi Balasagun’a özgü bir durumdu.

Yanıt Açıklaması: Ziyâd b. Ebîh Basra valiliği sırasında Horasan ve Sistan’a daha plânlı bir askerî harekât başlattı. Kûfe ve Basra’dan yaklaşık 50.000 kişiyi Horasan’ın Merv, Herat, Nişabur gibi şehirlerine yerleştirdi. Merv 671 yılından itibaren Horasan eyaletinin askerî üssü haline geldi. Artık Türkistan’a yapılacak seferler buradan idare edilecekti. Hakem b. Amr el-Gıfârî Ceyhun (Amuderya) nehrini geçerek Sağâniyân’a (Çağaniyan) kadar ilerlediği gibi Kisrâ III. Yezdicerd’in oğlu Fîrûz’u yenerek Çin’e sığınmaya mecbur etti.

Yanıt Açıklaması: Mısır ve Suriye’de hüküm süren Tulunî Devleti’nin kurucusu Ahmed isimli bir Türk askeriydi. Devletin adı 815-816 yılında Buhara valisi tarafından haraç olarak Bağ dad’a gönderilen gulâmlar arasında yer alan Ahmed’in babası Tulun (Türkçedeki dolun)’dan gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: 868 yılında kurulmuştur.

Yanıt Açıklaması: Hiç şüphesiz Türkler tarih boyunca Budizm, Zerdüştlük, Maniheizm, Mûsevîlik ve Hıristiyanlık gibi inanç sistemlerini benimsemişler, ancak bunların büyük çoğunluğu Türkler’in inanç ve hayat felsefesine uygun olmadığı için bu dinlere karşı tepki gösterilmiş ve bu dinlerin Türk’ün karakterine ve ruh yapısına ters düştüğü açıkça ifade edilmiştir. Halbuki Türkler’in İslâm dinine geçişleri, bazı tarihçilerin dediği gibi “adeta farkında olmadan” tabiî bir seyir içinde gerçekleşmiştir. Nitekim XII. yüzyılda yaşamış olan Süryanî tarihçi Mikhail “Türk milleti tek tanrıya inanmakta idi. Araplar’ın da tek Allah’a inanmaları Türkler’in İslâmiyeti kabul etmelerine sebep olmuştur” diyerek bu gerçeği dile getirmektedir.

Yanıt Açıklaması: I. Velid halife olunca Irak genel valisi Haccac’ın isteğiyle Horasan valiliğine Kuteybe b. Müslim getirildi (705).

Yanıt Açıklaması: 753-756 yılları arasında dikildiği tahmin edilen Uygurlara ait Taryat (Terhin) kitabesinde Yağmalar, bir topluluk adı olarak yazılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Türk Hakanlığı’nın başkenti Balasagun’da bulunan Arslan Han Ali, ülkenin batı tarafını yöneten Buğra Han Harun ölünce yerine kendi oğlu Nasr’ı getirdi. Tonga Tegin Nasr cesur, sert, davasında ısrarlı ve siyasette mahir birisi olmakla beraber tam bir gönül insanı idi.

Yanıt Açıklaması: Bulgarlara Hazarlara rağmen İslamiyet’i kabul etmişlerdir. Bu durum onların hazarlara olan bağlılığının zayıflığını göstermektedir.

Yanıt Açıklaması: Tudun, Gök Türklerde hükümdar ailesine mensup olmayan ve tâbi ülkelerde vergi ve gümrük resimlerini kontrol eden idarecilere verilen bir unvandı.

Yanıt Açıklaması: Yabgu unvanı hakandan sonra gelen ve ülkenin bir bölümünü yöneten hanedan mensubu için kullanılmakla birlikte, halktan olup hakandan iki derece aşağıda olan boy beylerine ve onların temsil ettiği siyasî teşekküllere de isim olabilmektedir. Yabgu kelimesinin Türk lehçelerindeki farklılıklara göre Yafgu, Yavgu, Cabgu, Beygu, Peygu v.b. şekillerde telaffuz ve kayıtları mevcuttur.

Yanıt Açıklaması: 992’de Buhara üzerine yürüyen Buğra Han Harun’a iltihak eden İla^k dihka^nı Mansur b. Ahmed, “dihka^nü’l-celi^l” unvanı ile ta^bi olarak İla^k’da varlığını koruduğu gibi, haklarını da çocuklarına miras bırakabildi.

Yanıt Açıklaması: Mâverâünnehr fethi, Türklerin İslam’a girişinin, pratikte “Türklerin İslam coğrafyasına girişi” ve İslam’ın yayılmasının “Türklerin yayılması” ile aynı anlamda olduğunu gösteren en önemli ilk hadisedir. Mâverâünnehr’in demografik yapısı, Karluklar ve Oğuzların göçüyle hızla Türkleşti. XI. yüzyılın başından itibaren artık kaynaklar Mâverâünnehr’i “Türk Denizi” olarak tavsif etmektedir. Buradaki neredeyse her siyasî olayın Anadolu’ya kadar uzanan sonuçları dikkate alındığında Buhara’nın aynı zamanda Anadolu’ya açılan ilk kapı olduğuna dahi hükmedilebilir.

Yanıt Açıklaması: Göktürklerin sembolü olan ve diğer Türk devletlerinde de önemli olan kurdun eski Türkçedeki karşılığı Böri dır.

Yanıt Açıklaması: IX. yüzyılın ilk çeyreğinde Türk Hakanlığının batı sınırını Maveraünnehr oluşturmaktadır. Doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: Gök Tanrı dini Türklerin İslâm öncesi millî dinî olarak kabul edilmektedir.