İlk Müslüman Türk Devletleri

Yanıt Açıklaması: Tulunî Devleti’nden sonra Mısır’da hüküm süren hanedanlıkların tarihine bakıldığında, Tulunîler döneminde Mısır’ın “altın çağı”nı yaşadığını söyleyebiliriz. Kuvvetli bir ordu ve ticarî yolların mevcudiyeti, bu dönemde Mısır halkının refahını arttırmıştır. Tulunîler ile birlikte Mısır’da saray teşkilatı kurulmuş, imar faaliyetleri hız kazanmıştır. Ahmet b. Tulun’un 876-879 yıllarında inşa ettirdiği Tulunoğlu Camii günümüze kadar gelmiştir.

Yanıt Açıklaması: Buğra Han Harun, durum kendi lehine dönünce 991 yılında Mâverâünnehr’in Fergana bölgesine girdi. Burada bastırdığı dirhemlerde kullandığı “melikü’lmaşrık” (doğunun hakanı), “zahîrü’d-da’ve” (davet destekçisi) ve “Türk Hakan” unvanları onun kimliğini ve politik hedeflerini yansıtmaktadır

Yanıt Açıklaması: Ülkede İslam’ı yaygınlaştıran Saltuk oğlu Baytaş Musa, 960 yılında Balasagun’da “Hanlar Hanı” unvanını alarak bağımsız Karahanlı (Türk Hakanlığı) devletini kurdu.

Yanıt Açıklaması: VI. yüzyılın sonlarında Göktürk Kağanlığı’nın idaresi altına giren Bulgarlar, Göktürk Devleti’nin yıkılışıyla (630) Kubrat adlı liderlerinin önderliğinde Büyük Bulgar Devleti’ni kurmuşlardır.

Yanıt Açıklaması: Göçebe bir kültürü benimsememişlerdir. Komşu halkların yerleşik düzene sahip olmaları onların da yerleşik hayata geçmelerine sebep olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Kadır Han Yusuf, Sultan Mahmud ile yeniden dostluk tesis etti. 1025 yılında Semerkand önlerinde buluşan han ve sultan, başbaşa “Tu^ra^n ve İra^n” yararına olan konularda görüşmelere başladılar.

Yanıt Açıklaması: Türkler’i hizmetine alan ilk Abbâsî halifesi el-Mansur’dur. O oğlu Mehdi'ye mevâliye iyi muamele etmesini, onların gönüllerini kazanmasını ve özellikle Abbâsîler’in iktidara gelmesinde büyük katkıları olan Horasan halkıyla yakından ilgilenmesini tavsiye etmiştir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: A şıkkında ifade edilen Rusların Hristiyanlığı Kabul etmeden önceki olaydır. B şıkkındaki gelişme ise Rusların Hristiyanlığı kabulünden sonra olmuştur. C ve D şıklarında belirtilenler Ruslarla idil Bulgarları arasındaki mücadelenin nedeni değil; mücadele süreci içerisinde olan gelişmelerdir.

Yanıt Açıklaması: Türk-Halaç grupları, Hind-Afganlılar ve kalabalık Oğuz birliklerinden müteşekkil ordusu ile Sultan Mahmud, kardeşi ordu komutanı Emîr Nasr, Cüzcân valisi Ebû Nasr Ahmed el-Ferîgûnî ve Arap emiri Muhammed et-Tâî ile birlikte Hind, Arap, Kürt vs. halklardan askerlere ordunun merkezinde görev verdi.

Yanıt Açıklaması: Yağmaların hükümdarına “Buğra Han” dendiğini kaydeden tek kaynak Mücmelü’t-Tevârîh ve’l-Kısas’dır. Bu eser, 1126 yılında tamamlanmıştır ki, verdiği bilgi çok geç bir dönemi yansıtmaktadır. Zira artık, Karluklar ve Çiğiller gibi, Yağmaların da yaşadığı Kâşgar bölgesindeki Türk hakanlığı yöneticilerinin Buğra Han unvanı taşıdıkları ya da burada bu unvanla ilk meşhur olan Harun Buğra Han’ın çocuklarının burada bulundukları bilinmektedir. Üstelik, Yağmaların 840 yılından sonra Kâşgar bölgesine geldiği fikri kabul edilirse, bundan bir asır önce, 738’lerde Fergâna’da Uşrûsene hakimi ve çocuklarının “Kara Buğra” unvanı taşıdıkları görülmektedir. Şu halde, “Kara” ve “Buğra” unvanının geç dönemde doğudan gelen Yağmalar ile ilgili değil, Türgiş ve Karluk nüfuz sahasındaki Gök-Türk ve Akhunların bakiyeleri olan Batı Türkleri ile ilgilidir. Bugünkü bilgilerimiz ışığında, Anadolu’da yazıldığı bilinen, en erken tarihli kaynak olduğu kabul edilen, günümüze gelebilmiş ilk eser, Kayserili İbnü’l Kemal’in Danişmendli Beyliği’nin kurucusu Gümüştekin Ahmet Gazi (öl.1105) adına kaleme aldığı Farsça Keşfu’l-Akabe adlı eserdir. Divan-ı Kebir ise Mevlânâ Celâleddin Rumî’nin, tasavvufî anlayışını ve düşüncelerini ortaya koyduğu Farsça yazmış olduğu eserlerinden biridir. Kitab-ı dekâyik ül hakâyik ve Mûnis el havarif, 1271-1272 tarihinde Aksaray ve Kayseri’de Sivaslı İbn El Sicistani, tarafından yazılan minyatürlü Selçuklu yazmasının bölümlerinin ismidir.

Yanıt Açıklaması: Bulgar hükümdarı bu alanlardan tümünde hakimiyet sahibiydi.

Yanıt Açıklaması: Eserini 1120 yılında yazan Şerefüzzamân el-Mervezî de nakletmektedir: “Türklerden Karluklar, Tûnis (Tûlis) dağında oturuyorlardı. Bu dağ, Altın Dağ’dır. Toguzguz’a itaat ediyorlardı. Sonra, onlara karşı direndiler ve Türkesiyye (Türkeşiyye) ülkesine çıktılar. Onlarla çatışmaya girdiler ve ülkelerini istila ederek sultanlarını yendiler. Oradan İslam ülkesine çıktılar. Onlar dokuz gruptur; Üç Çiğiliyye, üç Ba’sekiliyye, bir Bulak, bir Kûkerkîn ve bir de Tuhsî idi”.

Yanıt Açıklaması: Orta Çağ İslam kroniklerinde “Türk meliki Buğra Han” adı ile kaydedilen Satuk’un en geç 921 yılında Buğra Han unvanı aldığı ve bu tarihten önce de İslam’ı kabul ettiği tesbit edilebilmektedir. Osmanlı kroniklerinde verilen onun Müslüman olduğu tarih ise, 913 yılına tekabül etmektedir.

Yanıt Açıklaması: Üçüncü grup Ebû Ali Sîmcûrî, Fâik, Beg Tüzün, Hâcib İnanç gibi Sâmânî topraklarını aralarında paylaşmak için mücadele eden Sâmânîlerin Türk asıllı komutanları idi. Bunlardan Ebû Ali Sîmcûrî, Horasan’da müstakil bir devlet kurmak için Buğra Han Harun ile gizlice yazışmaya başladı. Onunla kurduğu dostluk sonucunda bir anlaşma yapmayı başardı. Buna göre, Buhara, Semerkand gibi Ceyhun nehrinin doğusunda kalan yerler Türk Hakanlığı’na, nehrin batısında kalan yerler ise kendisinin olmak üzere Sâmânî ülkesini paylaşacaklar ve bunun için iki taraf birbirine yardım edecekti.

Yanıt Açıklaması: Türkler arasında İslâmiyeti resmî din olarak kabul eden ilk devlet ise İdil (Volga) Bulgar Devleti’dir. 922’de mucizevî bir hidayet eseri olarak İslâm’ı kabul eden Bulgar hükümdarı İlteber Almuş, Abbâsî Halifesi Muktedir Billâh’a bir elçilik heyeti göndererek kendisine İslâm dinini tebliğ edecek din bilginleri (fakihler), cami ve kale yapımına yardımcı olacak ustalar istemiştir.

Yanıt Açıklaması: Her iki devlet de Müslümanlığı benimsemişlerdir.

Yanıt Açıklaması: Baytaş Arslan Han’a tâbi olan kardeşi İlig Tonga Süleymân ise Tarâz ve Kâşgar’da bulunmaktaydı ve ülkenin batı tarafında Sâmânîlerle ilişkileri yürütüyordu.

Yanıt Açıklaması: Yaklaşan Moğol tehlikesine karşı birlikte hareket etme düşüncesi neticesinde barış antlaşması imzaladıkları varsayılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Mâverâünnehr: Arapça bir terkip olan kelime, “nehir ötesi” anlamına gelir ve burada “Ceyhun nehri ötesi” anlamında kullanılmıştır.