İlk Müslüman Türk Devletleri

Yanıt Açıklaması: Humâreveyh’in genç yaşta vefatı (896) yeni istikrara kavuşan Tulunîler Devleti’ni fetret devrine sokmuştur. Humâreveyh’in yerine sırasıyla geçen Ebu’lAsâkir Ceyş ile Harun adlı oğulları çok genç yaşta oldukları için ülkede hâkimiyeti sağlayamadıkları gibi, taht mücadeleleri sırasında da hayatlarını kaybetmişlerdir. Tulunî Devleti’ndeki bu gelişmeler, Abbasî Halifesi Mu’tazıd’ın müdahalesine yol açmıştır. 899’da Halife Mu’tazıd ile yapılan anlaşmaya göre, Tulunî Devleti’nin sınırları küçülmüş, Abbasîlere ödenen vergi de arttırılarak 450.000 dinara çıkartılmıştır. 905 yılında ise Abbasîler Tulunî Devleti’ne tamamen son vermişlerdir.

Yanıt Açıklaması: Abbasî halifesi el-Muktedir Billâh Cafer’in yolladığı heyetle İdil Bulgarlarına giden elçi olarak giden İbn Fazlan onlar hakkındaki en önemli kaynakçaları yazmıştır.

Yanıt Açıklaması: Karahanlılar. Cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Kubrat’ın ölümünden kısa bir süre sonra oğullarının düştüğü ihtilaf ve Hazar Hakanlığı’nın sonu gelmeyen saldırıları, Büyük Bulgar Devleti’nin parçalanmasına neden olmuştur. Kubrat Han’ın oğlu Asparuh’un başkanlığındaki Bulgarlar, Tuna Nehri boyuna gelmiş ve 681’de burada Tuna Bulgar Devleti’ni kurmuşlardır.

Yanıt Açıklaması: 642 yılında kazanılan ve İslâm tarihinde “Fethu’l-fütûh” (fetihler fethi) denilen Nihavend zaferinden sonra İran kapıları Müslümanlara açıldı. Hz. Osman döneminde de Nişabur ve Serahs fethedildikten sonra Merv üzerine yüründü.

Yanıt Açıklaması: Şihne (şahne), IX. yüzyılın sonlarından itibaren bir şehrin veya bölgenin muhafaza ve asayişinden sorumlu komutanı ifade eden bir terimdir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Nümizmatik verilere göre, 991 yılında Buğra Han Harun’un tek taraflı olarak Abbâsî halifesi et-Tâî Lillah’ı tanıması ile başlayan Türk Hakanlığı ve Abbâsî ilişkileri, Mâverâünnehr’in fethi ile doğrudan ilişkilere dönüşmüştür.

Yanıt Açıklaması: Mâverâünnehr’den, yani Aşağı Türkistan’dan çok uzak bir bölgede ve kronolojik olarak da ilk Müslüman Türk devleti olan, X. yüzyılın başlarında İdil Bulgar Devleti’ni görürüz.

Yanıt Açıklaması: Türk boylarından biri olan Karluklar, VII. yüzyılın başlarında tarih sahnesine çıktıklarında Altayların batısında Beşbalık’ın kuzey batısında, Kara İrtiş ırmağı kenarında To-ta-ling’de yani, Zaysan-Urungu-Alagöl üçgeni içinde yaşıyorlardı.

Yanıt Açıklaması: X. yüzyıl İslam coğrafyacıları Seyhun ötesindeki Türklerin hangi dine inandıklarına cevap vermekten ziyade, onların “ıduk yer-sub (kutsal yer-su)” kültlerini, kendi Müslüman kimliklerinin etkisi ile putperest tanımlamalarla kaydetmişlerdir. Zira VIII. asrın ortalarında Gök Türk siyasî birliğinin dağılması ile birlikte bu siyasi birliği temsil eden Gök Tengri inancı da halka daha yakın, daha alt düzeydeki ilahî güçlere ve çok sayıda tengriye bölünmüştü.

Yanıt Açıklaması: Türk Hakanlığı Sâmânîlerin Ceyhun’un batısında kalan topraklarının da tek varisinin kendileri olduğunu ve buranın, daha önce davranan Gazneliler tarafından gasp edildiğini düşünüyorlardı. Oysa Gaznelilere göre, Sultan Mahmud Horasan’ı başı bozuklardan ve Sâmânî düşmanlarından temizlerken Türk Hakanlığı bunu ganimet bilip Mâverâünnehr’i ele geçirmişti. Taraflar şimdilik akrabalık ile destekledikleri göstermelik bir barış anlaşması yaptılar. İlig Nasr, Sultan Mahmud’un Hindistan vilayetlerinden Multan’a sefere çıktığını haber alır almaz akrabası Sübaşı Tegin’i Horasan bölgesine ve kardeşi Cafer Tegin’i büyük bir ordu ile Belh’e şıhne olarak gönderdi.

Yanıt Açıklaması: II hizmet dönemini, III mücadele dönemini açıklamaktadır.

Yanıt Açıklaması: V. Asırda Batı Hun hükümdarı Atilla’nın ölümünün ardından iki oğlu Bizans ve Germen kabileleri ile yaptıkları savaş neticesinde ölmüştür. En küçük oğlu olan İrnik ise hâkimiyetini devam ettirmek için yaptığı mücadeleleri kaybedince Orta Avrupa’da tutunamayacağını anlamış, etrafına toplanan geride kalmış Hunlar ile Kuzeybatı Karadeniz kıyılarına ulaşmıştır. Burada yukarıda adı geçen aynı kültür ve soydan gelen Türk toplulukları ile karşılaşan Hunlar, zamanla bu Türkler ile karışmış ve Bulgar adını almışlardır. Nitekim “bulgamak” fiilinden türemiş olan “Bulgar” kelimesi, “karışmak, karıştırılmak, karışmış olmak” anlamına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Ortaçağ İslam kaynaklarında devletin bilinen ilk hakanı olan Bilge Kadır Han’dır. Yûsuf Has Hâcib (ö. 1070 sonrası), Türk Hakanlığın önemli siyasî-edebî şahsiyetlerinden biridir. Kadır Han Yusuf, Türk Hakanlığı Batı sorumlusu İlig Nasr’ın akrabasıdır. Kadır Han Yusuf aynı zamanda Sultan Mahmud’un çağdaşıdır.  Hatta 1025 yılında Semerkand önlerinde han ve sultan buluşup, başbaşa “Tûrân ve İrân” yararına olan konularda görüşmeler başlatmışlardır. Arslan Han Süleyman Kadır Han Yusuf’un oğlu, Buğra Han Muhammed ise Kadır Han Yusuf’un kardeşidir.