İlk Müslüman Türk Devletleri

Yanıt Açıklaması: A, B, C ve E seçeneklerinde verilen isimlerin hepsi devleti kuran hanedanın atasından yani kan bağından aldığı isimlerdir. D seçeneğindeki Hânân-ı Türkistan ise ülkenin bulunduğu coğrafyaya göre verilen bir isimdir. Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

Yanıt Açıklaması: Türk Hakanlığı’nın ikiye ayrılmadan önce ülkenin doğusundaki en önemli olay 1018 yılıda kalabalık Hıtayların Balasagun’a kadar yaklaşan istila hareketidir.

Yanıt Açıklaması: Böri Tegin çok geçmeden Gaznelilerin müttefiki Ali Tegin’in çocuklarından Ma^vera^ünnehr’in iki büyük merkezi Semerkand ve Buhara’yı almayı başardı. Burada babası İlig Nasr b. Ali’den kalan “müeyyidü’l-adl” (adaletin destekçisi) ve Ali Tegin’in kullandığı “Tamgaç Buğra Kara Hakan” unvanlarını alarak ülkenin batısına, Ma^vera^ünnehr’e tek başına hakim oldu. Artık Semerkand merkezinde Batı Türk Hakanlığı fiilen kurularak doğudan ayrılırken Türk Hakanlığı ikiye bölünmüş oluyordu.

Yanıt Açıklaması: X. Yüzyılın başlarında basılan paralarda Abbasi halifesinin ismine yer verilmesinden dolayı bu tarihler İslamiyet’i kabul ettikleri tarih olarak düşünülmektedir. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Türklerin ordudaki sayı ve nüfusunun artması ve onların Bağdat’taki faaliyetleri halkı rahatsız etmeye başlayınca Mu’tasım hilafet merkezini nakledecek bir yer aradı ve Samerra’da karar kıldı (835). İnşaatın yürütülmesini Türk askerlere tevdi etti ve şehir kısa zamanda tamamlandı. Burada Türkler için geldikleri bölgeler esas alınarak ayrı ayrı mahalleler kuruldu. Böylece tarihe Samerra devri (836-892) olarak geçen ve Türk hakimiyetinin zirvede olduğu bir dönem başladı.

Yanıt Açıklaması: Ebû Nasr Sâmânî hakkında bilinenler, onun çok yönlü bir tarihî kişilik olduğunu göstermektedir; Hakanlığa iltica etmiş siyasî bir emir, ticaretle meşgul olan bir tüccar, İslamî bilimlere vâkıf bir fakih, manevî tarafı ile de ruhlar aleminde Hz. Peygamber’in bizzat irşad ettiği kutb mertebesinde bir mutasavvıftır. Ebû Nasr Sâmânî, Türkler tarafından eskiden beri çok rağbet edildiğini bildiği İslam ülkelerinden gelen mallar ve kumaşlardan Oğulcak Kadır Han’a hediyeler (haraç) göndererek onunla yakın bir dostluk kurmuştu. Bu dostluğa dayanarak kendi İslam inancının mabedini yapmak üzere, ondan, bir yer istemiş ve buraya bir cami inşa ettirerek Artuç’u küçük bir Müslüman belde haline dönüştürmüştü.

Yanıt Açıklaması: Avfî ve el-Mervezî’ye göre, devleti kuran Karlukların dokuz boydan oluşan birliğinden üçünü Çiğiller temsil etmekte idi. Nitekim, Kâşgarlı Mahmud, “Çiğil, Türklerden üç oymağın adıdır” diyerek, her iki müellifi de doğrulamaktadır.

Yanıt Açıklaması: 1164’te Knez Andrey’in ordusu Kama kıyısındaki Bryahimov şehrini yakmış ve böylece Ruslar, Bulgarlara karşı ilk ciddi galibiyetlerini almışlardır.

Yanıt Açıklaması: Türk Hakanlığı’nın başkenti Balasagun’da bulunan Arslan Han Ali, ülkenin batı tarafını yöneten Buğra Han Harun ölünce yerine kendi oğlu Nasr’ı getirdi. Tonga Tegin Nasr cesur, sert, davasında ısrarlı ve siyasette mahir birisi olmakla beraber tam bir gönül insanı idi. Onun yönetiminde yeniden Mâverâünnehr tazyik edilmeye başlandı. Sikkelere göre Nasr 994-995 yıllarında Fergâna, Hocend ve İlâk’ı, 996’da Şâş’ı ve 997’de Uşrûsene’yi ele geçirdi. Ertesi yıl 998’de Türk Hakanlığı hakanı Arslan Han Ali doğuda gayrimüslim unsurlara karşı giriştiği bir savaşta yanarak şehit olunca, Balasagun’da Türk hakanlığı tahtına büyük oğlu Togan Han Ahmed geçti (998). Kardeşi Tonga Tegin Nasr da başarıları ile konumunu güçlendirdiğinden “İlig” ve “Arslan İlig” unvanlarını kullanmaya başladı. Özkend’i merkez edinerek Türk Hakanlığı’nın batıdaki faaliyetlerini buradan yönetmeye başladı.

Yanıt Açıklaması: Satuk’un yerine geçen oğlu Baytaş Musa^’nın hem “Arslan Han” unvanı taşıması hem de kaynakta “Hanlar Hanı” unvanı ile kaydedilmesi, en geç onun saltanat döneminde Balasagun’un ele geçirilerek ülkede birlik ve istikrarın sağlandığı, İslam’ın resmi^ din olarak bütün ülkede tanındığı anlamına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Muhammed b. Tugç, vezir elFazl b. Ca’fer el-Furat’ın desteği ile Mısır valiliğine atanmıştır. Daha 935 yılında Fustat’a askerlerini sokan Muhammed b. Tugç, böylece Mısır ve Suriye’de yeni bir devletin temellerini de atmış oldu. Halife Râzî 939 yılında kendisine Farsçada hükümdar anlamına gelen “ıhşid” unvanı verdiğinden devlet de Ihşidîler adıyla tarihe geçmiştir.

Yanıt Açıklaması: 920’lerden itibaren mutasavvıf Ebû Nasr Sâmânî dolayısı ile manevî bir merkez konumunda olan Artuç’daki Yağmaların da burayı terk ettiği anlaşılmaktadır. Nitekim, Kâşgarlı Mahmud, (ata mezarının bulunduğu) Artuç hakkında hiçbir bilgi vermez. Sadece, bu adı taşıyan iki köyün bulunduğuna işaret eder. Kâşgar’daki hakanlık mezarlığı, bilhassa Mâverâünnehr’in fethinden sonra anlamını yitirmiştir. Zira, artık hanedan mensupları kendi bölgelerinde yaptırdıkları rıbat, medrese, türbe v.s. imaretlerde defnedilmekteydiler. Diğer taraftan manevî merkez Artuç da bu tarihlerde önemini kaybederek, yeni manevî merkez Buhârâ’ya kaymış olmalıdır. Lâzne ve Ferâhiye, Tuhsîlerin iki boyu olup, bu adı taşıyan iki köy vardır. Tuhsîlerin bir diğer köyü Suyâb (Tokmak), yirmibin adamın (atlının) çıktığı geniş bir köydür. Kâşgarlı Mahmud’a göre Tuhsî, Kuyas’da bulunan bir Türk oymağıdır.

Yanıt Açıklaması: İdil Bulgarlarının bağımsızlık mücadelesi verdikleri Hazarların Musevi olması ve Hârizm ve Sâmânîlerle geliştirilen ticaret ilişkiler İdil Bulgarlarının Müslüman olmasında etken olmuştur.

Yanıt Açıklaması: İslâm ülkeleriyle Türk ülkeleri arasında ticaretin en yaygın olduğu ve yoğunluk kazandığı bölge Mâverâünnehr idi. Bunun yanında Hârizm de ticarî hayatın canlı olduğu bölgelerden biri idi.

Yanıt Açıklaması: Türklerin İslam’a girmesinde payı olan en önemli yapılardan biri olan ribâtlar, başlangıçta atın bağlandığı veya sınır bölgelerde gazaya çıkıldığında düşmanın hilesini def etmek için ikamet edilen yerlerdi. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Hakimiyet dönemi Selçuklular’ın Gazneliler karşısında kazandığı Dandanakan zaferiyle başlamış, Selçuklu Türkleri Sünnî İslâm dünyasının hâmiliğini ile iç ve dış tehlikelere karşı bu Müslümanları koruma görevini üstlenmiştir.

Yanıt Açıklaması: Türk Hakanlığı, Hârizmşahlar ve Gazneliler arasındaki ilişkiler Hârizm’in Gazneli hakimiyetine girmesi ile sonuçlandı. Türk Hakanlığı Hârizm’in işgaline kayıtsız kalarak Ceyhun’un batısında üstünlüğü Gaznelilere kaptırdı. Böylece Türk Hakanlığı’nın halife ile doğrudan teması da kesilmiş oldu.

Yanıt Açıklaması: Bazı Ortaçağ İslam devletlerinde, özellikle Abbasilerde idari yetkilere de sahip,  genellikle Türk asıllı kumandanlara verilen bir unvan. Abbâsiîerde 936 yılında İbn Râik’in bu makama getirilmesiyle emîrü’lümerâlık devlet teşkilatında müstakil bir müessese haline gelmiştir. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Resmi olarak 988 yılında kabul etmişlerdir.

Yanıt Açıklaması: S¸ihne (şahne), IX. yüzyılın sonlarından itibaren bir şehrin veya bölgenin muhafaza ve asayişinden sorumlu komutanı ifade eden bir terimdir.