Orta Asya Türk Tarihi

Yanıt Açıklaması: M.Ö 127 yılında Çin kuvvetleri, Hunlar için psikolojik ve ekonomik ehemmiyeti olan Ordos bölgesini ele geçirdi. M.Ö 126’da Kün-çin’in ölmesi Hun Devleti’nin belirgin bir şekilde çözülme ve bozulma gerçeğini gün yüzüne çıkardı. Bununla beraber yerine oğlunun geçmesi gerekirken darbe sonucu kardeşinin çıkması da Hunlar arasında büyük huzursuzluğa, karışıklığa sebep oldu. Artık bir biri ardınca kifayetsiz, dirayetsiz kimseler Hun Tanhusu oldu. Ülkenin iç işlerinde ve savaşlarda sağlam bir politika yürütülemez hale gelindi. Devletin zayıfladığı M.Ö 140–87 yılları arasında Çin’de sadece bir imparator hüküm sürürken, Hun ülkesinde tahtı Kün-çin dışında söze edilmeye değmeyen 7’den fazla kişi işgal etti. Bu liyakatsizlik devletin birçok kademesinde kendini göstermeye başladı. M.Ö 124 yılında hafif süvari birliklerinden oluşan Çin ordusu, eskiden beri Hunların yaşadığı Kansu bölgesine saldırarak Hunların bu sağ kanadındaki prensliğini mağlup etti. M.Ö 121’deki ikinci saldırı ile Çinliler, batıya açılan Kaşgar’ın doğusu ile Kansu’nun batısı arasındaki bölgeyi ele geçirdi. İmparator Wu-di ticaret yolunda kontrolü sağladı. Bunun sonucunda Hunlar iktisadi olarak büyük zarara uğradı. Değişik bölgelerde Çinlilerin saldırıları devam ederken, M.Ö 123’den itibaren Hunlar Gobi Çölü’nün güneyinde, Çin sınırına oldukça yakın olan başkentlerini daha doğru bir ifade ile askeri karargâhlarını Gobi Çölü’nün kuzeyindeki Orhun veya Selenga çanağındaki bir yere naklettiler ki bu saldırıdan vazgeçip savunmaya geçtiklerini gösterdi. Artık Türkistan coğrafyasında Çin Devleti ile Hun Devleti arasındaki güç dengesi kesin olarak Çin lehine değişti. Çin ordusunun batıdaki zaferleri ve Hun Devleti’nin güç kaybetmesi sonucunda tâbi toplulukların bazıları Hunlardan koparak Çin hâkimiyetine girmeye başladı. Ayrıca İmparator Wu-di de M.Ö 119’da Hunlara kesin bir darbe indirmeye karar vererek büyük bir ordu vücuda getirdi. Hun tarzında hafif süvarilerden oluşan ordu iki koldan harekete geçti. Kum fırtınası adı verilen savaşta Hunlar mağlup oldu. Güç ve nüfuzları kırıldı. M.Ö 104 yılına gelindiğinde Hun tahtına çocuk yaşta bir Tanhu çıktı. Çok geçmeden zalim bir kişilik ortaya koydu. Ülkede büyük bir huzursuzluk ve memnuniyetsizliğe yol açtı, isyanlar patlak verdi. Çin İmparatorluğu bu devrede Cungarya, Tanrı Dağları, Turfan, Kuçar ve Yarkent gibi Hun topraklarını ele geçirdi. M.Ö 100 yılında Çin İmparatorluğu ihtişamın zirvesindeyken, Hun imparatorluğu ise dâhili çöküntülerden kaynaklanan huzursuzluklarla uğraşmaya devam ediyordu. Verilenlerden hepsi Hun devletinin zayıflamasındaki etkenlerdendir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Margus Piskoposu Hun hudutlarına girerek, Hunlarca çok kutsal olan mezarları soyduğundan 440 sonbaharında harekete geçti. Attila’nın komutasındaki Hun ordusu Viminacium (Bugünkü Kostolaç), ardından Margus’u ele geçirdi. Hunlara artık Trakya ve İstanbul’un yolu açılmış oldu. Attila, Balkanlara doğru ilerlemeye başladı (441).

Yanıt Açıklaması: Uygur tarihi ile ilgili çok mühim Türk yazıtları vardır. Bunlardan en önde gelenlerinden biri Şine-Usu Yazıtı’dır.

Yanıt Açıklaması: Doğru yanıt Kayı boyudur. Kayı boyu sonradan Osmanlı devletinin temelini oluşturan boy olup Oğuzların 'Bozoklar' kolundandır. Cevap 'B'.

Yanıt Açıklaması: Savaşçılığı, idareciliği ve güzelliği ile meşhur Türk kraliçesi Boarık “100 bin” kişilik Sabar ordusuna kumanda etmiştir. Bizans İmparatoru Justinianus (527-565) gönderdiği hediyelerle Balak’tan (ölm. 520’ler) sonra onun yerine geçen dul hatunu Boarık (Bug-arık) ile anlaşarak Sabarları kendi safına çekmiştir (528).

Yanıt Açıklaması: Mete, ilk seferini Tunghular üzerine gerçekleştirmiştir.

Yanıt Açıklaması: Yedi günün sonunda Mete hiç kimsenin beklemediği bir hareket yaparak Hun ordu saflarının birleştikleri yerden bir koridor açtı, büyük bir zillet ve utanç içindeki İmparatorun askerleriyle yavaş yavaş dışarıya çıkmasına izin verdi. Psikolojik olarak ezdiği İmparatoru teslim almak, Çin ordusunu tamamen yok ederek Çin’i ele geçirmek mümkün iken, kalabalık ve geniş Çin ülkesinde Türk kavminin kimliklerini kaybederek Çinlileşmesi endişesini taşıyan Mete, Çin’i ezmeyi ve tahakküm altına almayı yeterli bulmuştur. Bu seferden sonra M.Ö 197 bir antlaşma yapıldı. Bu antlaşmayla Mete Çin’i yıllık vergiye bağlamış, iki ülke arasında uzun yıllar sürecek ticari ilişkiler tesis etmiştir.

Yanıt Açıklaması: Kırgızların Ordubalık'ı ele geçirip kendi kaganlıklarını kurması, MS 840 tarihinde gerçekleşmiştir.

Yanıt Açıklaması: Üzengiyi Avrupa’ya Avarlar getirmiştir. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Göktürklerde aile (oguş) sosyal hayatın en küçük birimini oluşturuyordu. Ailelerin birleşmesiyle Urug (aileler birliği?), Urugların birleşmesiyle de Boylar meydana geliyordu. Boyların başında boy beyleri bulunuyordu. Boylar bir araya gelerek Bodun’u oluşturuyordu. Bodun bağımsız veya bir “il”e bağlı olabilirdi ve Bodun’un başında topraklarının genişliğine göre Yabgu, Şad vb. unvanlı yöneticiler bulunurdu. Göktürklerde devlet “il” olarak adlandırılıyordu.

Yanıt Açıklaması: Bumin Kağan Orhun abidelerini yaptırmıştır. Yanıt 'A'

Yanıt Açıklaması: Göçler diğer ülkelerin demografik yapısında etkili olmuştur. Ayrıca Asya ve Avrupa'da etkili olan istilalar geniş çapta göçlere neden olmuştur. Dolayısıyla etkisi diğerlerine göre daha büyük çaptadır.

Yanıt Açıklaması: Tölesler, IV.-V. yüzyıllara dâir Çin kaynaklarında Gaoche yâni “Yüksek Arabalı” adıyla kaydedilmekte ve onların diğer Türkler gibi kurt atadan türediklerine inanılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Kaşgarlı Mahmud’a göre İslâmiyet gelmeden çok önceki Türk dilinde balık, “şehir” demektir.

Yanıt Açıklaması: Cengiz Han, Gobi Çölü’nün kuzeyinde göçebe bir hayat sürmekte olan “Kara Tatarlar”a mensuptu. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Attila'nın I. Balkan Seferi, 441 yılında gerçekleşmiştir.

Yanıt Açıklaması: Ögedey zamanında doğuda başka bir ordu Kore’ye gönderildi. Kore bu ordu tarafından 1236 yılında baştanbaşa istila edildi.

Yanıt Açıklaması: Attila'nın tahta çıkmasından önceki Hun hükümdarı Bleda'dır.

Yanıt Açıklaması: Bilindiği gibi doğuya doğru ilerleyen Arap-İslâm orduları önünde en büyük engel Türgişlerdi ve yine 740’larda Batı Türkistan’ın yerli beyleri Araplara karşı Çin’den yardım istemişler ancak Çin iç meselelerinden dolayı buna cevap vermemişti. Göktürk Kaganlığı’nın yıkılmasından sonra ise Çinliler batıya ilerlemeye başladılar ve 748’de Suyab’ı ele geçirdiler ve ertesi yıl ise Şaş (Taşkend)’ın yerli hükümdarını öldürdüler. Bunun üzerine yerli halk Araplardan yardım istedi. 751 yılında Arap orduları ve Çinliler arasında vuku bulan Talas (veya Atlah) Savaşı’nda Çinliler büyük kayıplarla yenildiler ve doğuya çekildiler. Bu hadise Uygurların daha da güçlenmesini sağladı; çünkü yenilen Çinliler memleketlerine çekildiler ve Uygurlar bölgedeki nüfuzlarını artırdılar. Talas Savaşı’ndan sonra Pamir çevresine ve Tanrı Dağları’na kadar olan çevre Arap idâresi altına girdi ve halk yavaş yavaş Müslüman olmaya başladı.

Yanıt Açıklaması: Tabgaç Hükümdarı Tao'nun Budizm'i tehdit olarak görmesindeki neden, Budizm'in Türk kültürünü geri plana iterek Türkleri Çin kültürü etkisine sokmasıdır.