Orta Asya Türk Tarihi

Yanıt Açıklaması: I. Dünya Savaşı esnasında, 1941’den sonra bölge kısa süreliğine Alman kontrolüne girdi. Kırım Tatarlarından oluşturulan bazı birlikler Sovyet ordularına karşı çarpıştılar. Nihayetinde 1944 yılında Kırım’da Sovyet hâkimiyeti kesinleşti. Bundan sonra Kırım büyük bir kıyıma uğradı. 18 Mayıs 1944’de Kırım Türkleri bir gecede kitleler halinde vatanlarından koparılarak İç Asya’ya sürüldüler. Sürgün esnasında halkın yarısı öldü. Böylece çok kısa bir süre içinde Kırım, Türklerden temizlenmiş oldu. Halkın vatanlarına dönüş izni alabilmeleri ancak Sovyetler Birliği’nin dağılmaya yüz tuttuğu devirlerde mümkün olabildi ki bu dönüşler hiçbir şeyi tamir etmedi. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Verilen bilgilerden hepsi doğrudur.

Yanıt Açıklaması: Türkistan Hanlıklarında ilk kez Cengiz Kağan soyundan olmayıp da bir hanedan kuran ve ‘han’ unvanı alan kişi Mangıt Kabilesi’nin reisi Muhammed Rahim’dir. Onunla birlikte Buhara Hanlığı’nda Mangıtlar dönemi başlamıştır.

Yanıt Açıklaması: Tavlu, Balkar, Beş Dağ Topluluğu ve Alan Karaçay-Malkarlılar’a verilen isimlerdendir ancak Dolgan ismi Rusya’nın kuzeyindeki Taymır bölgesinde yaşayan Türklerin adıdır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Batu Han 1255 yılı sonunda ölmüştür. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Hanlar, kabile taksimat sistemini bütün Altın Orda Devleti için benimsemiş ve ülkeyi “yurt”lara bölmüşlerdir. Yaylak, kışlak, otlaklardan oluşan bu yurtların gerek sınırları,gerekse de yöneticileri han tarafından belirleniyordu. Buna göre de hanlar başbuğların,başbuğlar tümen beylerinin, tümen beyleri bin beylerinin, bin beyleri yüz beylerinin, yüzbeyleri de on beylerin yurtlarını tayin ediyorlardı. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Moskova Knezliği için Kulikovskaya Muharebesi, alınan zaferden çok Altın Orda’yı yenebileceklerini anlamaları açısından önemli oldu. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Cengiz Han, mükemmel kumandanlığı ve tecrübeli devlet adamlığı ile kendisini ispatlayan en büyük oğlu Cuci (öl. 1227)’ye Altay Dağları ve Batı Sibirya’dan başlayarak İdil-Ural bölgesi ve ötesini verdi.  Böylece Deşt-i Kıpçak olarak da bilinen bu coğrafyada “Cuci Ulusu”nun temelleri atıldı. Batı Deşt-i Kıpçak bozkırlarını açtığı için Batu, bu devletin ilk hükümdarı olarak kabul edilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Yıldırım Bayezid ile Timur arasında cereyan eden ve Ankara Savaşı ile sonuçlanan mücadelenin nedenlerini şu başlıklar altında sıralayabiliriz. Erzincan Emîrliği Meselesi Anadolu Beylerinin Şikâyeti Sivas’ın Timur Tarafından Alınışı Mülteciler Meselesi (Karakoyunlu Kara Yusuf ve Sultan Ahmet Celayiri’nin Bayazid’a sığınması)

Yanıt Açıklaması: Rus istilasına kadar Kumuklar, Şamhallık denilen bir idârî sisteme sahiptiler. Kumuk bölgesini Şamhal adı verilen ve Altın Orda hanlarının soyundan gelen beyler idâre ederdi. Şamhallar XIV. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar çeşitli dönemlerde Osmanlı, İran ve Rusya himayesine girdiler ancak feodal bir devlet olarak varlıklarını sürdürdüler. Kumuklar, XVI. yüzyılda Ruslara ve Kabardeylere karşı savaşarak Rusların ilerlemelerini durdurdular. Kumuklar böylece XV.-XVI. yüzyıllarda Dağıstan’ın düzlüklerine hâkim oldular ve dağlık kesimlere de nüfuz ettiler. Sınırları Derbent’ten Kabardeylere kadar uzanan Kumuk Şamhallığı 1813 yılında Rus istilasına uğradı. 1867 yılında Rusların Kafkasya’yı tamamen ele geçirmeleriyle Şamhallık ortadan kalktı. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Cengiz Han’ın (öl. 1227) daha hayattayken fethettiği toprakları Moğol geleneklerine göre kendi oğulları arasında paylaştırması neticesinde Büyük Moğol İmparatorluğu’na bağlı yeni uluslar ortaya çıktı.

Yanıt Açıklaması: Devletin adı, Doğu kaynaklarında Cuci Han’a atfen “Cuci Ulusu” olarak geçmektedir. Ele geçirilen bölgedeki nüfusun çoğunu göçebe Kıpçaklar oluşturduğu için bu bölgeye Deşt-i Kıpçak, yani “Kıpçak Bozkırı” da denilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Bu dönemde hanlar soyluların elinde kukladan başka bir şey değildi. Han devlet işlerine karıştırılmaz, sadece alınan kararları onaylayıcı bir rol oynardı. Hanla aralarında anlaşmazlık çıktığında ise kabile reisleri genellikle hanı ya azlederler ya da öldürürlerdi. Bu durum literatürde “Hanbâzi (Han Oyunculuğu)” şeklinde ifade edilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Rus istilasına kadar Kumuklar, Şamhallık denilen bir idârî sisteme sahiptiler.

Yanıt Açıklaması: Kaynaklarda Hokand Hanlığı veya Fergana Hanlığı olarak bahsedilen siyasi yapı han unvanı yerine biy (veya bey) unvanı kullanan Şahruh’un (1709-1721) ilk temsilcisi olduğu Ming Hanedanı (Çin’de 1368-1644 yılları arasında hüküm süren Ming Hanedanı ile ilgisi yoktur) idaresi altında 1876 yılına kadar 167 yıl ömür sürmüştür.

Yanıt Açıklaması: 16. yüzyılın başından itibaren Türkistan sahasında birbiri ardı sıra kurulan hanlıklar Osmanlı Devleti’ne karşı her zaman hürmetkar olmuş ve iyi ilişkiler kurmuştur. Bununla birlikte, 16. ve 17. yüzyıllarda Şii Safevî Devleti, müteakiben de Rusya’nın varlığı Osmanlı Devleti ile Türkistan Hanlıkları arasındaki ilişkilerin gelişiminde temel rol oynamıştır. İkili ilişkilerde bir diğer önemli husus ise hac meselesi olmuştur. Türkistanlı hacılar için Mekke ve Medine’ye gitmeden İstanbul’u ziyaret etmek bir genel kabul halini almıştır. Ek olarak Türkistan Hanlıklarının hükümdarları diğer hanlıklara üstünlük sağlamak ve Rusya ile Çin ilerleyişini durdurmak adına zaman zaman Osmanlı Devleti’nden askerî uzman ve silah talebinde bulunmuş, Buhara Hanlığı hükümdarı Emîr Haydar örneğinde olduğu gibi de medreselerde okutulacak kitap kalmaması gerekçe gösterilerek Osmanlı sultanından kitap talebinde bulunulmuştur. Osmanlı Devleti, hanlıkları fethetme gibi bir politika izlememiştir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı Devleti bu kez 1853’te patlak veren Kırım Harbi esnasında savaşın cephelerinden biri olan Ahıska’da bazı başarılar kazandıysa da mağlup oldu. Ahıska Türkleri ise savaştan sonra Osmanlılara yardım ettikleri gerekçesiyle büyük katliamlara maruz kaldılar.

Yanıt Açıklaması: Altın Orda devletinde bulunan "yam" teşkilatının bugünkü karşılığı, posta teşkilatıdır.

Yanıt Açıklaması: Tuvalılar arasında yaygın olan iki din Lama Budizmi ve Tengricilik’tir

Yanıt Açıklaması: Altın Orda’da en gelişmiş müesseselerin başında darugalık ve yam teşkilatı gelmektedir. Vergilerin toplanmasını teminen Altın Orda’nın hâkim olduğu bütün topraklarda darugalık adı verilen yeni bir teşkilat kurulmuş ve bu teşkilatın başına “darugalar” getirilmiştir. Vergilerin toplanması ve asayişin muhafazasından darugalar sorumluydu. İdarî işlere pek karışmasalar da darugalar başta Rus knezleri olmak üzere Altın Orda’ya tâbi bölge ve ülke yöneticilerini kontrol altında tutmuşlardır. Yine nüfus sayımı, ele geçirilen bölgelerdeki halktan birlik oluşturma, posta işlerini düzenleme ve toplanan vergiyi hana götürme de darugaların görevleri arasındaydı.